بیژن رحمانی

پژوهش حاضر به منظور بررسی تأثیر نقش جمعیت روستایی در تأمین امنیت کلان شهر تهران با رویکرد پدافند غیر عامل صورت گرفته است. هدف از این تحقیق بیان اهمیت جمعیت روستایی در تأمین امنیت داخلی کشور باتوجه به ویژگی های توپوگرافی وژئوپلیتیک اطراف کلان شهر تهران است. روش تحقیق توصیفی- تحلیلی با تأکید بر یافته های مطالعات میدانی بوده و از مدل تحلیلی سوات برای بررسی ها استفاده شده است. جامعه آماری این تحقیق روستاییان ساکن در دهستان سولقان تهران هستند که نمونه گیری آن ها به صورت تصادفی بوده است. از ابزارهای تحقیقی همچون مشاهده، مباحثه، مصاحبه، وروش پیمایشی و مطالعات کتابخانه ای برای تهیه داده ها استفاده شده است .در این بررسی وزن ژئوپلیتیک جمعیت روستایی به عنوان متغیر مستقل و امنیت داخلی به عنوان متغیر وابسته مورد بررسی قرار گرفت. نتیجه ی نهایی این بررسی گویای تأثیر مستقیم نقش مردم روستایی در تأمین امنیت شهری با رویکرد پدافند غیر عامل است.  

  توسعه پایدار شهری، توسعه ای است که به نیازهای مردم شهر پاسخ گوید، اما بقا و دوام آن نیز تضمین گردد؛ در عین حال آب، خاک و هوا، یعنی سه عنصری که برای حیات انسان ضروری است آلوده و بلااستفاده نگردد. در این پژوهش با هدف ارائه گفتمان ترویج فرهنگ توسعه پایدار شهری در نواحی شهری غرب استان کرمانشاه، در جستجوی رویکردی عملیاتی به این فرآیند بوده ایم. روش تحقیق توصیفی – تحلیلی بوده و اطلاعات مورد نیاز را به دو روش اسنادی – کتابخانه ای و میدانی گردآوری شده است. برای تجزیه و تحلیل داده ها در نرم افزار spss از آزمون اسپیرمن، استفاده کرده ایم. نتایج تحقیق نشان داد که با اصلاح نگرش مردم و ارتقاء سطح فرهنگ جامعه، شهروندان با مسئولیت پذیری بیشتری در فرآیند توسعه پایدار شهری مشارکت می کنند و فناوری اطلاعات و ارتباطات نقش مؤثری در ترویج ارزش ها و هنجارهای توسعه پایدار شهری در جامعه خواهد داشت. همچنین عدم اولویت بخشیدن به دیدگاه های مربوط به اصل پایداری و اصلاح نشدن نگرش های محیطی- شهری از چالش های عمده تحقق نیافتن فرهنگ توسعه پایدار شهری است.

گسترش شهر نشینی از علل مهم شکل گیری گردشگری قلمداد میشود .گردشگری (توریسم یا جهانگردی )پدیده ای است که از دیر زمان با اشکال خاص خود در جوامع انسانی وجود داشته و به تدریج با تحولات تاریخی ،مراحل تکامل خود را تا عصر حاضر طی نموده است . این پدیده عموما بر پایه سفر و جابجایی بنا شده که خود ،زاده ی نیازهای گوناگون روانی ،فرهنگی، اجتماعی، و اقتصادی انسان است. توسعه گردشگری و به خصوص افزایش تعداد جهانگردان ،باعث رونق طیف وسیعی از فعالیت های اقتصادی کشور یا منطقه میزبان می شود(کارگر،39،1386).با توجه به اهمیت این موضوع در عصر حاضر و قدمت شهرستان نهاوند که گفته می شود به 3500 تا 4500 سال قبل از میلاد بر میگردد؛متاسفانه در زمینه ی گردشگری داخلی و خارجی پیشرفتی نداشته است و در زمینه تبلیغات و شناساندن این شهر به عنوان یکی ازمراکز گردشگری منطقه اقداماتی در خور انجام نشده است.بنابر این نیاز به برنامه ریزی های مناسب و توجه بیشتر  در زمینه ی توسعه گردشگری در این شهرستان ضروری می نماید، با توجه به کلیات گفته شده پژوهش حاضر به آسیب شناسی توسعه گردشگری شهرستان نهاوند می پردازد که بتوان با بررسی علل توسعه نیافتگی گردشگری شهرستان نهاوند به راه حلی برای توسعه هر چه بیشتر گردشگری این شهرستان رسید. لذامساله اصلی این پژوهش این است که چرا این شهرستان علیرغم داشتن توانهای متعدد ومتنوع گردشگری ناشناخته مانده و از فاکتورهای توسعه فاصله گرفته است.در این پژوهش سعی شده تا تعریفی کلی از گردشگری،توسعه پایداروآسیب شناسی گردشگری در ایران ذکر شود.سپس خلاصه ای در مورد شهرستان نهاوند از ابعاد تاریخی و جغرا فیایی و جاذبه های موجود در آن  گفته شود.و در آخر یافته های موجود با استفاده از روش توصیفی – تحلیلی مورد بررسی قرار گرفته و به اسیب شناسی توسعه گردشگری شهرستان نهاوند پرداخته است.

با وجود نقش فزاینده تشکل های غیر دولتی در توسعه اقتصادی و سایر بخش ها، رشد و پایداری این گونه سازمان ها در بسیاری از کشورها، به ویژه در سطح محلی با چالش و بازدارندگی رو به رو است. از این رو، پژوهش حاضر با هدف تحلیل بازدارنده های شکل گیری تشکلهای غیر دولتی، با روش توصیفی – تحلیلی، در سطح30 روستا(معادل 2147 خانوار) و 300 خانوار نمونه روستاهای شهرستان جوانرود صورت گرفت. ابزار اصلی گردآوری اطلاعات، پرسشنامه محقق ساخته بوده است. در این راستا برای طراحی پرسشنامه ، براساس مطالعات مختلف و با توجه به شرایط جامعه ایران و منطقه مورد مطالعه، بازدارندهها(متغیر اثرگذار) در قالب 7 مؤلفه (اقتصادی، ساختاری، فرهنگی-اجتماعی، زیرساختی، آموزشی، فردی و روانشناختی)و 54 گویه، و شکل گیری تشکل های غیردولتی در ابعاد اقتصادی اجتماعی و محیطی(متغیر اثرپذیر) در قالب 11 گویه شناسایی، و در طیف لیکرت طراحی شد. به منظور سنجش روایی پرسشنامه از روش صوری و برای سنجش پایایی آن از روش آلفای کرونباخ استفاده شد. مقدار آلفای به دست آمده برای هر یک از متغیرها و شاخص های پژوهش(بین 721/0 تا 901/0) نشان داد، پرسشنامه از پایایی لازم برخوردار است. داده های گردآوری شده در نرم افزار SPSS کدگذاری و از طریق روش تحلیل مسیر، آثار مستقیم و غیر مستقیم هر یک از بازدارنده ها در شکل گیری تشکلهای غیر دولتی در سطح روستاهای نمونه، مورد سنجش و ارزیابی قرار گرفت. یافتههای حاصل از پژوهش نشان داد، به غیر از مؤلفه روانشناختی که تنها دارای اثر مستقیم بوده است، دیگر مؤلفهها دارای اثر مستقیم و غیر مستقیم و همچنین ضریب همبستگی بالا و معکوس در شکل گیری تشکلهای غیردولتی بوده است. در این راستا، بیشترین تأثیر مربوط به مؤلفه ساختار سیاسی(689/0-) و آموزشی(687/0-) و کمترین آثار مربوط به مؤلفه روانشناختی(171/0-) بوده است . از این رو با توجه به یافته های پژوهش، در گام نخست، تغییر رویکردها از "بالا به پایین" و "حکومت محور"، به سمت رویکردهای "پایین به بالا" و "اجتماع محور"، تعریف جایگاه تشکل های_های غیردولتی در نظام سیاستگذاری و برنامه ریزی کشور، و همچنین آموزش مولد و هدفمند روستاییان به دلیل میزان اهمیت و اثرگذاری مستقیم و غیرمستقیم بر دیگر مؤلفه ها، در راستای شکل گیری تشکل_های غیر دولتی مورد تأکید می باشد

مقدمه:   تنوع بخشی به اقتصاد سکونتگاه های روستایی در کشورهای در حال توسعه، سبب بهبود فرصتهای شغلی غیرکشاورزی در مناطق روستایی شده و همینطور تأثیر مهمی در رفاه خانوارهای روستایی دارد. امروزه، توسعه ی بخش های غیر کشاورزی و تنوع بخشی به فعالیت ها در روستاها، راه حل اساسی توسعه روستایی در بسیاری از جوامع است. هدف:  بررسی اثر تنوع بخشی فعالیت های اقتصادی در معیشت پایدار خانوارهای روستایی شهرستان ملکشاهی استان ایلام است. روش شناسی : تحقیق حاضر به لحاظ ماهیت کاربردی و به روش توصیفی - تحلیلی می باشد. روش گردآوری داده ها در این تحقیق شامل روش کتابخانه ای و روش پیمایش مقطعی است. حجم نمونه انتخابی از مردم محلی، در این پژوهش 308 نفر می باشد که با استفاده از فرمول کوکران تعداد نمونه ها تعیین شد. برای آزمون فرضیات از آزمون های T تک نمونه ای  و دو نمونه ای، ویلکاکسون، رگرسیون و تحلیل مسیر استفاده گردیده است. پردازش داده های تحقیق به کمک نرم افزار SPSS انجام خواهد شد. قلمرو جغرافیایی پژوهش:  قلمروی جغرافیایی تحقیق حاضر روستاهای شهرستان ملکشاهی استان ایلام است. یافته ها و بحث:   با توجه به آزمون ناپارامتریک فریدمن، سطح معناداری 95 درصد برای شاخص های نقش دامداری و معیشت خانوار وجود دارد. از طریق آزمون تی تک نمونه ای و با در نظر گرفتن خروجی ها، اینگونه استدلال نمود که از منظر مسئولین، توسعه دامداری توانسته اند بر روی وضعیت اقتصادی اثر بگذارد. نتیجه گیری: نتایج آن حاکی از مسئله می باشد که مطابق آزمون های آماری گرفته شده، هم فرضیه نقش دامداری در معیشت خانوارهای روستایی و هم فرضیه ارتباط تنوع فعالیت اقتصادی و معیشت پایدار خانوار روستایی تأیید می شوند و این ساختار ها توانسته اند موجبات معیشت پایدار خانوارهای روستایی منطقه را فراهم آورند که نشان از نیازمندی در راستایی برنامه ریزی مجدد در این راستا می باشد.

امروزه تغییرات الگوی مصرف مواد غذایی به علت رشد شهرنشینی، افزایش مصرف سرانه، رشد اقتصادی و تغییرات بازار مصرف از شکل محلی به تجارت جهانی اهمیت روزافزون دستیابی به امنیت غذایی را برای کشورهای مختلف و به ویژه کشورهای درحال توسعه را ضرورت می بخشد این مطالعه به بررسی پیوندهای روستایی - شهری متاثر از جریان های فضایی در امنیت غذایی خانوارهای پیراشهر دهدشت می پردازد. روش پژوهش حاضر از نوع کمی بوده و به روش توصیفی - تحلیلی انجام شده است. برای تعین حجم نمونه روستاها به صورت تصادفی از فرمول کوکران 21 روستا تعیین گردیده است، روستاهای انتخاب شده دارای 3538 خانوار می باشد. برای محاسبه حجم نمونه در بین خانوارها با استفاده از فرمول کوکران تعداد 358 نمونه انتخاب و نمونه گیری به صورت تصادفی انجام شده است. روش های آماری در این پژوهش با استفاده از تحلیل همبستگی و رگرسیون با استفاده از نرم افزار SPSS انجام شده است. علاوه بر این، از مدل معادلات ساختاری ( SEM) با استفاده از روش حداقل مربعات جزئی از نرم افزار ( SMART PLS 3) استفاده شد. نتایج نشان می دهد که پیوندهای روستایی- شهری متاثر از جریان های فضایی (متغیر مستقل) با مقدار  T (27.678) و مقدار ضریب مسیر (0.745) بر امنیت غذایی (متغیر وابسته) تاثیر مثبتی دارند. همچنین نتایج حاصل از رگرسیون خطی چند متغیره به صورت گام به گام نشان داد که متغیر پیوند اجتماعی با (0.509) بیشترین تاثیر و پیوند اقتصادی با (0.151) کمترین تاثیر را بر امنیت غذایی داشته است.

دسترسی به فناوری های اطلاعات و ارتباطات و استفاده از آن می تواند اثرات چشمگیری بر کاهش فقر و کسب اهداف توسعه اقتصادی_ اجتماعی داشته باشد. این مقاله به بررسی میزان دسترسی و نهایتا استفاده از ابزارهای فناوری اطلاعات و ارتباطات در عرصه های اجتماعی- اقتصادی نواحی روستایی می پردازد که در آن فناوری اطلاعات و ارتباطات در بر گیرنده خدمات موبایل، تلفن ثابت، کامپیوتر، اینترنت، رادیو و تلویزیون می باشد. جامعه آماری این پژوهش سکونت گاههای روستایی دهستان قلعه قافه است، تعداد نمونه 303 نفر برآورد شده و افراد بر اساس روش نمونه گیری تصادفی ساده مورد مطالعه قرار گرفتند و در نهایت از آمارهای توصیفی و تحلیلی نرم افزار SPSS برای تجزیه و تحلیل داده ها استفاده گردید. نتایج تحقیق حاکی از آن است که در بین ابزارهای فناوری اطلاعات و ارتباطات بیشترین میزان استفاده از ابزارهای تلفن ثابت، موبایل و تلویزیون صورت می گیرد. در زمینه نوع استفاده نیز بیشترین میزان استفاده در زمینه دسترسی بهتر به خدماتی از جمله تامین نهاده ها، ارتباط بهتر با خریداران(واسطه ها)، ارتباط بهتر و موثرتر با کارشناسان دام و زراعت و همچنین آموختن شیوه های نوین از طریق این ابزارهای اطلاعاتی و ارتباطی است که بیشتر توسط موبایل و تلفن ثابت به انجام می رسد. همچنین فناوری های نوین از جمله اینترنت و کامپیوتر به نسبت کمتری در جامعه روستایی مورد مطالعه استفاده می شوند. در ارتباط با زمان پخش برنامه های توسعه ای و آموزشی نیز نتایج نشان می دهد که با تقویم کشاورزی جامعه روستایی سازگاری خوبی ندارد. از نتایج قابل توجه دیگر، عدم اگاهی و آشنایی جوامع مورد مطالعه از پتانسیل های فناوری های جدید از جمله اینترنت و کامپیوتر است که نیازمند آموزش و اگاهی رسانی در این زمینه می باشد.

این پژوهش درچارچوب پارادایم برساختی- تفسیری، روش شناسی کیفی و رویکرد نظریه زمینه ای، انجام شده است. مشارکت کنندگان تحقیق، خبرگان ادارات و سازمان های دولتی و همچنین خبرگان روستایی ساکن در ناحیه محمدآباد- زرین گل هستند. از بین آنها، با استفاده از نمونه گیری نظری، 29 نفر درتحقیق مشارکت داشتند. فنون و ابزار گرداوری اطلاعات به ترتیب فن مصاحبه نیمه ساختارمند و چک لیست مصاحبه نیمه ساختارمند بود. برای تجزیه و تحلیل نیز از کدگذاری باز، محوری و گزینشی استفاده شد. مبتنی بر یافته ها، این تحقیق به این نتایج رسیدکه سازمان فضایی قطبی ناحیه محمدآباد- زرین گل (شهرستان علی آبادکتول) (با نقش غالب دو نقطه شهری فاضل آباد و علی آباد) متاثر از عواملی همچون، ساختار توپوگرافیکی کوهستانی، مرکزیت شهری، ضعف خدمات و دسترسی به آن، روابط یک سویه درون و برون منطقه ای، ضعف وجود زنجیره تامین و ارزش گردشگری و ضعف بازارکار نتوانسته با تغییر در ساختارها و کارکردها به سمت الگویی شبکه ایی حرکت کند. پژوهش تاکید دارد سازمان یابی فضایی شبکه ای، صرفا متاثر از ساختارهای محیطی و کالبدی -فضایی نیست. بلکه، عوامل اجتماعی – اقتصادی (بویژه اقتصادی) از اهمیت برخوردار است. نگاه به مفهوم فضا بعنوان یک پدیده صرفا مکانی نیازمند تغییر است.

یکی از ابعاد بسیار مهم نظریه های توسعه پایدار روستایی، توسعه اقتصادی در کنار توسعه اجتماعی و اکولوژیک است. در این میان، گردشگری در جوامع روستایی، نقش بسیار مهمی در توسعه اقتصادی آن ها دارد و یکی از زمینه های مهم در توسعه کارآفرینی پایدار نواحی روستایی می باشد. از این رو، این مطالعه با هدف ظرفیت گردشگری در توسعه کارآفرینی پایدار نواحی روستایی (مورد مطالعه : بخش مرکزی شهرستان همدان) انجام گرفته است. روش تحقیق مورد استفاده در این مطالعه بر اساس تقسیم بندی های ذکر شده از لحاظ هدف، کاربردی و از لحاظ میزان و درجه ی کنترل، میدانی (پرسشنامه و مشاهده مستقیم) و از لحاظ نحوه ی جمع آوری اطلاعات نیز، از نوع تحقیقات توصیفی و غیر تجربی (غیرآزمایشی) می باشد. حجم نمونه با استفاده از فرمول کوکران، 378 خانوار (سرپرست خانوار) تعیین گردید، لازم به توضیح است برای جلوگیری از خطاهای آماری و بالارفتن اطمینان، 5% نمونه انتخابی نیز به نمونه مورد نظر اضافه گردید و در نهایت 396 نفر (سرپرست خانوار) به عنوان نمونه نهایی در 6 دهستان مورد هدف مطالعه انتخاب شدند. همچنین نرم افزارهای مورد استفاده در این پژوهش، SPSS22، Amos22، ArcGIS و Excel می باشند. نتایج نشان می دهد، پنج عامل شناسایی شده در مجموع تواسته اند 86/47 درصد از واریانس کل متغیرهای مربوط به عوامل موثر بر توسعه کارآفرینی پایدار گردشگری روستاییان محدوده مطالعاتی را تبیین نمایند. با توجه به اینکه درصد مقدار ویژه بیانگر سهم هر عامل از کل واریانس متغیرهاست و هرچه مقدار آن بزرگ تر باشد، نشان دهنده اهمیت و تأثیر بیشتر آن عامل است، نتایج نشان می دهد که میزان تبیین هر یک از عوامل پنج گانه شناسایی شده به ترتیب 88/16، 64/8، 88/7، 82/7 و 63/6 درصد بوده است. همچنین t به دست آمده برای متغیرهای ریسک پذیری، توفیق طلبی و نیت کارآفرینانه مثبت و معنی دار شده است. علامت مثبت نشان می دهد میانگین متغیر مورد بررسی بزرگتر از میانه ی نظری یا نمره ی ملاک می باشد. به عبارتی میانگین این عوامل علاوه براینکه از سایر عوامل بیشتر بوده، از میانه ی نظری مورد نظر نیز در سطح 95 درصد معنی داری (یا خطای 5 درصد) بزرگتر است. بنابراین، می توان عنوان کرد، توسعه گردشگری بر ارتقاء متغیرهای ریسک پذیری، توفیق طلبی و نیت کارآفرینانه دارای آثاری مثبت بوده است. لذا، با توجه به نتیجه به دست آمده می توان عنوان کرد که فرض تحقیق مبنی بر اینکه گردشگری در ارتقاء روحیه (خلاقیت، ریسک پذیری، اعتماد به نفس، استقلال طلبی و توفیق طلبی) و نیت کارآفرینی پایدار در سکونتگاه های روستایی منطقه مورد مطالعه تا حدودی مؤثر بوده تأیید و فرض صفر رد شد.

تعاونی کشاورزی نهادی اقتصادی است که در پاسخ به اوضاع نامساعد بازار، توسّط کشاورزان تشکیل می شود. این گونه نهادها از طریق مشارکت و «یک کاسه کردن» تولید، به سازماندهی عوامل تولید در سکونتگاه های روستایی، به منظور افزایش کمّی و کیفی تولید و درآمد می پردازد. بنابراین، توسعه و تقویت این نهادها، نقش مهمی در توسعه اقتصاد روستایی خواهد داشت. از این رو، مقاله حاضر با استفاده از شیوه توصیفی-تحلیلی، فرصت ها و محدودیّت های تعاونی های کشاورزی شهرستان خدابنده را مورد مطالعه و ارزیابی قرار می دهد. تا از طریق آن، راهبردهای مؤثّر بر توسعه تعاونی های کشاورزی در اقتصاد روستایی را شناسایی کند. داده های مورد نیاز از طریق مطالعات میدانی و کتابخانه ای جمع آوری گردید. برای تجزیه و تحلیل داده ها، از مدل SWOT، تحلیل دلفی و روش راه حل توافقی و بهینه سازی چند معیاره(Vikor) استفاده شده است. جامعه آماری تحقیق شامل سه گروه می باشد، که با استفاده از نمونه گیری تخصّصی، 170 کشاورزان عضو تعاونی، 170 کشاورز غیر عضو تعاونی و 30 کارشناسان تعاونی انتخاب شدند. نتایج تحقیق نشان می دهد که موانع و مشکلات ساختاری که ناشی از ضعف سیاستگذاری و جذب سرمایه در سطح محلی و منطقه ای است، فعّالیّت های کشاورزی و به دنبال آن عملکرد تعاونی های کشاورزی را محدود می کند. از این رو، بیمه نمودن تعاونی ها، اعطای تسهیلات ویژه به طرح های نوآوری و فناوری محور، هدایت سرمایه های بخش خصوصی به سمت اقتصاد تعاونی و کاهش موانع بانکی و اعتباری تعاونی ها، در تقویّت تعاونی های کشاورزی و توسعه آن در اقتصاد روستاها می تواند نقش مهمی ایفا کند.

رودخانه های درون شهری از سرمایه های محیط زیست شهرها محسوب می شوند و در فراهم کردن منابع زیست محیطی شهر، تنوع زیستی و شادابی و سرزندگی محیطی نقش مؤثری دارند. این پژوهش، با هدف تأثیرات شهرنشینی بر سیستم رودخانه قره سو و سپس اثرات فعالیت های انسانی و گسترش شهرنشینی بر الگوی زهکشی شهر، تغییرات کانال رود و مخاطرات مرتبط با آن از جنبه ژئومورفولوژیکی در شهر کرمانشاه می باشد؛ و با استفاده از آزمون کای اسکوائر در 2بازه زمانی اصلی و 5بازه فرعی و تأثیرات شهرنشینی بر رودخانه قره سو در طی 4دهه مورد بررسی قرار داده است. نتایج این پژوهش نمایانگر این موضوع است که، با ارزیابی سریع ژئومورفیک تغییرات کاهشی و افزایشی عرض کانال رودخانه قره سو این تغییرات با کاربری اراضی اطراف رودخانه ارتباط معناداری داشته است.