رسول قربانی

رشد شهری فرآیند پیچیده ای است که در مراحل و زمان های مختلف تحت تأثیر نیروهای خاص اجتماعی، اقتصادی، سیاسی، نظامی، مدیریتی و طبیعی است. امروزه رشد سریع شهری درحال تبدیل شدن به یک مشکل جدی در بسیاری از کشورهای درحال توسعه و به عنوان یکی از مباحث مهم مربوط به تغییرات زیست محیطی قرن 21 در مناطق شهری مطرح شده است. برای جلوگیری از نابودی اکوسیستم ها و شبکه های اکولوژیک شهری، اصطلاح مدیریت رشد شهری مطرح شده است که از طریق سیاست ها و مقرراتی رشد و توسعه ی شهری را هدایت و کنترل می کند. پژوهش حاضر ازلحاظ هدف در زمره ی تحقیقات کاربردی و ازلحاظ ماهیت توصیفی-تحلیلی است. در این پژوهش جهت گردآوری اطلاعات موردنیاز از دو شیوه ی کتابخانه ای و میدانی استفاده شده است. جهت دستیابی به متغیرهای تحقیق به مرور پیشینه ی پژوهش  پرداخته شد، بعد متغیرهای به دست آمده از طریق مصاحبه با متخصصان، مورد بررسی قرار گرفت. درنهایت 41 متغیر در قالب 4 شاخص سیاسی- مدیریتی، اقتصادی، اجتماعی و طبیعی با بهره گیری از روش دلفی و پویش محیطی شناسایی شد. سرانجام در قالب پرسشنامه به شکل ماتریس 41 *41 طبق نمونه گیری هدفمند در اختیار 15 نفر از کارشناسان و متخصصان قرار گرفت. برای ارزیابی متغیرهای تحقیق و پایایی سؤالات از ضریب آلفای کرونباخ استفاده شده که با مقدار 806/0، همواره بیش از 7/0 برآورد شده است. سپس با استفاده از نرم افزارهای میک مک و سناریوویزارد مورد تحلیل قرار گرفت، که 13 گویه  به عنوان پیشران های اصلی و کلیدی مؤثر مدیریت بر رشد شهری شهر مراغه شناسایی شدند که عبارتند از : طرح مسکن مهر، مالکیت زمین، تغییر کاربری زمین، ادغام روستاهای پیرامون در شهر، خانه های دوم در باغات و مزارع، گسترش زیرساخت ها و شبکه های ارتباطی، انتقال مراکز اداری و توسعه خدمات محور متصل به شهر، طرح های آماده سازی و ایجاد شهرک سازی متصل و منفصل، طرح های جامع شهری (منطقه بندی)، تعاونی مسکن ادارات و سازمان ها، عدم نظارت بر ساخت و ساز، افزایش قیمت مسکن و زمین، سیاست های دولت در بازار زمین و مسکن. درنهایت این 13 گویه در 39 وضعیت احتمالی با استفاده از نرم افزار سنایروویزارد مورد بررسی قرار گرفت. درنهایت  23 سناریو باورکردنی در زمینه ی وضعیت مدیریت رشد شهری مراغه ارائه گردید که دو سناریو 3 و 12 بهترین سناریو جهت مدیریت رشد شهر مراغه بر پایه ی  شبکه های اکولوژیک است.

بازآفرینی شهری به منظور معکوس نمودن جریان تغییر و افت شهری هست. در بستر بازآفرینی شهری گونه های جدید سازمانی در حال شکل گیری هستند هدف آن ها نگاه توسعه از پایین به بالاست، که در آن همه کنشگران درگیر می شود این امر موجب توسعه راه حل های پایدار در بلندمدت می شود در واقع توسعه پایدار جزء لاینفک بازآفرینی جهت بهبود وضعیت در ابعاد مختلف با نگاهی پایدار است برای رسیدن به این امر نیازمند تفکر درباره شهرها با رویکرد جامعه محور، یکپارچه، استراتژیک و فراگیر هست .این پژوهش عوامل موثر بر ناپاپداری محلات شمالی بافت تاریخی – فرهنگی تبریز را با رویکرد جامع و آینده پژوهی مورد مطالعه قرار داده است بر این مبنا روش پژوهش ، توصیفی- تحلیلی است. از منظر هدف از دسته تحقیق های کاربردی محسوب می شود. در جهت دستیابی به متغیرهای تحقیق به مرور پیشینه پژوهش پرداخته شد. متغیرهای بدست آمده، از طریق مصاحبه با متخصصان مورد بررسی قرار گرفت در نهایت 39 متغییر به عنوان عوامل موثر بر ناپایداری محلات شمالی بافت های تاریخی – فرهنگی شهر تبریز شناسایی شد. در این پژوهش از شاخص های اقتصادی، اجتماعی، کالبدی، زیست محیطی و مدیریتی استفاده شده است . سرانجام در قالب پرسشنامه به شکل ماتریس 39 *39 طبق نمونه گیری هدفمند در اختیار 15 نفر از کارشناسان و متخصصان که شناخت کافی در این زمینه داشتند؛ قرار گرفت. داده های به کار رفته در این پرسشنامه به صورت کمی و از طریق وزن دهی دلفی تهیه شده و جهت تجزیه و تحلیل داده ها وارد نرم افزار Mic Mac شده است . یافته های تحقیق نشان داد که 15 عامل نقش کلیدی در پایداری محلات مورد مطالعه دارند.

FAR عبارت است از نسبت کل سطح زیر بنای ساختمان به سطح قطعه زمینی که ساختمان در آن واقع شده است. امروزه بدلیل کمبود منابع و برای کاهش هزینه های توسعه شهری و ارائه خدمات مطلوب تر و در عین حال اقتصادی تر توجه به متراکم شدن جمعیت افزایش یافته است و افزایش تراکم ساختمانی یکی از ابزارهای آن می باشد. اما به لحاظ عملی بدلیل نداشتن طرح و برنامه مدون و جامع و ضعف سیستم و ضعف متولیان برنامه ریزی آنچه اتفاق افتاده است سیاست افزایش FAR نه بر مبنای ظرفیتهای پذیرش اجزا سیستم شهری که بر مبنای تقاضا و بدون رعایت آستانه های مربوطه بوده است. روش مورد استفاده تحقیق بر اساس ماهیت آن توصیفی- تحلیلی است و هدف آن بررسی و تحلیل تراکم ساختمانی (FAR) در محله های شهری بر اساس روش LUI می باشد. در این روش برای برآورد FAR شاخص هایی نظیر، حداکثر سطح زیربنا برحسب فوت مربع (FA)، ضرایب حداقل میزان فضای باز (OS)، و ... بهره گرفته می شود. چنانچه شدت استفاده از زمین بیشتر یا کمتر از محدوده ذکر شده باشد، احتمالاً به توسعه بیش از حد (over develop)، یا توسعه کمتر از اندازه کافی (under develop) در اراضی مورد نظر خواهد انجامید. محدوده مورد مطالعه تحقیق، محله گلباد شهر تبریز می باشد. نتیجه بررسی این سیستم در محله گلباد شهر تبریز نشان دهنده کمبودهای اساسی در فضاهایی از قبیل فضای باز (OS)، فضای باز مفید (LS) و فضای تفریحی (RS) و همچنین تعداد پارکینگ کل برای هر واحد مسکونی (TC) می باشد. همچنین امر امکان افزایش تعداد واحد مسکونی در هر جریب با توجه به مساحت محله و اندازه واحدهای مسکونی به دلیل پائین بودن آن نسبت به استاندارد به شرط تامین فضاهای مورد نیاز این سیستم وجود دارد.

برنامه ریزی کاربری زمین، به چگونگی استفاده، توزیع و حفاظت اراضی اطلاق می شود. این نوع برنامه ریزی ازدیدگاه های متفاوتی می تواند مورد توجه قرار گیرد، ازجمله، دیدگاه توسعه پایدار یکی از مقبولترین دیدگاه های نگرش به کاربری اراضی می باشد. در این پژوهش سعی بر آن است که تغییر کاربری های اراضی شهری مراغه از منظر توسعه پایدار مورد مطالعه و سنجش قرار گرفته و میزان هماهنگی و یا عدم هماهنگی آن با این نوع توسعه در طی ده سال گذشته (1380- 1390) مورد مطالعه قرار گیرد. برای رسیدن به این هدف در این مقاله از روش توصیفی- تحلیلی و مطالعات اسنادی بهره گرفته شده است. تمامی داده های این پژوهش مستند بوده و شامل مصوبات تغییر کاربری اراضی توسط کمسیون ماده 5 استان آذربایجان شرقی برای شهر مراغه در طی دوره مورد مطالعه می باشد. حاصل این مطالعه نشانگر برخی از ناهماهنگی ها در برخی معیارهای توسعه پایدار بوده و حرکتی غیر پایدار و در جهت تخریب فضاهای سبز، در جریان مصوبات مربوط به تغییر کاربری ها را نشان می دهد. نتایج حاصل از بررسی ها نشان می دهد پرونده های ارجایی شهر مراغه به کمیسیون ماده 5 بسیار قابل توجه است و بیشتر موارد در جهت منافع درخواست کننده و شهرداری به تصویب رسیده است و در نظر نگرفتن پایداری شهری و مشکلات کالبدی و زیستی آن زمینه ساز مسائل و مشکلاتی شده است. از جمله اینکه بیشترین تعداد پرونده های مورد بررسی در جهت تغییرکاربری های باغات و فضاهای سبز شهری، بدون در نظر گرفتن دید سیستمی و همه جانبه نگر در کلیت شهر و عدم توجه به مسائل اجتماعی، فرهنگی شهر بوده است. این عامل همچنین باعث عدم تعادل در نظام کاربری اراضی شهری شده و اثرات مخربی در برنامه ریزی شهری و منطقه ای ایجاد خواهد کرد.

با گسترش موج شهرنشینی در دنیا و افزونی جمعیت، کودکان در تحولات مدرن شهری نادیده گرفته شده و لزوم توجه به آن ها در شهرها بیش ازپیش احساس می شود. ازاین رو تحقیق پیرامون سنجش وضعیت محلات شهر ازنظر مؤلفه های شهر دوستدار کودک ضروری به نظر می رسد. پژوهش حاضر با استفاده از روش پیمایشی، ابعاد و مؤلفه های شهر دوستدار کودک را موردسنجش قرار داده است. سپس با استفاده از روش نمونه گیری خوشه ای- فضایی، تعداد 10 محله از مناطق پنج گانه شهر اردبیل (از هر منطقه 2 محله) به عنوان محلات نمونه انتخاب و تعداد 400 پرسشنامه محقق ساخته به تناسب جمعیت هر محله توزیع شده است. برای تحلیل داده ها از آماره T تک نمونه ای در نرم افزار SPSS و میزان مسئله مندی محله ها ازنظر معیارهای پژوهش از مدل های تصمیم گیری چندمعیاره استفاده شد. یافته های تحقیق نشان داد که ابعاد و مؤلفه های شهر دوستدار کودک ماهیت متفاوتی در محلات مختلف شهر اردبیل داشته و ابعاد محیطی کالبدی و سازمانی مدیریتی ازلحاظ مقایسه ابعادی، پر مسئله سازترین ابعاد در محلات موردمطالعه می باشند. همچنین باوجود تفاوت های مکانی محلات، محله شماره 1 از منطقه 4 و محله شماره 3 از منطقه 2 شهرداری اردبیل نسبت به سایر محلات موردتحقیق مسئله دارتر می باشند.