علی دارابی

بسیاری از افکار آینده اندیشانه و تصمیم گیری های ما درباره تحولات و راهبرد های نیل به آنها تحت تأثیر تخیل و تصویر ما از آینده است، همچنین اینکه به آینده خوش بین یا بدبین باشیم، به نوعی گویای تصور ما از آینده خواهد بود. این مطالعه پس از بیان مسئله و اهمیت پژوهش در خصوص تصاویر آینده، به ارزیابی چیستی آنها از دید متفکران و آینده پژوهان می پردازد. سپس به سازوکارهای ساخت این تصاویر اشاره می کند و جایگاه رسانه های جمعی در فرایندهای مؤثر بر این سازوکارها تبیین می شود. این پژوهش در ادامه به مورد پژوهی رفراندوم خروج کشور انگلستان از اتحادیه اروپا (برکسیت) می پردازد و نقش برخی رسانه های جمعی بریتانیا را در تعامل با بازیگران موافق و مخالف خروج که منجر به ساخت تصاویر شخصی مردم آن کشور از جهان پس از برکسیت شده است، مورد ارزیابی قرار می دهد؛ تصاویری از آینده که به لحاظ رفتار رأی دهی، خود را در رأی به خروج از اتحادیه اروپا نشان داد.

حوزه های علمیه امروزه سازمان های نظام وارند که برای آموزش و ترویج علوم برخاسته از قرآن کریم و احادیث و روایات پیامبر اکرم و امامان معصوم(ع) شکل گرفته اند. ظهور انقلاب اسلامی با محوریت حوزه های علمیه و تشکیل نظامی بر اساس مبانی دینی، از یک سو زمینه گشوده شدن افق هایی نو فراروی فقه شیعه و از سوی دیگر زمینه ساز نگرش نظام مند به دین و تولید و گسترش دانش های نوی دینی همچون فقه رسانه را در عصر انقلاب اسلامی مطرح کرد که تا امروز در حیات و بالندگی تفکر اسلامی مؤثر بوده است. فقه رسانه دانشی است که از طریق استنباط از منابع معتبر دینی به پرسش هایی از مسائل رسانه ها پاسخی فقهی می دهد و در چارچوب ارزش ها و نظام دینی، به احکام مربوط به عمل انسان در نظام رسانه ای می پردازد. نوشتار حاضر می کوشد با بهره گیری از روش توصیفی- تحلیلی نقش و کارکرد روحانیت و حوزه های علمیه را در اهتمام به فقه رسانه و بایدها و نبایدهای آن در عصر هژمونی رسانه های فضای مجازی تحلیل و بازشناسی نماید.  

امروزه دولت ها تلاش می کنند در چهارچوب سیاست و دیپلماسی رسانه ای خود افکار عمومی را برای اهداف و سیاست های مورد نظرشان متقاعد کنند. در این راستا برنامه هسته ای ایران یکی از مهمترین مواردی است که نشان می دهد رسانه ها چگونه قادر به نقش آفرینی هستند و می توانند زمینه ساز اجرای سیاست ها شوند. نوشتار حاضر بر مبنای نظریه سازه انگاری و با بهره گیری از روش تحلیلی - مقایسه ای، عمدتا بر سیاست های رسانه ای دولت های احمدی نژاد و روحانی متمرکز است. بر این اساس سئوال اصلی این است که سیاست رسانه ای دولت های احمدی نژاد و روحانی در پیشبرد مذاکرات هسته ای چه تفاوت هایی با هم داشته است؟ نتایج تحقیق نشان می دهد سیاست رسانه ای هسته ای دولت احمدی نژاد به دلیل تاکید یکسویه بر اقناع افکار عمومی داخلی، زمینه ساز اجماع جهانی علیه برنامه هسته ای ایران شد. در حالیکه دولت روحانی با تاکید هم زمان بر اقناع افکار عمومی داخلی و خارجی، موجبات شکستن اجماع جهانی علیه جمهوری اسلامی ایران را فراهم آورد.

امروزه به منظور تحکیم و تقویت توسعه سیاسی جامعه ایرانی، آنچه در «سواد رسانه ای» مطرح می شود، آموزش مهارت های لازم برای برقراری ارتباطی متفکرانه و آگاهانه با رسانه ها و در عین حال، به وجود آمدن نگاهی دقیق، نقاد و تحلیلی به پیام های رسانه ای (نوشتاری، دیداری و شنیداری) است. از این رو، در پژوهش حاضر که با بهره گیری از رویکرد توصیفی تحلیلی و ابزار کتابخانه ای به رشته تحریر در آمده است این پرسش اصلی مطرح می شود که سواد رسانه ای چگونه می تواند در تحکیم و تقویت توسعه سیاسی در جامعه ایرانی مؤثر باشد؟ نتایج به دست آمده با توجه به بررسی ویژگی های توسعه سیاسی از یک سو و مؤلفه های سواد رسانه ای از سوی دیگر نشان می دهد که یکی از لوازم تقویت فرایند توسعه سیاسی در جامعه ایرانی، ارتقای سواد رسانه ای شهروندان است تا رسانه ها بتوانند کارکردهای مطلوب خود را در این زمینه ادامه دهند و به بالا رفتن آگاهی شهروندان کمک کنند. همچنین ارتقای فهم و سواد رسانه ای می تواند بر نقش رسانه ها تأثیرگذار باشد و تسریع و تقویت توسعه سیاسی را در جامعه ایرانی موجب شود.سواد رسانه ای، بصیرت رسانه ای، توسعه سیاسی، شهروند، جامعه ایرانی

مفهوم سرمایه اجتماعی و گسترش و بسط روش ها و راهکارهای حفظ و نگهداری یا تقویت آن در سال های اخیر به طور گسترده مورد توجه علمای جامعه شناسی، اقتصاددان ها، سیاستمداران و اصحاب رسانه در ایران قرار گرفته است. این مفهوم به عنوان ابزاری برای ارزیابی کارکرد نهادها و سازمان های اجتماعی و میزان موفقیت، تلاش و محبوبیت نهادهای اجتماعی یا گروه ها و انجمن ها محسوب می شود. درواقع، یکی از نقاط قوت نهادها، انجمن ها و گروه ها عبارت است از انباشت و تقویت سرمایه های اجتماعی که به نوبه خود مدیون عوامل متعددی است که در این میان رسانه های گروهی سهم ویژه ای دارند. بر این اساس، در نوشتار حاضر سعی بر آن است تا ضمن بررسی جایگاه و تأثیر رسانه ملی بر وضعیت سرمایه اجتماعی در جمهوری اسلامی ایران، توانایی ها، فرصت ها و چالش های فراروی رسانه ملی در این حوزه مورد بررسی قرار گیرد. اگرچه سنجش این موضوع با توجه به حیطه و گستردگی سرمایه اجتماعی بسیار دشوار است، اما با استناد به برخی داده های تجربی، شواهد عینی و داوری بزرگان جامعه شناسی و اصحاب رسانه، دست کم می توان اهمیت و تأثیر رسانه ملی را در این مبحث مورد بررسی قرار داد.

دیپلماسی رسانه ای به عنوان یکی از شاخه های دیپلماسی عمومی ابزار موثر اعمال سیاست خارجی به حساب می آید؛ در این میان ایالات متحده پس از جنگ جهانی دوم بواسطه توانایی هژمونیک در صنایع فرهنگی – رسانه ای به طور گسترده ای به بسط نفوذ قدرت نرم خود در سراسر جهان از یکسو و تخریب و دشمن سازی ازایدئولوژی ها و فرهنگ های رقیب از جمله اسلام از سوی دیگرمبادرت نموده است. در این نوشتار که با بهره گیری از رویکرد توصیفی – تحلیلی به رشته تحریر در آمده است و با در نظر گرفتن آنکه دیپلماسی رسانه ای ایالات متحده پس از وقوع یازده سپتامبر دچار تغییراتی در اولویت بندی های شناسایی مفهوم دشمن نسبت به دوره جنگ سرد گردیده، فرضیه محوری بر این اساس است که این ابرقدرت در کنار بهره گیری همه جانبه از ابزار های قدرت سخت، پس از یازده سپتامبرکوشیده است تا به موازات بکارگیری سایر حربه ها علیه جهان اسلام و کشورهای اسلامی ساختار شکن همچون جمهوری اسلامی ایران، از هالیوود بر مبنای بازتعریف وخلق دشمنی جدید در قالب های چون «بنیادگرایی اسلامی»، «اسلام هراسی»، «تروریسم» و «ایران هراسی» بجای دشمن قدیمی «کمونیسم» در دوره جنگ سرد استفاده نماید

این مقاله با بهره گیری از رویکرد توصیفی تحلیلی تلاش دارد نظریه سازه انگاری را در مورد سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در مقابل ایالات متحده امریکا به آزمون گذارد. درواقع هدف این پژوهش، آزمودن رویکرد نظری یادشده بر منازعه ایران و امریکا است؛ هرچند باید اعتراف کرد که به دلیل محدودیت های پژوهشی در این مورد، عملیات آزمون از چشم انداز ایران مورد توجه بوده است. بااین حال، این مقاله در راستای هدف کاربست نظریه بر موردی خاص، یعنی منازعه ایران و امریکا صورت گرفته و به منظور تقویت نظری در حوزه سیاست خارجی و روابط بین الملل انجام شده است. نتیجه اینکه این رویکرد به دلیل معنامحوری و توجه به هنجارها و هویت، از ظرفیت خوبی برای فهم و درک موضع جمهوری اسلامی ایران در مقابل امریکا برخوردار است.

فلسفه وجودی مدیریت و برنامه ریزی برای تهیه برنامه های نشاط آور و سرگرمی، ایجاد موقعیت هایی برای رضایت خاطر و رشد و تکامل فرد و جامعه است. مدیران رسانه با درک مناسبی از قدرت تاثیر گذاری، باید محیط خود را بشناسند و در راستای تحولات حاکم برآن حرکت کنند. شبکه نسیم در سپهر رسانه، جهت جلب رضایت و توجه مخاطبان و رقابت با شبکه های گوناگون سرگرمی و شرایط جنگ نرم، براساس اسناد بالا دستی راه اندازی شده است. این مقاله، به روش تحقیق کیفی و تکنیک مصاحبه عمیق با خبرگان، با بکارگیری الگوی جامع برنامه ریزی راهبردی و تحلیل سوات،انجام شده است، که در آن راهبرد مطلوب و سیاست گذاری صحیح در تهیه برنامه های نشاط آور و سرگرمی شبکه نسیم تدوین و نظرات استادان و کارشناسان در جوانب فردی، اجتماعی، روانشناسی، جامعه شناسی، فرهنگی، اقتصادی عوامل مهم داخلی و خارجی تأثیر گذار بررسی شد. در نتیجه تحقیق برای تهیه برنامه های نشاط آور و سرگرمی شبکه نسیم، راهبرد ""تسهیل تعامل مردمی، کاربرد فناوری های دیجیتال ومشارکت در ارائه جذاب برنامه های نشاط آور و سرگرمی و روایت جدیدِ دیدنی های ایران جهت کسب رضایت و اعتماد اقشارمختلف "" تدوین شده است.

تمرکز اصلی تحلیل پدیدار شناختی بررسی تجربه آگاهانه است و هدف آن توصیف تجربیات زندگی اجتماعی به همان صورتی است که در زندگی واقع شده اند. نوشتار حاضر در پاسخ به چیستی، نقش، جایگاه و کارکرد پدیدارشناسی در تجزیه و تحلیل پدیده های سیاسی بر آن است تا پدیدارشناسی را به منزله روش پژوهش کیفی مورد بررسی قرار دهد و فرایندها و عناصر اساسی آن را باز نماید.

شاید بتوان گفت که برای محققان، مدیران و علاقه مندان به نظام و انقلاب اسلامی موضوعی مهم تر و در عین حال حساس تر از جریان شناسی گذشته، حال و آینده جامعه اسلامی ایران نباشد. آنچه مقام معظم رهبری(ره) باعنوان «عبرت های عاشورا» در مقاطع مختلف تبیین و توصیه کرده است، به همین ضرورت و حساسیت اشاره می کند که سلامت و بقای هر نهضت اصیل دینی را تضمین می نماید.با شناخت و تحلیل درست و منصفانه جریان های سیاسی ــ اعتقادی جامعه است که می توان هوشیاری و پایداری کسب نمود و راه به منزل مقصود برد و امیدوار بود که کوشش ها و ایثارگری های ارزشمند مردم و رهبران دلسوز انقلاب به ثمر نشیند، دیو نومیدی، پلیدی، تفرقه، تنگ نظری و ساده لوحی از چاه غفلت و جهل برنیاید و داستان عشق قهرمانان پایمردی و جوانمردی را تلخ نکند.بر این اساس گفت وگویی شفاف و صمیمانه با یکی از چهره های علمی و عملی این عرصه انجام داده ایم که ضمن حضور در میدان مبارزه، تلاش و مجاهده در عرصه های مختلف پایداری و پویایی انقلاب اسلامی، به شناخت، تحلیل، تحقیق و نگارش در حوزه سیاست و فرهنگ انقلاب اسلامی نیز با جد و جهد تمام همت گمارده است. دکتر علی دارابی بیش از ده کتاب در حوزه های گوناگون مرتبط با انقلاب اسلامی نگاشته و یا در دست انتشار دارد که از میان آنها می توان به کتاب های «جریان شناسی سیاسی در جمهوری اسلامی»، «سیاستمداران اهل فیضیه»، «انتخاب هشتم»، «گفتمان پاسخگویی»، «روی خط اندیشه»، «کارگزاران سازندگی؛ از فراز تا فرود»، «گفتار پیرامون انقلاب اسلامی»، اشاره کرد. علاوه بر این کتاب ها ایشان مقالات گوناگونی نیز نگاشته اند.وی از بنیان گذاران و مدیران ارشد جهاد سازندگی و شورای هماهنگی تبلیغات اسلامی و جزء مدیران برتر کشور بوده و هم اکنون در سِمَت قائم مقام رسانه ملی، همچنان در سنگر مبارزه است.

نوشتار حاضر ضمن نقد، ارزیابی و تحلیل مفهومی نظریات معطوف به انتخابات و رفتار انتخاباتی در پاسخ به این سوال که در جمهوری اسلامی رفتار انتخاباتی شهروندان با کدامیک از سه دسته الگوی نظری جامعه شناسی، اقتصاد سیاسی و روانشناسی سیاسی قابل تبیین است بر این فرضیه تاکید دارد که رفتار انتخاباتی پدیده ای زمان پرورده، زمینه پرورده و مکان پرورده است. بدین خاطر نمی توان به فرا نظریه ای جهان شمول دست یافت که چرایی و چگونگی و محتوای رأی دهی در همه کشورهای جهان و حتی همه حوزه های انتخابیه درون یک واحد جغرافیایی را در سپهر آن مورد تحلیل و ارزیابی قرار داد.

جریانهای سیاسی ــ اجتماعی پیوسته نیازمند اندیشه ورزی و نظریه پردازی در تحلیل گذشته، حال و آینده اند. مفاهیم پذیرفته شده و استناد به آنها تاثیر بی بدیلی در فرایندهای صعودی یا نزولی این جریانها برجای می گذارد. ازاین رو، می توان پیراستن و بازتعریف مفاهیم را در پویاییهای سیاسی ــ اجتماعی امری اساسی و نیازی فوری تلقی نمود. این نیاز در سطح ملی وجود دارد و به همین دلیل از سوی مقام معظم رهبری، مفاهیم و موضوعاتی متناسب با اقتضائات کشور مطرح می شوند. «اصول گرایی» از جمله این موارد می باشد که نیازمند بسط و تدقیق بیشتر است. در مقاله حاضر کوشش شده است این نیاز ملی به صورت تفصیلی تشریح گردد.