سید جلال هاشمی

هدف این پژوهش تحلیل مبانی دینی «حفاظت از محیط زیست» به عنوان یک هدف تربیتی با شیوه توصیفی، تحلیلی و استنتاجی است. روش توصیفی تحلیلی را می توان به صورت یک پیوستار در نظر گرفت که با توصیف آغاز می شود و به تحلیل و در نهایت استنتاج می انجامد. ماهیت پژوهش کیفی و از نوع تحقیقات بنیادی است. داده های مورد نیاز، از منابع کتابخانه ای و الکترونیکی استخراج گردیده است. نتایج تحقیق نشان می دهد که دانش و اطلاعات محیط زیستی، نقش تعیین کننده ای در ایجاد نگرش و بروز رفتارهای مناسب محیط زیستی دارند و تولید این دانش ها در قالب هدف تربیتی از وظایف نظام آموزشی است. حفاظت از محیط زیست به عنوان یک هدف تربیتی باید مبتنی بر مبانی دینی باشد؛ زیرا طبیعت از منظر قرآن، مخلوق مستمر خداوند، نظام مند، هدفمند، آیت و تجلی صفات و اسماء الهی است که بر اساس تدبیر حکیمانه الهی اداره می شود و از سوی دیگر، از دیدگاه قرآن، طبیعت مسخر و در اختیار انسان است.

هدف این پژوهش شناخت تجربه فیلسوف - معلمی بر اساس تجارب آموزگاران دوره ابتدایی است. مطالعه از نوع کیفی بوده و با استفاده از روش پدیدارشناسی انجام شده است. جامعه ی تحقیق شامل کلیه معلمان دوره ابتداییشهر ایذه است. البته حجم نمونه از ابتدا تعیین نشده است، بلکه بر اساس اصل اشباع داده ها و ته کشیدن اطلاعات در مطالعات کیفی پس از جمع آوری داده از 40 مورد به دست آمد؛ بنابراین نمونه گیری به صورت هدفمند انجام شده و شامل 40 نفر از معلمان می شود که با آن ها مصاحبه شد. ابزار جمع آوری داده ها مصاحبه هایی نیمه سازمان یافته است. داده های حاصل از مصاحبه ها با استفاده از روش پدیدارشناسی ون منن تجزیه وتحلیل شد. سپس درون مایه های این مطالعه در 4 مضمون اصلی استخراج و طبقه بندی شدند. یافته های تحقیق شامل 20 درون مایه بود که در مضمون اول با عنوان وظایف عمده معلم؛ 7 درون مایه شامل: تعیین هدف ، برقراری رابطه دوستانه، توجه به تفاوت های فردی، ایجاد انگیزه، تقویت روحیه ی گروهی، تقویت مسئولیت پذیری، ارزیابی دانش آموزان مشخص شدند. در مضمون دوم به نام پرورش تفکر انتقادی؛ 5 درون مایه که عبارت اند از: ایجاد محیطی چالشی، طرح سؤال یا مسئله، ایجاد فرصت برای تفکر و تأمل، انتقاد کردن و انتقادپذیری و روش مشارکتی قرار گرفتند. در مضمون سوم با عنوان پرورش تفکر خلاق؛ 6 درون مایه که عبارت اند از روش کشفی، ایجاد فرصت برای فعالیت های عملی، تشویق دانش آموزان خلاق، الگوهای خلاق، سؤالات خلاقانه ایجاد حس کنجکاوی مشخص شدند و در مضمون چهارم به نام تعمیق دانش نیز 2 درون مایه که عبارت اند از: تحقیق و پژوهش و وسایل کمک آموزشی قرار گرفتند. ازآنجاکه معلم با شرایط واقعی آموزش سروکار دارد و نسبت به علایق، خواسته ها و توانایی های دانش آموزان آگاهی نسبی دارد، بنابراین می تواند زمینه را برای ایجاد فرایند آموزش و یادگیری خودجوش و پرسشگرانه فراهم کند. همچنین اگر معلم بخواهد که در آموزش تفکر موفق شود، باید همانند یک فیلسوف – معلم از همه ی عوامل مؤثر در تقویت و پرورش تفکر خلاق و منطقی دانش آموز بهره مند شود.

برای ادراک جایگاه مدل مشخص نظام سلامت عمل (عدم تبرج)، در یک سیستم بومی، توجه به مبانی بنیادی تفکر راهبردی واجد اهمیت است. از این منظر، تبیین «پارادایم» به عنوان پیش شرطی اساسی در سیر تفکر راهبردی و ارائه «دکترین تبرج»، از منظر چیستی، چرایی و چگونگی «تبرج» با انتقال پارادایمی رایج به پارادایم قرآنی برای طراحی استراتژیک، ضرورت می یابد. پژوهش حاضر با هدف بررسی «تبرج» در بین زنان متاهل شهر اهواز انجام شد. رویکرد این تحقیق، از نوع روش شناسی کیفی می باشد و روش مردم نگاری برای انجام عملیات پژوهشی به کار گرفته شد. روش نمونه گیری، از نوع کیفی- نظری است و با استفاده از شاخص اشباع نظری تعداد 24 نفر از میان زنان متاهل به عنوان نمونه تحقیق، مورد مصاحبه قرار گرفتند. تجزیه و تحلیل داده ها با استفاده از «نظریه زمینه ای» انجام شد. در یافته های اصلی این تحقیق، شامل: تغییرات اجتماعی و تولید مطالبات جدید، نگاه کالایی و سرمایه ای به زنان، تمایل به متمایز سازی خود و هویت مستقل، مدل سازی و الگوسازی توسط رسانه ها و هنرپیشه ها، فرد گرایی و لذت طلبی افراطی، کم رنگ شدن حیای قلبی، رفتاری و تقواگرایی، قلب مریض، تعارضات زناشویی، طلاق عاطفی و کاهش مهارت و فرصت گفت وگو و روابط عاطفی رودررو می باشد که می توان تمامی مقولات را ذیل مقوله «قلب مریض»، قرار داد. به بیان دیگر، قلب مریض «مقوله هسته ای» این نظریه زمینه ای است.

هدف پژوهش حاضر، بررسی مقوله فلسفی انسان شناسی دین صابئین مندائی می باشد که به روش سندی و تحلیلی- استنتاجی از منابع اصیل آنان انجام گرفته است. دین صابئین یکی از نخستین ادیانی است که بر پایه عقایدی همچون توحید، نبوت و معاد استوار گشته است و پیروان آن امروزه در جنوب عراق و برخی شهرهای خوزستان به آرامی زندگی می کنند. قرآن کریم سه بار از صابئین یا صابئون در کنار دیگر ادیان بزرگ الهی نام برده و برخی فقهای مسلمان آنان را در ردیف اهل کتاب معرفی کرده اند. در این دین انسان مخلوق خداوند یکتا (هیی ربی قدمایی) و دارای دو بعد مادی (پغرا) و غیر مادی (نشمتا و روها) است. گوهر حقیقی انسان که همان نشمتای اوست، فنا ناپذیر و نامیراست و پس از مرگ به مبدأ خود، یعنی جهان نور (آلما دنهورا) باز خواهد گشت. انسان در این دین دارای ارزش و کرامت خاصی است و پس از دمیده شدن نشمتا در پغرای او مسجود فرشتگان گردیده است. همچنین انسان موجودی مختار است و در نتیجه در قبال کارهای خود مسئولیت پذیر و پاسخ گوست. مطابق آموزه های دین مندائی، سرشت انسان ذاتاً پاک است و بر این اساس اعتقادی به گناه اولیه انسان وجود ندارد. فلسفه خلقت انسان شامل عبادت و تسبیح هیی ربی، تعلیم حکمت، رحمت و محبت هیی ربی، نماینده جهان نور در زمین، امتحان و آزمایش او است که می توان آنها را از تعالیم مقدس مندائی کشف و استنتاج کرد.

پژوهش حاضر بر آن است تا به بررسی مبانی فلسفی دین صابئین مندائی به منظور استخراج آموزه های تربیتی و اخلاقی آن ها بپردازد، بدین منظور با روش سندی و تحلیلی- استنتاجی، چهار مقوله ی فلسفی این دین شامل هستی شناسی، انسان شناسی، معرفت شناسی و ارزش شناسی مورد بررسی تحلیلی قرار گرفته است. صابئین مندائی-یکی از قدیمی ترین ادیان توحیدی جهان- که هم اکنون به آرامی و سکوت در کنار کرانه های رود کارون و کرخه زندگی می کنند. در این دین، هستی فراتر از طبیعت و توسط خداوند بزرگ ازلییا «هیی ربی قدمایی» طی چندین مرحله آفریده شده است. انسان شریف ترین موجود خلقت و متشکل از دو بعد مادی(پغرا) و غیرمادی(شامل روها و نشمتا) است. حقیقت انسان، همان نشمتا یا نفس اوست که بر خلاف پغرا، فناناپذیر و جاویدان است. انسان موجودی مکرّم، مختار، مسؤول و دارای صبغه الهی است. معرفت در دین مندائی دارای اهمیت ویژه ای است و مقدم بر ایمان و عمل دانسته شده و اساساً مندا به معنای دانش یا معرفت است. منشأ و خاستگاه ارزش های مندائی، خداوند(هیی ربی قدمایی) است و ارزش های مختلف به صورت دستوراتی در کتب مقدس مندائی بیان شده اند؛ تأکید عمده بر روی طهارت، صلح و همزیستیاست. در پژوهش حاضر، روش های تربیت ارائه شده و در پایان به ویژگی های تربیت مندائی اشاره شده است.

تربیت اخلاقی یکی از مهم ترین مباحث در نظام های آموزش وپرورش جهان است. در این مقاله ایمان به هوشمندی نظام هستی با استناد بر قرآن و روایات اسلامی و همچنین با بهره گیری از اصول حکمت متعالیه ملاصدرا تبیین گردیده و کوشیده شده نقش آن بر تربیت اخلاقی بررسی شود. باور به نابود نشدن اعمال و نیات انسان و ایمان به وجود انواع شاهدانی که در حال ثبت اعمال انسان هستند می تواند تحولی شگرف در نیّت و عمل وی پدید آورد. درک حضور و در محضر خدا بودن، خودکنترلی، درستکاری، احساس مسئولیت و تلاش به منظور در صراط حق و اعتدال ماندن و تقرب بیشتر به خداوند، می تواند ازجمله پیامدهای آشکار کاربست این الگو باشد. همچنین جهت تحقق تربیت اخلاقی، دو اصل تربیتی اعطای بینش و آگاهی درباره هوشمندی نظام هستی، و دعوت به ایمان و تقویت آن معرفی شده اند.

هدف این پژوهش تحلیل محتوای کمّی و کیفی پایان نامه های کارشناسی ارشد رشته تاریخ و فلسفه آموزش و پرورش و رساله های دکتری رشته فلسفه تعلیم و تربیت دانشگاه شهید چمران اهواز از نظر میزان کاربرد مؤلفه های تفکر انتقادی فسیونه و تبیین نحوه به کارگیری آن مؤلفه ها، در این پایان نامه ها می باشد. در تحلیل محتوا 75 پایان نامه کارشناسی ارشد و رساله دکتریِ دفاع شده طی سال های 91-1377 مورد بررسی قرار گرفت. نتایج این تحقیق نشان داد که پایان نامه های کارشناسی ارشد در مهارت طبقه بندی با 40/10 درصد، تحلیل استدلال ها و طرح و تدوین نتایج هر کدام با 90/9 درصد، تشخیص درست مباحث و دلایل با 72/9 درصد، آزمون ایده ها و بررسی و پرسش از شواهد و اعلام نتایج با 55/9 درصد، کشف معنا و وضوح بخشیدن به معنا با 38/9 درصد، گمانه زنی در مورد نتایج بدیل با 46/5 درصد و توجیه و تبیین روند کار با 95/4 درصد، ارائه و تصریح استدلال ها با 78/4 درصد، سنجش ادعاها و استدلال ها با 43/4 درصد و خودآزمایی با 39/2 درصد بیشترین تا کمترین فراوانی را به خود اختصاص داده اند. در رساله های دکتری، مهارت اعلام نتایج و تصریح استدلال ها با 38/7 درصد و کشف معنا و وضوح بخشیدن به معنا و آزمون ایده ها با 25/6 درصد و سایر مهارت ها به یک نسبت و با 95/7 درصد به کار گرفته شده است. نتایج تحلیل محتوای کیفی نیز نشانگر این بود که در عین اینکه کوشیده شده مهارت های نقادی در پژوهش ها رعایت شود، اما این کاربست با توجه به مهارت های مورد نظر فسیونه، به نحو مطلوبی انجام نشده است

هدف پژوهش حاضر تحلیل محتوای کتاب های درسی بخوانیم و بنویسیم و هدیه های آسمان دوره ابتدایی در سال تحصیلی 1389 - 1390، از منظر توجه به مقوله های آموزش فلسفه به کودکان، است. روش پژوهش تحلیل محتوا بود و با استفاده از چک لیستی از معیارهای برنامه آموزش فلسفه به کودکان، که شامل سه مفهوم (استدلال، مفهوم سازی، و قضاوت) و دوازده زیرمؤلفه است، داده ها جمع آوری شد. جامعه آماری شامل کتاب های بخوانیم و بنویسیم و هدیه های آسمان دوره ابتدایی بود که جمعاً چهارده جلد کتاب بودند. نمونه آماری نیز کل جامعه در نظر گرفته شد. برای تجزیه و تحلیل داده ها از روش آمار توصیفی استفاده شد. در همة کتاب های مورد تحلیل، 986 مؤلفه مربوط به مفاهیم تفکر فلسفی شناسایی شد. نتایج نشان دهنده آن بود که در کتب درسی مورد بررسی مقوله استدلال بیش ترین میزان فراوانی ها را به خود اختصاص داده بود و کم ترین توجه به مقوله قضاوت شده بود. همچنین در بین کتب درسی مورد بررسی، کتاب های درسی بخوانیم و بنویسیم بیش تر از هدیه های آسمان به مقوله های تفکر فلسفی توجه کرده اند.

در این مقاله، همزیستی مسالمت آمیز به عنوان هدفی تربیتی معرفی شده که از حمایت سه مبنای علمی و یافته های پژوهشی، مبنای فلسفی-تربیتی عملگرایی، و مبنای اسلامی برخوردار است. در مقاله ی حاضر، الگویی کامل تر از همزیستی، یعنی همزیستی مسالمت آمیز عادلانه به مثابه هدفی تربیتی ارایه شده که متناسب با نظام آموزشی و فرهنگ کشورمان است. اجزاء یا چارچوب این هدف را به لحاظ مفهومی، تعلیم و تربیت در راستای همزیستی حداقلی عادلانه، سازش عادلانه میان گروه ها، همزیستی حداکثری عادلانه و تعلیم و تربیت در راستای ایجاد جامعه متعادل تشکیل می دهد که در هر چهار مرحله، بر تغییر، اصلاح، یا شکل دادن ذهنیت روانی-اجتماعی افراد و گروه ها در جهت همزیستی، و آموزش در راستای پذیرش وجود و حقوق دیگران، و نهایتاً آموزش و جلب توجه برای تلاش در جهت تحقق زیست مسالمت آمیز عادلانه تأکید شده است. در مرحله آموزش همزیستی، درونی سازی ارزش ها، مهارت ها و رفتارهای همزیستی مسالمت آمیز عادلانه فرایندی است که طراحان و مجریان برنامه ها باید در آن مسیر بکوشند.