ناصر تکمیل همایون

محمد صادق وقایع نگار مروزی، شخصیت فرهنگی و سیاسی دوره اول سلطنت قاجاریه، فزون بر مناصب و مشاغل دیپلماسی و رایزنی و داروغگی دفترخانه همایون. یکی از بنیانگذارانتاریخ نویسی معاصر ایران به شمار رفته و از طرفی فتحعلی شاه قاجار عنوان رسمی وقایع نگاری را دریافت کرده است و با آن که در دربار و نهاد سلطنت وقایع نگاران متعدد حضور داشته اند اما وی وقایع نگار رسمی به شمار می آمد و پس از مرگش آن سمت و منصب به فرزندش انتقال پیدا کرد.وقایع نگار مروزی د ر مرو متولد شد و در موطن خود و مشهد و کربلا و نجف تحصیل کرد و مدت زمانی هم در کاشان در محضر استاد سلیمان صباحی به آموختن ادب فارسی و شعر اشتغال داشت و در همان دوره با فتحعلی خان صبای کاشانی آشنایی یافت و با کمک وی و دوست دیرینش محمد حسین خان مروی (فرزند بیرامعلی خان قاجار مقتول) که هر دو در درباره فتحعلی شاه مقام و منزلت داشتند، به منشیگری برگزیده شد و به دلیل هوش و کیاست مقام وقایع نگاری به وی تفویض گردید و کتاب تاریخ جهان آرا را تالیف کرد. وقایع نگار مروزی که دارای ذوق ادبی و قریحه شاعری نیز بود و چند کتاب نیز در مسایل ادبی و سیاسی تالیف کرده، کتاب جهان آرا را به ترتیب سنوات تالیف کرد و قصد او بر این بود که هر ده سال یک جلد کتاب تاریخ به نگارش در آورد. جلد اول از زمان پادشاهی آقا محمد خان تا سال 1220 قمری و جلد دوم از 1220 قمری تا 1230 قمری تالیف شده است اما از جلدهای بعدی به دلیل کثرت مشاغل، خبری نشد و این دو جلد کتاب هم هنوز به زیور طبع آراسته نشده است.دو جلد کتاب جهان آرا دنباله سبک تاریخ نویسی ایران عهد صفویه و افشاریه و زندیه است و در مورخان عصر قاجاری تاثیرات زیادی باقی گذاشته است. با آن که جانبداری در این کتاب زیاد است اما مورخان جدید را در شناخت اوضاع آن روزگار مدد فراوان می رساند.

دولت انگلیس می خواست باتوجه به تعطیلی مجلس شورای ملی و با دادن رشوه به نخست وزیر ، وزیرامور خارجه و وزیر مالیه ایران ، قرارداد 1919 را به تصویب و مرحله اجرا برساند. در صورت اجرای این نقشه ، اختیار کامل قوای نظامی و مالی ایران در دست انگلیسیها قرار می گرفت و استقلال ایران به طور کامل از بین می رفت.

بررسی پدیده های فرهنگی دانش، فن و صنعت( هنر)و نحوه شکل گیری، و به مرور جدائی و تحول و توسعه نسبی آنها موضوع اصلی این نوشتار است.نخست در بیان جریان شکلگیری و شناخت پدیدارهای فرهنگی، از سه اصل:جامعیت تاریخی، تفکیک اجتماعی و فراگرد هماهنگ سخن به میان می آید و به دنبال آن در بحث زمینه های اندیشه، دانش، روند آموزش و انتقال، از دانشها و زمینه تاریخی-فرهنگی جامعه-گفتار و نوشتار یا آموزش در جامعه( زبان و زبانها)و تاریخ( خط و خطّها)تحلیل به عمل می آید و اسطوره خطّآموزی در فرهنگ ایران و نوشتارهای بازمانده از عهد باستان و نیز منصب دبیری به گونه منزلتی فرهنگی-حکومتی مورد بررسی قرار می گیرد. در شناخت پدیدارهای مادی فرهنگی، سکونتگاهها و شیوه معماری ایرانیان و انواع دست بافتها و دست ساختهای( حرفه، فن و صنعت)آنان و نحوه تحول پدیدارهای یاد شده از دوران قبل از تاریخ تا پایان عصر ساسانیان بر پایه اسطوره ها و سندهای گوناگون و پژوهشها، بازشناسی و از چگونگی آموزشهای عمومی آنها در ادوار تاریخی سخن گفته می شود. در پایان با بازبینی بررسی فراهم آمده، استنتاجهائی چند به گونه حاصل سخن ارائه می گردد و در آن فزون بر شناخت تطورات تاریخی، راه شناخت آینده فرهنگی ایران دردوره های بعد، در پیوند با گذشته جامعه هموار می شود.