منصوره اعظم آزاده

به رغم این که نابرابری، فاصله و طردشدگی اجتماعی در جوامع وجود داشته است، نمی توان از تأمل در چرایی، چگونگی و پیامدهای آن برای گروه های مختلف و نظام های اجتماعیِ دارای تنوع و تکثر امروز، چشم پوشی کرد. وضعیت پیچیده و آسیب زای طرد اجتماعی زمانی اتفاق می افتد که افراد یا گروه ها، نمی توانند در فعالیت های معمولِ جامعه، خواه ازنظر اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و یا به خاطر جدایی مکانی به طورکامل مشارکت کنند. پژوهش حاضر با هدف تبیین رابطهٔ هویت مذهبی و احساس طرد اجتماعی با در نظر گرفتن متغیر واسط موقعیت اجتماعی در میان دو گروه دانشجویان شیعه و سنّی و بهره گیری از سه رویکرد نظری همبستگی، تخصصی سازی و انحصاری و نیز نظریه های دورکیم، مارکس، وبر، گیدنز، جیبرون، بوردیو و زیبرا انجام شده است. نمونه آماری شامل ۲۶۹ نفر از دانشجویان تحصیلات تکمیلی دانشکده های علوم اجتماعی سه دانشگاه علامه طباطبایی، تهران و شهید بهشتی بوده است. مطابق نتایج تحلیل های دومتغیری، بین میزان هویت مذهبی با احساس طرد اجتماعی رابطهٔ مستقیم و بین موقعیت اجتماعی و احساس طرد اجتماعی رابطهٔ معکوس وجود دارد. تحلیل رگرسیون چندمتغیره بیانگر آن است که متغیرهای واردشده به معادله توانسته اند بیش از یک سوم از واریانس احساس طرد اجتماعی در بین دانشجویان را تبیین کنند. نتایج تحلیل مسیر نیز حاکی از آن است که متغیرهای هویت مذهبی و قومیت رابطهٔ مستقیم و متغیر موقعیت اجتماعی رابطهٔ معکوسی با احساس طرد اجتماعی دارند.

با ورود به هزاره جدید، جهان شاهد رشد جمعیت و شهرنشینی، به ویژه در کشورهای در حال توسعه بوده است. این روند موجب توسعه شهرنشینی، گسترش کلان شهرها و پیچیده تر شدن روابط اجتماعی شده است. ظهور چنین شهرهایی همراه با بروز مسائل مختلف شهری، از قبیل: گسترش حاشیه نشینی، افزایش جرایم اجتماعی و در مجموع کاهش امنیت اجتماعی بوده است. در این میان، زنان دغدغه های خاص خود را دارند. این مطالعه در صدد بررسی عوامل مؤثر بر احساس امنیت اجتماعی زنان ساکن در محلات ونک و سرآسیاب است. مدل نظری تحقیق (با الهام از دیدگاه نظریه پردازانی همچون گیدنز، پارسونز، اسکوگان و پین) از مجموعه ای از متغیرهای اثرگذار بر احساس امنیت در محله تشکیل شده است. این متغیرها شامل متغیر موقعیت محله به منزله متغیر مستقل و نظم و اعتماد به منزله متغیر پیوند دهنده موقعیت محله و احساس امنیت اند. به منظور بررسی تجربی مدل تحقیق، از روش پیمایش و تکنیک پرسش نامه به عنوان ابزار جمع آوری اطلاعات استفاده شده است. جمعیت نمونه این پژوهش با استفاده از روش نمونه گیری خوشه ای چند مرحله ای انتخاب شد که متشکل از 270 نفر از زنان ساکن در محله ونک و سرآسیاب است. نتیجه بیانگر تفاوت احساس امنیت زنان براساس موقعیت محله است. نتایج ضریب رگرسیونی چند متغیره نشان داد در هر دو محله، موقعیت محله در ابعاد کالبدی فیزیکی و غیرکالبدی اجتماعی و اعتماد بین شخصی بر احساس امنیت ساکنان تأثیرگذار است و آنچه سبب تمایز احساس امنیت در این دو محله می شود، اثر نظم فیزیکی (بتا 51درصد)، اعتماد تعمیم یافته (بتا 15درصد) و اعتماد بنیادی (بتا 10درصد) در محله ونک و نظم اجتماعی (بتا 27درصد) در محله سرآسیاب است.

مقدمه: سکونتگاه های خودروی اقماری در حومه کلان شهرها با مجموعه ای از مسائل مواجه اند که فقط به موضوعات کالبدی آن ختم نشده بلکه به معضلات اجتماعی و فرهنگی نیز مربوط می شود. پیامد این وضعیت کناره گیری افراد ساکن از جریان اصلی جامعه است که در همین ر استا، مقاله حاضر به بررسی رابطه میان ویژگیهای فیزیکی، فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی این سکونتگاه ها و "احساس طرد اجتماعی" می پردازد. روش: در پژوهش حاضر از روش پیمایش و تکنیک پرسشنامه استفاده شده و اطلاعات لازم برای این تحقیق از طریق نمونه گیری خوشه ای چند مرحله ای و مصاحبه با 300 نفر از جوانان 15 تا 29 ساله مساعدترین محلات تا محلات کمتر مساعد شهر پاکدشت جمع آوری شده است. یافته ها: ارزیابی جوانان ساکن در پاکدشت از تشخص محل سکونتشان «نسبتاً نامناسب» است. همچنین در ارزیابی «تشخص محله ای»، نقش مؤلفه های اجتماعی و فرهنگی نسبت به ارزشهای فیزیکی و اقتصادی بیشتر بوده به گونه ای که بیش از نیمی از پاسخگویان، دارای احساس داغ خوردگی محله ای بوده و از طرد اجتماعی و روانی رنج می برده اند. بحث: نتایج حاکی است، مؤلفه ای که به طور مستقیم منجر به احساس طرد اجتماعی می شود، ارزیابی جوانان از تشخص محله ای نیست؛ بلکه این ارزیابی، زمانی که با احساس داغ ننگی که افراد نسبت به محلاتشان دارند همراه شود تأثیرگذار می شود. بنابراین، مهم آن داغ ننگی است که افراد از جانب دیگران احساس می کنند؛ داغ ننگی که عمیقاٌ تحقیرکننده است

موقعیت گذار ایران از سنت به مدرنیته شرایط جدیدی را به لحاظ چالش های میان دو نسل رقم زد. یکی از این چالشها در زمینه ازدواج است. فرهنگ ازدواج در ایران همواره همراه با حضور و نقش پررنگ خانواده ها بوده است و اساساً ازدواج به پیوندی خانوادگی تعبیر می شود. در دوران هایی انتخاب فرد مناسب برای زندگی مشترک از ابتدا توسط خانواده انجام می شد؛ پیوند های زناشویی کمتر به پشتوانه عشق رمانتیک، بلکه بر مدار منافع و مضار و صلاح دید خانواده ها بود. این الگو به مرور زمان تعدیل شده و بدیل های متعددی نیز یافته است. در این تحقیق به دنبال بررسی توصیفی- تحلیلی تعارضات برآمده از الگو های ازدواج میان والدین طلبه و فرزندان هستیم. بررسی استراتژی ها و راهکار های آنها در مواجهه با این تعارضات بخش دیگری از هدف این تحقیق است. برای ارائه توصیفی دقیق و عمیق از مسائل نسلی خانواده های طلاب، رویکرد کیفی و روش نظریه زمینه ای مناسب به نظر رسید. «زیّ طلبگی»، خرده فرهنگی است که برای شناخت آن به طور عام و شناخت مسائل درون خانواده ، بهترین گزینه، اتکا به روایت های بازیگران میدان و نزدیکی هرچه بیشتر به آن برای دستیابی به فهم عمیق تر به نظر می رسد. بررسی داده ها نشان می دهد سه الگوی تقابل در میان فرزندان و والدین طلبه وجود دارد که عبارتند از: درون همسر گزینی در مقابل برون همسرگزینی، تعجیل در ازدواج در مقابل تأخیر در ازدواج، و ازدواج مبتنی بر کهنسال سالاری در مقابل ازدواج مبتنی بر آزادی. در بررسی مواجهه فرزندان با تعارضات در الگو های ازدواج نیز سه استراتژی شناسایی شد که شامل استراتژی ستیز، استراتژی تسلیم، و استراتژی پنهان کاری است. بررسی داده های تحقیق نشان می دهد تجربه طلاق در فرزندان و روابط عاطفی حاکم بر خانواده اهمیت بالایی در نوع مواجهه فرزندان با تعارضات دارد. نتیجه دیگری که از مطالعه داده ها به دست آمده، نقش متغیر زمینه ای «جنسیت» در تشدید تعارضات است؛ چرا که به نظر می رسد نگرش والدین نسبت به فرزندان دختر و پسر تفاوت فاحشی دارد. در بخش نتایج همچنین به نقش تسهیل گرانه «وضعیت تحصیلی» اشاره شده است که «میانجی تسهیل ارتباط در مقام تعارض» خوانده می شود.

مطالعه حاضر با هدف شناخت معنای مهاجرت از منظر اقدام کنندگان به مهاجرت در پی مطالعه علل پنهان مؤثر بر تصمیم و اقدام به مهاجرت در ژرفای ذهن کنشگر ایرانی است. این مطالعه با رویکردی تفسیرگرا، اقدام به مهاجرت را حاصل درگیری فعالانه سوژه های معناساز با شرایط منتهی به تصمیم و اقدام به مهاجرت می داند و با رویکردی پدیدارشناسانه، مفهوم مهاجرت را همان گونه که در آگاهی کنشگران نشسته است، واکاوی می کند. در این پژوهش به روش پدیدارشناسی و مصاحبه عمیق، موضوع مورد نظر بررسی شده است. روش نمونه گیری هدفمند است و یافته ها به شیوه کلایزی تحلیل شده اند. مطابق یافته ها، اقدام به مهاجرت واجد ابعاد ذهنی و عینی است. بعد ذهنی مهاجرت به عنوان ارزشی اجتماعی نقش اساسی در انتخاب آن به عنوان راهکار برون رفت از شرایط نامطلوب ایفا می کند. همچنین این بعد ارزشی، نقش عمده ای در اقدام به مهاجرت دارد؛ ابزاری که پذیرش اجتماعی دارد و از مطلوبیت عام برخوردار است. نتایج نشان می دهد مهاجرت کردن جدای از اقدامی عملی و واقعیتی عینی که به انواع دلایل خرد و کلان فردی، اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی انجام می پذیرد، به مثابه ارزشی اجتماعی در ذهن کنشگران برساخت شده است. در این ذهنیت، موفقیت در پذیرش و نهایتاً مهاجرت کردن پاداشی به شایستگی، استعداد و توانایی فرد اقدام کننده است.