محمدعلی مهدوی راد

محمدعلی مهدوی راد

مدرک تحصیلی: دانشیار گروه معارف، دانشگاه قرآن و حدیث.

مطالب
ترتیب بر اساس: جدیدترینپربازدید‌ترین

فیلتر های جستجو: فیلتری انتخاب نشده است.
نمایش ۲۱ تا ۴۰ مورد از کل ۱۴۱ مورد.
۲۱.

الگوی عوامل مؤثر در سیر نگارش های علوم قرآن (قرن 6 تا 10) در قالب نظریه مبنایی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: آموزه های قرآنی پاییز و زمستان ۱۴۰۰ شماره ۳۴ 139 - 168

کلید واژه ها: علوم قرآن تحلیل تاریخی عوامل تأثیرگذار تطور نگارش ها نظریه مبنایی قرن 6 تا 10

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۰۸ تعداد دانلود : ۱۸۷
بررسی حاضر از رویکرد تفسیرگرایی فکری، علمی و اجتماعی به فهم و تحلیل عوامل تأثیرگذار در سیر تطورات نگارش های علوم قرآن می پردازد. هشت کتاب علوم قرآن در قرن 6 تا10 با قید تأثیرگذاری در دوره خود، محلّ بررسی در این تحقیق بوده است. از روش اسنادی و تحلیل تاریخی در انجام عملیات تحقیق، و برای تجزیه و تحلیل اطلاعات و ارائه الگوی نهایی، از نظریه مبنایی (GT) استفاده شده است. یافته های به دست آمده شامل 18 مقوله در سیر تطور بوده که به تفکیک عوامل با ضریب تأثیر بالا، متوسط و کم بیان شده است. همچنین الگوی نهاییِ عوامل مؤثر در تطور سیر نگارش های علوم قرآن در قالب نظریه مبنایی ارائه شده و اجزاء آن عبارت اند از: عوامل علّی شامل شخصیت فردی نویسنده، تخصص علمی نویسنده، عوامل فرهنگی اجتماعی دوره نویسنده، همنشینان نویسنده و تأثیرپذیری وی از مصادر و نویسندگان قبل و تأثیرگذاری نویسنده بر مصادر و نویسندگان بعد، هویت و اصالت متن نگارشی  اعم از ساختار، کارکرد و محتوا  ؛ عوامل زمینه ای مثل شرایط زمان و مکان جغرافیایی، مهاجرت و مسافرت های متعدد نویسنده، جامعیت عناوین منبع، قدمت و شهرت نگارش و نویسنده؛ عوامل میانجی مثل شخصیت اخلاقی نویسنده، عوامل سیاسی و اقتصادی دوره وی، حریت و آزاداندیشی یا تعصب نویسنده. در ضمن راهبردها و پیامدهای حاصل نیز بیان شده است.
۲۲.

نگاهی نو بر روایات تاریخ گذاری روایات حضرت محمد (صلی الله علیه و آله) به مکی و مدنی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: علوم حدیث سال ۲۶ پاییز ۱۴۰۰ شماره ۳ (پیاپی ۱۰۱) 4 - 20

کلید واژه ها: تاریخ گذاری روایات حضرت محمد۹ حدیث مکی حدیث مدنی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۸ تعداد دانلود : ۴
مفسران از دیرباز تلاش هایی جدی در تقسیم آیات به مکی و مدنی داشته اند. این نگاه به قرآن، قابل تطبیق بر احادیث حضرت محمد۹ نیز هست. نگرشی جدید بر احادیث که با وجود مزایای فراوان مغفول مانده است. فوایدی چون شناخت ناسخ و منسوخ روایات، شناخت تاریخ تشریع و دستیابی به حکمت های آن، آشنایی با شیوه دعوت و مراحل آن، شناخت دقیق سیره پیامبر اکرم۹ و فهم بهتر قرآن از آن جمله اند. بررسی تاریخ مکه و مدینه در عصر نبوی نشان می دهد که احادیث مکی نسبت به مدنی قلتِ کمّی دارد. استفاده از ابزاری چون وجود قید زمانی در حدیث، توجه به راویان اول و مخاطبان، و مضامین روایات می توان غالب احادیث حضرت محمد۹ را به لحاظ زمانی تقسیم نمود. آنچه در این پژوهش مطرح است تعریف مکی و مدنی در روایت، مزایا و ویژگی های این تقسیم، علل کم بودن روایات مکی و بیان برخی از مهم ترین شاخصه های روایات مکی و مدنی با ذکر مصادیق است.
۲۳.

بازنمایی آداب همسری در قرآن با تأکید بر سیر نزول آیات(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه اسلامی زنان و خانواده سال نهم تابستان ۱۴۰۰ شماره ۲۳ 181 - 205

کلید واژه ها: آداب همسری در قرآن پیوستگی شبکه ای سیر نزول قرآن آیات مکی آیات مدنی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۰۱ تعداد دانلود : ۲۵۷
پژوهش حاضر با هدف بازنمایی آداب همسری در قرآن کریم (با تأکید بر سیر نزول آیات) به روش توصیفی- تحلیلی انجام شد. بدین ترتیب با استنباط مسائل حقوقی و اخلاقی در همسرداری و توجه به میزان تکرار و سیر ترتیب آنها در آیات مکی و مدنی ساختاری نو شناسایی شد. استنباط این ساختار با اتکا بر سیاق آیات و روایاتی که در مقام تفسیر آیات اند، انجام شد. نتایج بررسی ها نشان داد که سوره های قرآن دارای پیوستگی های ساختاری و ادبی شامل حسن آغاز، سجع، تشبیه، تصویرپردازی های ادبی، لحن و ریتم مشترک است. بررسی ساختاری و محتوایی آیات نشان داد که سوره های مکّی از نظر آداب همسری دارای پیوستگی های محتوایی شامل طرح زوجیت و ارزشگذاری آن، نعمت شمردن همسران برای یکدیگر و تأکید بر رعایت تقوای الهی نزد همسران است و سوره های مدنی دارای آیاتی مشابه مربوط به زنان و آداب همسری است که شامل رعایت حقوق مادّی زن مثل مالکیت مهر و ارث، دادن هدیه در مواقع خاص از جمله هنگام طلاق، مراعات حال زن در جایگاه همسر، تسهیل در مسائل همسر و حمایت از وی می باشد.
۲۵.

تحلیل مقایسه ای سیر تطور منابع جامع علوم قرآن از قرن اول تا دوران معاصر(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات قرآن و حدیث سال چهاردهم پاییز و زمستان ۱۳۹۹ شماره ۱ (پیاپی ۲۷) 163 - 202

کلید واژه ها: علوم قرآن کتب جامع تحلیل تاریخی عوامل تأثیرگذار تطور نگارش ها

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۲۷ تعداد دانلود : ۴۹۵
بررسی حاضر، حاصلِ تحلیل مقایسه ای برای رتبه بندی46 منبع تأثیرگذار علوم قرآن از قرن اول تا معاصر بوده که به ضریب تأثیر عوامل تأثیرگذار در سیر تطورات نگارش های جامع علوم قرآن هم پرداخته است. روش پژوهش حاضر، کیفی بوده و از روش کدگذاری و مقوله بندی در فرایند تحقیق و برای تجزیه و تحلیل اطلاعات از تکنیک روایت علی و مقایسه ای استفاده شده است. با بررسی منابع و مولفان، شرایط و بسترهای موجود برای تغییرات، در نهایت حدود 75 مفهوم استخراج شد. پس از مرحله کدگذاری باز و محوری، 18 مقوله به عنوان شاخص سنجش گزینش شد. پس از آن در مرحله کدگذاری گزینشی،10مقوله عمده با ضریب تأثیر بالا، سه مقوله با ضریب تأثیر متوسط و پنج مقوله با ضریب تأثیر کم یا بدون تأثیر استخراج شدند. سه رتبه اول مقوله های تأثیرگذار بر تطورات منابع جامع علوم قرآن متعلق است به: مقوله کارکرد(84 امتیاز)، تأثیر شخصیت و شأن فردی نویسنده بر نگارش(79 امتیاز) و محتوای کتاب(73 امتیاز).رتبه اول و سوم عوامل تأثیرگذار، مربوط به هویت و اصالت متن کتاب جامع بوده و رتبه دوم مربوط به عوامل درونی نویسنده(بخش مبانی) است.در نتیجه، محوری ترین مقوله، شاخصِ «هویت و اصالت متن کتب» جامع علوم قرآن است. این تحقیق از طریق یک روند منظم و استقرای تحلیلی؛ نظام مفهومی و شاخص سازی را در مورد «رتبه تأثیرگذاری منابع جامع و مهم علوم قرآن» و «عوامل موثر بر سیر تطور منابع جامع علوم قرآن» برای مخاطبان تخصصی رشته علوم قرآن انجام داده است.رهاوردِ فهم این مطلب می تواند، تکمیل سرفصل دروس دانشگاهی رشته علوم قرآن برای بررسی تأثیرگذارترین منابع جامع علوم قرآن و عوامل موثر بر سیر تطورات آن باشد. همچنین این نتایج، کمک کننده به فهم جریان علم(علوم قرآن) کرده و دانش و بینش کمّی و کیفی مخاطبان را نسبت به تاریخ منابع علوم قرآن تکمیل می کند.
۲۶.

حجیت مفاد فرازهای مستقل قرآن؛ رهیافتها و زمینهها (مطالعه موردی، آیه 189 بقره)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه تفسیر و زبان قرآن سال هشتم بهار و تابستان ۱۳۹۹ شماره ۲ (پیاپی ۱۶) 77 - 98

کلید واژه ها: آیه 189 بقره تفسیر قرآن قاعده تفسیری استقلال معنایی سیاق

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۸۳۶ تعداد دانلود : ۳۶۱
قرآن، کتاب هدایتی است که به دلیل جاودانگی، محدوده خطابش منحصر به مردمان عصر نزول نیست. احادیث معصومان علیه السلام با جایگاهی که در تفسیر قرآن دارند، اصطیاد پیام های ماندگار این کتاب را هموار می سازند. این مهم در تفسیر فرازهایی همانند «وَ أتُوا البُیُوتَ مِن أَبوابِها» که مستقل از بستر تاریخی زمانه نزول، بر معنای دیگری هم دلالت دارند، بروز نموده و زمینه توجه بسیاری از مفسران نسبت به قاعده «حجیت مفاد فرازهای مستقل قرآن» را تدارک دیده است. باور به مَثَل بودن این فراز و گرایش تفسیری برخی مفسران از دیگر عواملی است که زمینه ساز نگاه استقلالی به این جمله است. نوشتار حاضر با تحلیل دیدگاه های گوناگون، ضمن اثبات معناداری فراز مذکور در خارج از سیاق آیه 189 بقره، نشان می دهد تفسیر روایات بر پایه استقلال مفاد آن، قاعده ای تفسیری و عملاً آموزشی برای مفسران است.
۲۷.

نقد و بررسی دلالت آیه 59 سوره نساء بر عصمت «اولی الامر» با تاکید بر منابع شیعه(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تحقیقات علوم قرآن و حدیث سال هفدهم بهار ۱۳۹۹ شماره ۱ (پیاپی ۴۵)

کلید واژه ها: آیه 59 سوره نساء اولی الامر مطلق و مقید سیاق عصمت

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۲۶۴ تعداد دانلود : ۵۹۹
در تفسیر آیه 59 سوره نساء و در تبیین مفهوم و نیز مصادیق اولی الامر نه تنها میان مفسران شیعه و مفسران اهل سنت اختلاف نظر بوده است بلکه گستره این اختلاف نظر را می توان در میان مفسران هر یک از دو مذهب نیز جستجو کرد. در نگاه مشهور شیعه، اولی الامر به معصومین (ع) تفسیر گردیده است؛ اما تبیینی نو از اولی الامر در میان برخی مفسران شیعه شکل گرفت که از اولی الامر تفسیری عام تر از معصوم ارایه می دهد و ولی فقیه را بعنوان یکی از مصادیق آن تعیین می کند. پژوهش حاضر در صدد است تا با استناد به منابع شیعه به تحلیل و نقد دیدگاه مشهور بپردازد و روشن سازد که اگرچه امامان معصوم(ع) کامل ترین مصداق اولی الامرند اما از سیاق آیه، خصوصیت عصمت برای اولی الامر فهمیده نمی شود و استدلال دیدگاه مشهور شیعه به آیه جهت متعین کردن مصداق اولی الامر در امامان معصوم(ع)، با اشکالات جدی مواجه است.
۲۸.

رویکرد مفسران به مواجهه سیاق با روایت در دلالت یابی آیات حوزه زنان (مطالعه موردی سوره نسا)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: علوم حدیث سال ۲۵ زمستان ۱۳۹۹ شماره ۴ (پیاپی ۹۸) 56 - 78

کلید واژه ها: سیاق روایت تفسیری آیات زنان سوره نساء

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴ تعداد دانلود : ۴
ملاک هایی که مفسران برای دلالت یابی آیات بر می گزینند در هر دوره متفاوت بوده است. در برخی از ادوار تاریخ تفسیر، روایت، تنها ملاک یا مهم ترین ملاک مقبول بوده و در برخی از دوره ها بافت کلام، بر روایت ترجیح یافته است. گاه نیز مفسران بین این دو قرینه، تعامل ایجاد کرده اند. مفسران بر اساس نوع ملاکی که پذیرفته اند، درباره آیات حوزه زنان در سوره نساء به نتایج معناداری دست یافته اند. مقاله حاضر به روش توصیف و تحلیل محتوای تفاسیر، این تعامل را پی گیری نموده است. نتیجه این بررسی نشان داده است که مفسران دوره معاصر در تعامل سیاق با روایت در اکثر موارد، سیاق را بر روایت ترجیح داده اند. در دلالت یابی آیات حوزه زنان در سوره نساء به طور کلی دو نوع تعامل مشاهده می شود: 1. تعامل مجموعی (عام)، 2. تعامل جزئی (خاص) و تعامل جزئی از بسامد بالاتری برخوردار بوده است. 
۲۹.

اصول و شاخصه های جریان توحیدی و غیر توحیدی در قرآن کریم(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: آموزه های قرآنی پاییز و زمستان ۱۳۹۹ شماره ۳۲ 143 - 163

کلید واژه ها: سبک زندگی نیازهای بشر جریان توحیدی جریان غیر توحیدی (طاغوتی)

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۱۵ تعداد دانلود : ۳۲۶
انسان برای پاسخ گویی به نیازهای مادی و معنوی خویش، توان زیادی به کار می بندد و از امور مختلف و جریان های اجتماعی گوناگونی استفاده می برد. ولی بسیاری از تلاش های او بی حاصل و گاه بدفرجام است؛ چه، سبک و جریان اجتماعی ای که برگزیده است، بر اصول و مبانی ناسالمی استوار گردیده است. این نوشتار که به روش کتابخانه ای و شیوه توصیفی تحلیلی سامان می یابد، در پی آن است که با مراجعه به قرآن و با روش تحلیل محتوا، شاخصه های جریان اجتماعیِ توحیدی را تبیین نماید؛ جریانی که نیازهای واقعی، مادی و معنوی انسان را می شناسد و به درستی پاسخ می گوید تا بشریت بتواند در جامعه ای سالم، به کمال دنیا و آخرت خویش دست یابد. این جریان نیازها بشر را تحت مدیریت عقل و شرع پاسخ می دهد تا انسان به مسیر رضوان الهی نائل گردد و از اضطراب و نگرانی دور باشد و با کمبودهای مادی از پای درنیاید. ضرورت این بحث آنگاه رخ می نماید که همیشه در مقابل جریان توحیدی، جریان طاغوت نیز مدعی پاسخ گویی به نیازهای بشری است و با برنامه هایی مادی، بسیاری را نیز به پیروی از خویش واداشته است. این جریان، پاسخ گویی به نیازها را در مسیر قدرت طلبی و لذت گرایی دنبال می نماید و به خلأهای معنوی انسان نیز پاسخی مادی می گوید. از این روی، همیشه با ناکامی های فراوان روبه رو می گردد و انسان را از فطرت پاک انسانی دورتر می نماید. این اثر با اشاره به نیازهای مادی و معنوی بشر، به تبیین اصول دو جریان پاسخ گوی آن پرداخته است و عبودیت و خدامحوری، ایمان به غیب و معاد و ولایت حق را اصول جریان توحیدی، و انسان محوری، مادی گرایی و ولایت طاغوت را اصول جریان طاغوت برشمرده و در پایان به شاخصه های این دو جریان پرداخته است.
۳۰.

شناخت و بررسی حوزه حدیثی طبرستان(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: علوم حدیث سال ۲۵ پاییز ۱۳۹۹ شماره ۳ (پیاپی ۹۷) 93 - 116

کلید واژه ها: حوزه های حدیثی حوزه حدیثی طبرستان زیدیه

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۸ تعداد دانلود : ۶
در گذشته حوزه های حدیثی بسیاری توسط جریان های حدیثی شکل گرفته اند که به ویژه در پنج سده نخست هجری، در استوارسازی بنیان های حدیث نقش بسیار مهمی داشته اند. لذا شناخت و بررسی هر یک از این حوزه ها، علاوه بر این که روشن کننده بخشی از تاریخ حدیث است، در بازشناسی محدثان هر منطقه و دستاوردهای آن ها نیز مؤثر است. در این میان، یکی از حوزه هایی که یادکردِ آن در پژوهش های معاصر مغفول مانده، حوزه حدیثی طبرستان است که موجودیت خود را از قرون نخست هجری تا دوره میانه و متأخر با دو رویکرد شیعه و سنی حفظ کرد. این پژوهش - که به شیوه توصیفی و تحلیلی سامان یافته - به بررسی و شناخت حوزه حدیثی زیدیه در طبرستان می پردازد. نتایج تحقیق نشان می دهد که حوزه حدیثی زیدیه در طبرستان در طلیعه قرن چهارم هجری پایه گذاری شد و محدثان بزرگ این مذهب با برپایی مجالس حدیث و کوشش برای آموزش حدیث، سفر به پایتخت های مهم دینی و دیدار با مشایخ بزرگ حدیث و آشنایی با دیدگاه های گوناگون و تألیف کتاب های حدیثی، حوزه حدیثی زیدیه طبرستان را رونق بخشیدند.
۳۱.

General Economic Principles of Modern Islamic Civilization Based on the Prophetic Tradition(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: Contemporary Research on the Islamic Revolution, Volume ۲, Issue ۵, Summer ۲۰۲۰ 69 - 92

کلید واژه ها: Economics in the Prophet Sira Rophetic Economics Economic Model modern Islamic civilization The Rule of the Prophet The Relationship Between Religion and Economics economic justice

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۴۶ تعداد دانلود : ۲۰۵
The Prophet's performance in the economic interactions of the prophetic government includes principles and axes that, in addition to explaining the Islamic religion's view of the worldly affairs, also represent the desirable structure of the economic system in modern Islamic civilization. He, as the position of the Islamic government ruler, has managed the economic affairs of the government and the implementation of divine commands in the financial field in Islamic society. Therefore the Prophet dealt with matters related to the area of economics, including earning income, work, and employment, tax affairs, and various tacts in this regard show the correct position of these matters in the system of Islamic civilization. One of the essential approaches to obtain the economic model of modern Islamic culture is to extract general rules from the prophet’s Sira and delegate the responsibility of formulating administrative laws to economic thinkers. The present study has collected the most important financial components of the Prophetic tradition by the library-documentary method, and with a descriptive-analytical view of historical issues. Based on the results, different principles extract, such as an emphasis on employment, encouraging production, fighting poverty, fighting aristocracy, justice, the rule of the religious tenets over economic activities, etc.
۳۲.

بازشناسی مفهوم توسعه معنایی (بررسی موردی: توسعه معنایی در آیه 127 سوره اعراف و چالش های ترجمه و تفسیر آن)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهش دینی دوره ۱۹ بهار و تابستان ۱۳۹۹ شماره ۴۰ 207-228

کلید واژه ها: توسعه معنایی آیه 127 سوره اعراف ترجمه تفسیر

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۶۰ تعداد دانلود : ۵۶۳
قاعده « توسعه معنایی » از قواعد مربوط به مباحث الفاظ و ظاهراً مبحثی جدید و متفاوت با قواعد مشابه است که در موارد زیادی میان آن ها خلط می شود. مراد از « توسعه معنایی » ، چندمعنایی به مفهوم دلالت لفظ بر چند معنا در عرض یکدیگر نیست؛ بلکه مراد، شمول و توسعه لفظ بر معانی در طول همان اصل معنایی اولیه خویش است. این ظرفیت زبانی در دوره قبل از ظهور اسلام نیز وجود داشت؛ ولی با ظهور اسلام روشن تر گردیده و در فرهنگ اسلامی، واژه ها با این نگاه، گستره و توسعه بیشتری پیدا کرد و مفاهیم جدیدی در زبان قرآن کریم و روایات عرضه شد. لذا اهل بیت(ع) از دو زاویه تفسیری و تعلیمی به ارائه نمونه هایی از توسعه معنایی در روایات تفسیری پرداخته اند. مهم ترین عامل در تشخیص توسعه معنایی در قرآن کریم، سیاق آیه است و با توجه به همین امر است که به نظر می رسد بسیاری از برداشت ها و معادل ها به ویژه در ترجمه های قرآن، معادل های دقیقی نبوده و در مواردی نیز نادرست باشد. به عنوان نمونه تفاوت فضای آیه 127 سوره اعراف و آیه 4 سوره قصص، نیازمند قبول توسعه معنایی در آیه سوره اعراف است که بیشتر مفسرین و مترجمین به جهت مشابهت این آیات، سیاق را نادیده گرفته و چنین توسعه معنایی را برداشت نکرده اند و سعی کرده اند تا در تبیین تفاوت دو سیاق، دست به توجیهاتی بزنند اما در توسعه معنایی این آیه شریفه، « قتل » به معنای کشتن روح تفکر و اندیشه در انسان و « استحیاء » نیز به معنای از میان بردن حیا (حیاربایی) از زنان درجامعه است.
۳۳.

تحلیل تاریخیِ مهم ترین منابع تاثیرگذار در علوم قرآن قرن پنجم(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه معارف قرآنی (آفاق دین) سال یازدهم تابستان ۱۳۹۹ شماره ۴۱ 117 - 150

کلید واژه ها: منابع علوم قرآن قرن5 تحلیل تاریخی عوامل تأثیرگذار

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۶۲ تعداد دانلود : ۲۴۷
برای جریان شناسی علمیِ منابع علوم قرآن، نگارش منظمی که عوامل موثر بر تطورِ منابع مهم را با تحلیل تاریخی بیان کند، موجود نیست. پژوهش حاضر، کیفی بوده و با روش اسنادی و رویکرد تفسیری و تحلیل تاریخی و تکنیک قیاسی، نحوه «تاثیرگذاریِ مهم ترین نگارش های علوم قرآن قرن5» را بیان کرده است. جریان سازی نظرات سیدمرتضی در مباحث مهمی چون صرفه و متشابه، و تأثیرگذاری آثارش در نگارش بزرگانی چون شیخ طوسی، طبرسی و فخررازی قابل توجه است. موضوعات علوم قرآن در 67تک نگاری مکی بن ابیطالب بسیار تاثیرگذار بوده که «قرائت» بالاترین رتبه را داراست. 29 تک نگاری دانی با تاکید بر «التیسیر»، تاثیرِ نظرات علوم قرآن وی را می افزاید. مباحث علوم قرآن در تبیان طوسی، قابل تامل است ولی تاثیرگذاریِ آن به حدّ آثار استادش سیدمرتضی نمی رسد. ضریب تأثیر اسباب النزول واحدی نیشابوری متوسط است. اما جریان سازیِ آثار جرجانی با نظریه نظم و ابتکار وی، مبحث اعجاز را ارتقا داده است. همچنین تاثیرگذاری غزالی به نگرش فلسفی او در پردازشِ مباحث علوم قرآن بازمی گردد. یافته این تحقیق نشان می دهد تکامل و توسعه ی علوم قرآن قرن5، به دلیلِ نوآوری و خلاقیتِ نویسندگان این دوره است. پیامد آن، ترکیب، بازسازی، تعمیق و گسترش علومِ اعجاز، صرفه، محکم و متشابه، قرائت و سبب نزول بوده که در قرون قبل فقط حاصلِ داده های روایی است. رهاوردِ فهم این مطلب، تکمیل سرفصل دروس دانشگاهیِ رشته علوم قرآن برای دانستن عوامل مؤثر بر تطور و فراز و نشیب های منابع مهم می شود. ضمن آنکه با روندی منظم، دانش و بینش کمّی و کیفی دانش پژوهان این رشته را در فهمِ «تاریخ منابع علوم قرآن» ارتقا می دهد.
۳۴.

بررسی تطبیقی هستی شناسی معنا در دیدگاه فیض کاشانی و علامه طباطبایی(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:
منبع: نقد و نظر سال بیست و پنجم پاییز ۱۳۹۹ شماره ۳ (پیاپی ۹۹) 97 - 126

کلید واژه ها: چیستی معنا نظریه معنا هستی شناسی معنا فیض کاشانی علامه طباطبایی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۹۸ تعداد دانلود : ۲۶۰
هستی شناسی معنا در پیِ یافتن حقیقت و ماهیت معنای الفاظ و به بیان دیگر در جستجوی چیستی معناست. اندیشمندان غربی به این مسئله توجه کرده و نظریه های گوناگونی همچون نظریه مصداقی، تصوری، تصویری و... برای معنا مطرح کرده اند. با توجه به جایگاه ویژه این بحث در تفسیر قرآن و دانش اصول فقه و برخی مباحث کلامی، تبیین دیدگاه دانشمندان مسلمان درباره آن ضروری است. به همین جهت در این مقاله، با روش توصیفی تحلیلی، آرای دو تن از عالمان و مفسران برجسته شیعه، یعنی فیض کاشانی و علامه طباطبایی بازخوانی و تبیین شده است. با بررسی «نظریه روح معنا» که از نظریه های مهم ایشان در تفسیر قرآن است و هر دو مفسر بر آن اصرار دارند و اشتراکات فراوانی در دیدگاه آنان دیده می شود، اثبات شده است این نظریه که برخی در صدد به دست آوردن نظریه معنا از آن بوده اند، نمی تواند به عنوان «نظریه معنا» پذیرفته شود؛ زیرا پاسخی به پرسش چیستی معنا ارائه نمی دهد. نتیجه اینکه به رغم وجود عبارت هایی در آرای ایشان که نشان از تمایل به نظریه مصداقی یا تصویری معنا دارد، هر دو مفسر تنها نظریه ایده ای (تصوری) معنا را معتبر می دانند.
۳۵.

«تبدیل» و «نوشتن کتاب با دستان»؛ تحلیلی زبان شناختی از دو گزاره موهم تحریف بایبل در قرآن(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: سراج منیر سال یازدهم پاییز ۱۳۹۹ شماره ۴۰ 1 - 32

کلید واژه ها: تحریف تبدیل کتابت تورات قرآن معناشناسی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۷۴ تعداد دانلود : ۱۱۹
در میان آیاتی که معمولاً برای اثبات تحریف تورات بدان ها استناد می شود، دو دسته آیات خاص وجود دارند که بسیاری از محققان مسلمان و قرآن پژوهان غربی آن ها را حاکی از وقوع «تحریف لفظی» در تورات (و یا انجیل) قلمداد کرده اند. یکی آیاتی که در آن ها از «تبدیل» سخن به میان آمده و دیگری آیه 79 بقره که از «نوشتن کتاب با دستان» توسط یهودیان سخن می راند. پژوهش حاضر با تکیه بر دانش های معناشناسی و کاربردشناسی و با استناد به روابط بینامتنی تلاش می کند به بررسی این آیات بپردازد. این بررسی نشان می دهد که بر اساس کاربردهای قرآنی، «تبدیل» صرفاً موضوعی مربوط به فضای شفاهی است و هیچ ارتباطی با تورات یا سایر کتاب های مقدس ندارد؛ بلکه تنها ناظر به تبدیل سخن خاصی است که در قرآن صراحتاً به آن اشاره شده است. «نوشتن کتاب با دستان» نیز، برخلاف دیدگاه رایج نزد مفسران که آن را دال بر تحریف تورات یا جعل کتابی در کنار تورات می دانند، تنها اشاره به یک دیدگاه غلوآمیز یهودیان درباره چگونگی کتابت متن تورات دارد و بنابراین کاملاً بی ارتباط با موضوع تحریف است.
۳۶.

تحلیل کاربردشناختی آیات تصدیق برای پاسخ به مسأله تحریف تورات و انجیل(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه تفسیر و زبان قرآن سال هفتم بهار و تابستان ۱۳۹۸ شماره ۲ (پیاپی ۱۴) 117 - 134

کلید واژه ها: تحریف تصدیق تورات انجیل قرآن آیات بین یدین

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۸۱ تعداد دانلود : ۴۷۰
آیات بسیاری در قرآن به صراحت حاکی از تصدیق تورات و انجیل هستند. این آیات معمولاً در تضاد با آیاتی قرار می گیرند که ظاهرشان دلالت بر تحریف تورات و انجیل می کند. معمولاً عالمان مسلمان توجیهاتی درباره چگونگی رفع این تعارض ارائه کرده اند که پذیرش هرکدام از آنها با چون وچراهایی همراه است؛ اما در سال های اخیر بسیاری از قرآن پژوهان مسلمان و غیرمسلمان با استناد به تحلیل متنی آیات تحریف استدلال کرده اند که قرآن اصولاً هیچ سخنی راجع به وقوع تحریف لفظی در تورات و انجیل نگفته است. پژوهش حاضر، در راستای تأیید این نظریه، نقطه تمرکز تحلیل ها را از آیات تحریف به آیات تصدیق منتقل می کند و تلاش می کند نشان دهد که اگر با استفاده از روش های پیشنهادشده در زبان شناسی کاربردی به بررسی این دسته از آیات بپردازیم، به لایه های پنهانی دست می یابیم که خود به تنهایی برای اثبات دیدگاه فوق، یعنی عدم اعتقاد قرآن به تحریف تورات و انجیل موجود در عصر نزول، کفایت می کند.
۳۷.

تحلیل انتقادی روایات متعارض کشی در جرح و تعدیل ابن عباس(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: حدیث پژوهی سال یازدهم بهار و تابستان ۱۳۹۸ شماره ۲۱ 241-276

کلید واژه ها: ابن عباس رجال کشی روایات بیت المال جرح و تعدیل

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۸۱۷ تعداد دانلود : ۷۰۶
عبدالله بن عباس، صحابی مشهور و از سرآمدان حوزه های مختلف علوم اسلامی به ویژه تفسیر است. نگاهی اجمالی به منابع روایی مختلف اعم از تفسیر، تاریخ، لغت و... نشان دهنده کثرت روایات وی است. این مقاله با به کارگیری روش کتابخانه ای، جمع آوری، تجزیه و تحلیل داده ها، ضمن بیان دیدگاه های رجالیان درباره ابن عباس، در صدد تحلیل روایات متعارض رجالیان شیعه در این باره است. در کتاب های رجالی اهل سنت، به تفصیل و در منابع رجالی شیعه، به اجمال درباره وی سخن گفته اند. اگرچه رجالیان اهل سنت، همگی بر مدح و توثیق ابن عباس تأکید کرده اند، در منابع شیعی به دلیل روایات متعارضی که نخستین بار کشی آورده، بحث هایی جدی درگرفته است. تحلیل انتقادی پنج روایتی که کشی در جرح ابن عباس نقل کرده، نشان می دهد که سند آن ها به دلیل ضعف، اتهام و مجهول بودن برخی راویان، و متن آن به دلایلی از جمله ناسازگاری با واقعیت، تزلزل و جعل، غیرقابل اعتماد است. بر مبنای روایات کشی و برخی منابع تاریخی، عده ای با استناد به دلایلی از جمله، خطاب نامه 41 نهج البلاغه ، گزارش های تاریخی و... مدعی سرقت ابن عباس از بیت المال بصره شده اند که این ادعا به دلیل تناقض گزارش های مدعیان، صراحت حضرت علی R در نام بردن از کارگزاران، بررسی حیات تاریخی ابن عباس و موضع او نسبت به ائمه k و... قابل رد است.
۳۸.

تبیین ماهیت آیات جهاد از دیدگاه تفسیری علامه جوادی آملی و ارزیابی دیدگاه فایرستون(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات تفسیری سال دهم تابستان ۱۳۹۸ شماره ۳۸ 141-162

کلید واژه ها: آیات جهاد علامه جوادی آملی فایرستون اسلام هراسی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۰۶۴ تعداد دانلود : ۶۱۲
جهاد در اسلام دارای ابعاد گوناگونی است که می توان همگی را زیر عنوان تلاش در راه خدا جمع نمود. در این میان، تنها در مسئله جنگ، سوءبرداشت های فراوانی ایجاد شده که موجب بروز هجمه های فراوانی نسبت به اسلام گشته و از آنجایی که در سال های أخیر افزایش تنش در مناطق اسلامی، عاملی برای رشد پدیده اسلام هراسی شده، ضروری است تا با تبیین حقیقت جهاد، موضع حقیقی دین را آشکار کرد. مبانی جنگ، به خوبی در آیات قرآن بیان شده و علامه جوادی آملی أبعاد آن را از طریق تفسیری جامع از آیات جهاد روشن ساخته است. در جانب مقابل، فایرستون، خاورپژوه معاصر، دیدگاه اسلامی در مسئله جهاد را به چالش نقد کشانده است. تقابل این دو دیدگاه، راه مناسبی است تا أفزون بر تبیین ماهیت جهاد در قرآن، شبهات مربوطه نیز پاسخ داده شود. از دیدگاه علامه جوادی آملی بر أساس آیات قرآن، جهاد همواره روح دفاعی دارد و هدفش یاری دین در برابر فتنه دشمن و حذف مانع از سر راه فطرت الهی بشر است، أما از دیدگاه فایرستون، جهاد، نماد جنگ محوری و سلطه طلبی اسلام است که این نگاه ناشی از فقدان نگاه انسجامی جامع نسبت به آیات جهاد است.
۳۹.

کاوشی درباره تاریخ گذاری و مخاطب شناسی سوره ماعون(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: علوم قرآن و حدیث سال پنجاه و یکم پاییز و زمستان ۱۳۹۸ شماره ۱۰۳ 217-238

کلید واژه ها: سوره ماعون مدنی مکی نزول پیوسته نزول گسسته تاریخ گذاری

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۸۳ تعداد دانلود : ۴۹۱
سوره ماعون بنابر دیدگاه اغلب مفسران، سوره ای مکی است. همه جداول ترتیب نزول نیز آن را در زمره نخسین سور مکی قرار داده اند؛ چنانکه طول، لحن و مسجع بودن این سوره نیز آن ها را تأیید می کند. لیکن در حوزه محتوا، آیات ابتدایی این سوره در مذمت تکذیب گران قیامت، و آیات میانی در مذمت مصلّین ریاکار نازل شده که همین موجب گردیده تا برخی این سوره را دارای نزول گسسته در مکه و مدینه و برخی نیز آن را کاملاً مدنی تلقی نمایند. چنانکه گزارش متقدمان از مدنی یا مکی-مدنی بودن این سوره نیز مؤید این اقوال است. درحالیکه برحسب یافته های این پژوهش، ارتباط معنایی و لفظی آیات میانی این سوره با ابتدای آن، نزول پیوسته و دفعی آن را ثابت کرده است. از دیگر سو سیاق سوره ماعون و شباهت آن به دیگر سور مکیِ اولیه، جایگاه آن در جداول ترتیب نزول را تأیید می نماید. درنهایت با توجه به تاریخ گذاری این سوره در سال های ابتدایی مکه و عدم وجود پدیده نفاق در آن دوران از یک سو، و فقرات مختلف وحی که از یک عمل عبادی به عنوان صلاه در میان مشرکان و مردمان دیگر ادیان سخن می گوید، از دیگرسو، می توان به مخاطب بودن مشرکان در سراسر سوره ماعون حکم کرد.

کلیدواژه‌های مرتبط

پدیدآورندگان همکار

تبلیغات

پالایش نتایج جستجو

تعداد نتایج در یک صفحه:

درجه علمی

مجله

سال

حوزه تخصصی

زبان