لعیا الفت

در دنیای رقابتی امروز، مدیریت زنجیره تأمین، برای کاهش هزینه ها، بهبود سطح سرویس به مشتری و دستیابی به تعادلی مناسب بین هزینه ها و سرویس ها، به عنوان امری حیاتی جلوه می کند. ماهیت پیچیده و پویای روابط بین واحدهای مختلف، عدم قطعیتی را به شبکه تحمیل می کند که این عدم قطعیت می تواند باعث کاهش اثربخشی شبکه شود. زنجیره توزیع دارو به عنوان بخشی از زنجیره تأمین دارو نیز، در محیطی نامطمئن فعالیت می کند. از طرفی همراه با بالارفتن آگاهی نسبت به پایداری، سیاست های دولتی و رشد آگاهی جامعه، عملکرد پایدار، بخش مهمی از استراتژی سازمان ها شده است. هدف این تحقیق، ارائه مدلی جدید برای شبکه پایدار توزیع داروی دام و طیور در شرایط غیر قطعی است. توابع هدف در این تحقیق، ابعاد پایداری را در نظر می گیرد، به این صورت که تابع اول بعد اقتصادی، تابع دوم بعد اجتماعی و درنهایت تابع سوم، بعد زیست محیطی را بررسی می کند. با توجه به وجود پارامتر غیر قطعی در مدل، از بهینه سازی استوار استفاده می شود. پس از طراحی مدل، به منظور اعتبارسنجی مدل ارائه شده با استفاده از داده های مربوط به شرکت، توزیع داروی دام و طیور انجام می شود. به این صورت که همتای استوار مدل سه هدفه توسط محدودیت اپسیلون با استفاده از نرم افزار CPLEX حل و همچنین مدل با استفاده از الگوریتم های فرا ابتکاری در سه سایز اجرا می شود. دو الگوریتم NSGA-II و PBMOSA در چهار معیار، با یکدیگر مقایسه شده است که نتایج نشان می دهد دو الگوریتم در سطح محافظه کاری کمتر، عملکردی مشابه دارند، ولی در سطح محافظه کاری بیشتر، برتری الگوریتم NSGA-II نتیجه می شود، همچنین نتایج مدل در شرایط قطعی و غیر قطعی مقایسه و بهتربودن مقادیر تابع هدف در شرایط قطعی ثابت می شود.

انتخاب و تخصیص در زنجیره  تأمین تاب آور، زمانی که اختلال زنجیره تأمین را تهدید می کند، به عنوان یک تصمیم استراتژیک و به کانون پژوهش های بسیاری تبدیل شده است؛ از سوی دیگر افزایش کاربردهای یادگیری ماشین در سراسر مطالعات زنجیره تأمین به ظهور روش های تصمیم گیری سریع تر و مطمئن تر منجر شده است، بااین حال در مطالعات کمی از یادگیری ماشین برای مقابله با مشکل انتخاب و تخصیص تأمین کننده به مشتری در حالت تاب آور استفاده شده است. هدف پژوهش حاضر برداشتن گامی در جهت رفع این شکاف با استفاده از الگوریتم های یادگیری ماشین بر روی داده های دنیای واقعی از زنجیره تأمین خودرو در ایران است. بدین منظور از داده های عملکردی441 تأمین کننده و 7 مشتری در سال 1401 استفاده شد. در این پژوهش از دو الگوریتم خوشه بندی برای تولید برچسب بر اساس مفهوم ظرفیت تاب آوری استفاده شده است؛ سپس ازآنجاکه تفسیرپذیری نتایج در اولویت قرار داشت، بر اساس لیبل گذاری خوشه ها توسط خبرگان از درخت تصمیم برای طبقه بندی تأمین کنندگان بر اساس عملکرد آن ها استفاده شد. نتایج نشان داد که درختK-means عملکرد بهتری نسبت به درخت DBSCAN دارد و معیارهای چون تحویل به موقع، درصد تأمین، توقف خط تولید، اخطارهای کیفی، عملکرد لجستیکی و عملکرد کیفی بر تاب آوری تأمین کنندگان مؤثر هستند.

پژوهش حاضر طراحی زنجیره تامین چهار سطحی کالاهای فاسدشدنی شامل کارخانجات تولیدی، مراکز توزیع، عمده فروشان و خرده فروشان در شرایط عدم اطمینان در پارامترهای مهم را مدنظر قرار داده است و به منظور اتخاذ تصمیمات مهم در سطوح استراتژیک و تاکتیکال از جمله مکان، تعداد و اندازه مراکز توزیع و عمده فروشان، سطح موجودی در مراکز انبارش کالا، تعیین میزان جریان کالا میان تسهیلات در سطوح مختلف زنجیره تامین و همچنین انتخاب نوع وسیله حمل و نقل کالا میان تسهیلات از یک مدل ریاضی سه هدفه بهره می برد. اهداف شامل حداقل سازی هزینه کل مورد انتظار در زنجیره تامین، دستیابی به کمترین زمان سفر کالا در زنجیره و در عین حال حداقل نمودن میزان انحراف از تقاضای مشتریان می باشد. مدل ارائه شده تلاش می کند ضمن توجه به عدم اطمینان محیطی و در نظر گرفتن سناریوهای عملیاتی مختلف و همچنین رویکرد احتمالی در پارامترهای مهم، با در نظر گرفتن دوره عمر محصول، نرخ متفاوت فساد کالا در تسهیلات مختلف انبارش، ظرفیت متفاوت تسهیلات در سناریوهای مختلف و همچنین در نظر گرفتن روش های مختلف حمل و نقل محصول با نرخ های مختلف فساد کالا، نقصان تحقیقات قبلی در حوزه طراحی زنجیره تامین کالاهای فاسدشدنی را پوشش دهد. با توجه به چند هدفه بودن مدل و همچنین لزوم ایجاد انعطاف در تصمیم گیری برای تصمیم گیران، این پژوهش از تکینک محدوده میان بخشی نرمال (NBI) که به تصمیم گیرندگان امکان انتخاب مطلوب ترین راه حل با توجه به درجه اهمیت اهداف مختلف را می دهد استفاده نموده است. به منظور حل مدل ریاضی از نرم افزار GAMS 24 و حل کننده MILP استفاده شده است.

استفاده از مدل تحلیل پوششی داده ها-برای ارزیابی عملکرد و رتبه بندی سازمان ها- در حال گسترش است. یکی از چالش های مهم این مدل، کاهش قدرت تفکیک پذیری واحدهای تصمیم گیر در مواجهه با تعداد زیاد ورودی و خروجی است؛ بنابراین هدف پژوهش، توسعه مدل جامع ارزیابی عملکرد همراه با بهبود قدرت تفکیک پذیری واحدهای تصمیم گیر است. در این راستا از کارت امتیازی متوازن برای شناسایی شاخص های جامع استفاده شد.  برای اولین بار-به طور همزمان-از دو رویکرد عینی و ذهنی مبتنی بر تحلیل عاملی و سیستم استنتاج فازی برای کاهش شاخص ها و بهبود قدرت تفکیک پذیری واحدهای تصمیم گیر استفاده شد. پژوهش از حیث روش ، توصیفی-تبیینی و از لحاظ جهت گیری تحقیق، کاربردی-توسعه ای است. جامعه آماری-برای شناسایی شاخص های ارزیابی عملکرد و تدوین قوانین استنتاج فازی-خبرگان مؤسسات آموزش عالی شهرستان سمنان بوده است. همچنین بیست و چهار مؤسسه آموزش عالی شهرستان سمنان برای تست مدل انتخاب شدند. ابزارگردآوری داده ها دو پرسشنامه محقق ساخته است. روایی پرسشنامه ها به ترتیب توسط روایی محتوا و سازه مورد تأیید قرارگرفت. همچنین پایایی پرسشنامه ها به ترتیب به استناد مقدارآلفای کرونباخ و پایایی ترکیبی بیشتر از 0.7مورد تایید است. دستاورد پژوهش را می توان طراحی مدل تلفیقی با رویکردهای عینی و ذهنی برای بهبود قدرت تفکیک پذیری واحدهای تصمیم گیر دانست. در این خصوص 26 شاخص شناسایی شد و توسط تحلیل عاملی به 8 سازه تقلیل یافت. همچنین با اتکا به سیستم استنتاج فازی طراحی شده،سازه ها نمره دهی شدند. نتایج نشان داد:قدرت تفکیک پذیری واحدهای تصمیم گیر توسط مدل پیشنهادی در مقایسه با دیگر مدل های مرسوم مبتنی بر رویکردهای عینی و ذهنی بیشتر بوده به طوری که تعداد واحدهای کارا در مدل پیشنهادی به 10 مورد کاهش یافته است. همچنین منتج از نتایج آزمون کروسکال- والیس و محاسبه انحراف معیارنمره کارایی؛ مدل پیشنهادی به ترتیب با کسب میانگین رتبه 48.29 و کسب پراکندگی 0.221دارای رتبه کارایی کمتر و پراکندگی نمره کارایی بیشتر نسبت به سایر مدلها  است  که تأییدی بر بهبود قدرت تفکیک پذیری مدل پیشنهادی می باشد.