محمدرضا جوادی یگانه

دوراهی اجتماعی موقعیتی است که در آن، هر کنشگر با دو گزینه روبه‌رو است: همیارانه و غیر همیارانه. برای هر کنشگر، رفتار غیر همیارانه نفع بیشتری را به دنبال دارد، اما اگر تعداد قابل توجهی از کنشگران، غیر همیارانه رفتار کنند، همه نسبت به وقتی که همیارانه رفتار می کردند، بیشتر زیان می بینند، مبانی نظری بررسی دو راهی اجتماعی، نظریه انتخاب عاقلانه (به ویژه روایت جامعه شناختی آن، شامل عقلانیت اجتماعی) و نظریه بازی است. عوامل موثر بر رفتار دو راهی اجتماعی، شامل عوامل موقعیتی، شخصیتی و فضای کنش است. در این تحقیق از روش پیمایش (جمعیت نمونه شامل 730 فرد 15 سال به بالای ساکن تهران) استفاده شده است. برای آزمون فرضیات نیز عمدتا از رگرسیون لوجستیک استفاده شده است. نتایج تحقیق نشان داد که میزان رفتار همیارانه پاسخ‌ گویان در موقعیت‌ های دوراهی اجتماعی، بین 65 تا 85 درصد، و میزان رفتار همیارانه مردم از نظر پاسخ‌ گویان، بین 20 تا 40 درصد است. فرضیات تحقیق شامل تاثیر عوامل شخصیتی (جهت گیری مذهبی و نوع شخصیت، با جهت ‌گیری ارزش‌ های اجتماعی) موقعیتی (اعتقاد به اثر بخشی عمل جمعی، شرایط دوستانه یا رقابتی حاکم بر موقعیت، ارتباط میان کنشگران در موقعیت، اطلاع از پیامد های رفتار غیر همیارانه در دوراهی اجتماعی، تاثیر تجربه قبلی) و فضای کنش (هنجار های حاکم برکنش، نوع رابطه، و نوع موقعیت کنش) بر رفتار افراد در موقعیت ‌های دو راهی اجتماعی تایید شد

از بررسى گفتمان‏هاى هویتى یا نظریه‏هاى هویتى غرب (که با معناى بسط داده شده در این مقاله، متفاوت از نظریه‏هاى هویت است) به دست مى‏آید که تا کنون در تجدد، حداقل دو گفتمان حول مسأله هویت شکل گرفته است: 1. گفتمان هویت ملى، که فرآیند شکل‏گیرى آن از فروپاشى گفتمان هویت مسیحى در پایان قرون وسطا و آغاز دوران نوزایى تا اوایل قرن بیستم را دربر مى‏گیرد. این گفتمان بیان کامل و جامع خود را در ایدئولوژى ملى‏گرایى پیدا مى‏کند؛ 2. گفتمان هویت: در مقابل گفتمان هویت ملى، گفتمان دیگرى از اواخر قرن نوزدهم که زمان ظهور بحران تجدد است، به تدریج شکل مى‏گیرد که بیان کامل آن را در عصر مابعد تجدد و نظریه مابعد تجددگرایى مى‏یابیم. این گفتمان، گفتمان هویت یا گفتمان تفاوت و تکثرگرایى هویتى است، که برعکس گفتمان اول اساساً متوجه هدم گفتمان هویت ملى و اجزا و عناصرِ برساخته آن نظیر ملت، ملیت و حتى دولت - ملت مى‏باشد. در این مقاله، علاوه بر ذکر تاریخچه مختصرى از این دو گفتمان، به ویژگى‏هاى این دو گونه گفتمان نیز پرداخته مى‏شود.

"روان شناسان اجتماعی به فشارهایی که از جانب گروه های نزدیک، نظیر خانواده و هم سالان به فرد وارد می شود، اهمیت بسیار قائلند و از طریق مقایسه نفوذ و فشار ارزش ها و هنجارهای دو گروه خانواده و هم سالان در مطالعاتشان، نفوذ هنجارهای غالب را نشان می دهند. بدیهی است جوان برای هم رنگ شدن با ارزش ها و هنجارهای گروه های نزدیک، زیر فشار قرار می گیرد. گاه هنجارها و ارزش های دو گروه به هم نزدیک و هماهنگ است و گاه با هم در تضاد قرار دارد. ولی به هر حال هر دو گروه برای هم رنگ شدن، جوان را زیر فشار قرار می دهند. در بررسی حاضر که با هدف شناخت عوامل موثر در گرایش جوانان به اعتیاد و ارائه راه کارهایی برای کاهش گرایش آنان به سوء مصرف مواد مخدر انجام گرفته است، پژوهش گران با عنایت کلی به نقش اعضای خانواده و بستگان نزدیک، در گرایش جوانان به اعتیاد، به تأثیر معاشرت با دوستان معتاد و هنجار شکن بسیار تأکید کرده اند. این مطالعه توصیفی ـ تحلیلی از نوع مطالعات مقطعی است. از میان جامعه آماری، مجموعاً 99 نفر از جوانان معتاد مذکر، در گروه سنی زیر 25 سال، با روش نمونه گیری تصادفی انتخاب شدند. به منظور مقایسه نیز 99 نفر جوان غیرمعتاد ـ که به لحاظ متغیرهای جنس، سن، تحصیلات، و محل سکونت، همتا شده بودند ـ به عنوان گروه مقایسه در آزمون شرکت داده شدند. براساس یافته های این تحقیق، میانگین سن معتادان بررسی شده 21.39 سال و میانگین سنی شروع مصرف مواد مخدر 16.7 سال بود. نتایج به دست آمده حاکی از آن است که از میان اقوام و بستگان جوانان معتاد، 60.6 درصد معتاد بودند؛ در حالی که این نسبت در گروه گواه 40.4 درصد برآورد شد. ضمنا در میان جوانان معتاد بررسی شده، 12.1 درصد پدران و 11.1 درصد برادران معتاد بودند؛ اما تنها 1 درصد پدر و مادر معتاد در میان جوانان غیرمعتاد گزارش شد. میانگین تعداد دوستان سیگاری، دوستان معتاد و دوستان دزد یا قاچاقچی در میان جوانان معتاد به ترتیب 7.38، 4.31 و 2.08 برآورد شد که در مقایسه با گروه گواه (1.54، 0.19 و 0.04) تفاوت معنی داری مشاهده شد. نکته جالب این که 64.6 درصد معتادان اظهار کردند که اولین بار از طرف دوستانشان مواد مخدر به آن ها عرضه شده است، و نکته مهم تر این که 87.9 درصد جوانان غیر معتاد با هیچ دوست معتادی هم نشین نبوده و معاشرت نداشته اند، در حالی که 89.9 درصد جوانان معتاد بیان داشتند که دارای دوست معتاد هستند."

این مقاله به دنبال نشان دادن کاربرد نظریه بازی در تحلیل رفتار روزمره است. برای این منظور، ابتدا شرح مختصری از نظریه بازی ها، از جمله بازی دوراهی زندانی، بازی بزدلانه و بازی های دوراهی اجتماعی آمده است. آن گاه سعی شده یک نمونه از رفتارهای روزمره که با نظریه بازی تحلیل شدنی است، نشان داده شود. این مورد، به بررسی تعامل رانندگان و مأموران عرضه بنزین در جایگاه های توزیع بنزین در تهران پرداخته است تا بر اساس آن، علل اجتماعی اتلاف بنزین را در این جایگاه ها با نظریه بازی نشان دهد. رفتار بنزین زدن رانندگان در سه حالت رفتار پایاپایی، رفتار منصفانه و رفتار غیر منصفانه بررسی شده و نشان داده شده که اتلاف بنزین، به سبب قرار گرفتن رانندگان در موقعیت بازی دوراهی اجتماعی، و تعامل رانندگان و ماموران پمپ بنزین در ترکیبی از بازی دوراهی زندانی و بازی بزدلانه است و نتیجه ای است از بی توجهی رانندگان قرار گرفته در موقعیت اول، و یا حاصلی است از قصد انتقام گیری رانندگان از کارکنان و کم کردن زیان های وارده به خود در موقعیت دوم.

"این مقاله با استفاده از نظریه توسعه ""برینگتون مور"" و نظریه اهداف و وسایل ""رابرت مرتون""، به بررسی ایدئولوژی های حاکم بر برنامه اول و دوم توسعه، برای نشان دادن میزان ناهمخوانی میان اهداف و وسایل و تناقض ایدئولوژیک در این دو برنامه می پردازد. برای این منظور، ابتدا اصول سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی ایدئولوژی های لیبرالیسم و سوسیالیسم بیان شده و پس از آن، تحلیل محتوای هدف های کلی (اهداف غایی)، خط مشی ها (اهداف واسط) و تبصره ها (وسایل) در دو برنامه، با روش تمام شماری، انجام شده است. نتایج نشان می دهند که در دو برنامه، اهداف، بیشتر سوسیالیستی و وسایل بیشتر لیبرالیستی بوده اند. همچنین میزان ناهمخوانی بین اهداف و وسایل در برنامه دوم، کمتر از برنامه اول بوده است. "

در زمانه‌ای‌ که‌ گسترة‌ وسیعی‌ از رسانه‌های‌ گروهی‌، مخاطبان‌ را از هر سو تحت‌ نفوذ خود قرار داده‌اند و هر کدام‌ در صددند که‌ فضای‌ بیشتری‌ را در مجموعة‌ سپهر رسانه‌ای‌ از آن‌ خود کرده و از این‌ طریق‌ مخاطبان‌ بیشتری‌ را به‌ سوی‌ خود جلب‌ کنند، رادیو وضعیتی‌ خاص‌ دارد زیرا در گذشته‌ای‌ نه‌ چندان‌ دور یکی‌ از پرمخاطب‌ترین‌ رسانه‌ها بوده‌ است‌ و به‌ تدریج‌ و با ظهور رسانه‌های‌ جدید، برخی‌ از مخاطبان‌ خود را از دست‌ داده‌ است‌. البته رادیو هنوز یک‌ رسانه‌ جمعی‌ عمومی‌ است‌، به‌ گونه‌ای‌که‌ بیش‌ از 90 درصد از مردم‌ انگلستان‌ بیش‌ از 24 ساعت‌ در هفته‌ به‌ رادیو گوش‌ می‌دهند (فلمینگ‌، 2002:13). البته‌ کاهش‌ مخاطب‌ نمی‎تواند به‌ معنای‌ از میدان‌ خارج‌ شدن‌ رادیو ‌باشد، زیرا هر رسانه‌ای‌ از ویژگی‎هایی ‌برخوردار است‌ که‌ آن‌ را از سایر رسانه‌ها متمایز می‌کند. اگر رسانه‌ای‌ بتواند اولاً از قابلیت‎های‌ خاص‌ و ثانیاً از قابلیت‎های‌ عام‌ که‌ رسانه‌های‌ دیگر نیز از آن‌ بهره‌مند هستند نهایت‌ استفاده‌ را بکند، مطمئناً جایگاه‌ خود را در نظام‌ نوین‌ ارتباطات‌ بهبود می‎بخشد اما لازمة ‌این‌ کار، شناخت‌ درست‌ ویژگی‎ها و همة‌ عناصر دخیل در آن‌ رسانه‌ و یا به‌ عبارت‌ دیگر، پاسخگویی‌ سنجیده‌ و درست‌ به‌ زنجیره‌ ارتباطات‌ پنج‌ قسمتی‌ هارولد لاسول‌ (چه‌ کسی‌؟ چه‌ می‌گوید؟ از طریق‌ چه‌ رسانه‌ای‌؟ خطاب‌ به‌ چه‌ کسی‌؟ و با چه‌ تأثیری‌؟) است (دیفلور، 1378: 3). در این‌ مقاله‌ که نخستین بار در «همایش نقش رادیو و جایگاه آن در نظام نوین ارتباطات» به صورت سخنرانی ارائه شده سعی‌ بر این‌ بوده است‌ که‌ تا حد امکان‌ به‌ یک‌ سؤال‌ از زنجیرة‌ ارتباطاتی‌ پنج‌ قسمتی‌ لاسول‌ درباره‌ پیام‎های‌ رادیویی‌، (یعنی‌ از طریق‌ چه‌ رسانه‌ای‌؟) پاسخ‌ دهیم‌. برای‌ این‌ منظور، ابتدا به‌ ماهیت‌ رادیو می‌پردازیم‌ و سپس‌ برخی‌ از ویژگی‎های‌ رادیو و برخی‌ از عناصر آن‌ را با تفصیل‌ بیشتری‌ مطرح‌ می‌کنیم‌.