حامد مصطفوی فرد

حامد مصطفوی فرد

مطالب

فیلتر های جستجو: فیلتری انتخاب نشده است.
نمایش ۱ تا ۲۰ مورد از کل ۲۲ مورد.
۱.

دلایل جایگزینی الگوی فقاهت مکتب حلّه با مکتب بغداد (چرایی اقبال عالمان امامیه به نظریه حجیت خبر واحد)(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: مکتب حله علامه حلی مکتب بغداد حجیت اخبار آحاد تنویع رباعی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۹ تعداد دانلود : ۸
از زمانی که شیخ مفید در درون مکتب متکلمان: بغداد نظریه عدم حجیت اخبار آحاد را پایه گذاری می کند، این نظریه سلطه ای بلامنازع در جامعه علمی امامیه داشت تا اینکه با مرور زمان خلأها و کاستی های این الگوی کلان فکری آشکارتر شد و الگوی حجیت اخبار آحاد مطرح شد که با تلاش های علامه حلی در بین عالمان امامیه مقبولیت پیدا کرد. مهمترین عامل رویگردانی از نظریه محوری و بنیادین مکتب متکلمان (نظریه عدم حجیت اخبار آحاد)، از دست رفت اصول و مصنفات نخستین بود که به عنوان مهمترین قرینه قطع به صدور روایات به شمار می رفتند. علاوه بر این، ضعف الگوی فقاهت مکتب متکلمان در فقاهت ابن ادریس بیش از پیش خود را نشان داد و از طرف دیگر بساطت فقه شیعه نیز که غالبا ریشه در نظریه عدم حجیت اخبار آحاد داشت، موجب شد تا متاخران (علامه حلی و پیروانش) نظریه حجیت اخبار آحاد را مطرح کرده و به منظور ارزیابی روایات بر روی معیارهای سندی تاکید کنند، مطلبی که با توجه به تخصص رجالی این طیف، دور از انتظار نبود.
۲.

معیار پذیرش روایات در اندیشه وحید بهبهانی(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: وحید بهبهانی حجیت خبر واحد دلیل انسداد نظریه انجبار مکتب اجتهاد اخباریگری

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۱۱ تعداد دانلود : ۶۷
پیروزی مکتب اجتهاد بر مکتب اخباری گری، بیش از هر چیز، متأثر از قدرت علمی و خطابه و شاگردپروری وحید بهبهانی است. اجتهادی که وی طرح ریزی کرد، هرگز ادامه الگوی فکری محقق اردبیلی نبود؛ بلکه با توسعه در پذیرش روایات همراه بود. وی در مواجهه با اخباری گری، اجتهاد را که زاییده نیاز جامعه علمی بود، به رسمیت شناخت و به جای تأکید بر معلوم الصدوربودن مصادر روایی، بر معلوم الإعتباربودن روایات مصنفات امامیه تأکید کرد. پرسش اصلی این پژوهش این است که مهم ترین مبانی وحید بهبهانی در مواجهه با حدیث چه بوده و چگونه به رویکرد خود دست یافته است؟ نظریه انسداد، مهم ترین ابزار وی در گسترش دایره پذیرش اخبار بوده است؛ براین اساس، علاوه بر خبر صحیح، حجیت اخبار موثق و حسن و قوی را توجیه کرده و برای اثبات وثاقت راوی، ظن را، هرچند ضعیف، کافی دانسته است. این نظریه، با استقبال متأخران از وی مواجه نشد. دیگر ابزار مهم وحید بهبهانی برای گسترش دایره پذیرش روایات، جبران ضعف سند با عمل اصحاب، بوده است. به این ترتیب، وی با طرح نظریه انجبار، از میان اقسام چهارگانه احادیث (صحیح، حسن، موثق و ضعیف) فقط روایات ضعیف غیرمنجبر را حجت ندانسته است.
۳.

روندپژوهی تنویع رباعی احادیث و اعتبارسنجی آن در مکتب حلّه(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: روندپژوهی تنویع رباعی درایه الحدیث حدیث شیعه مکتب حله

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۷ تعداد دانلود : ۶۰
نظریه شیخ مفید و سیدمرتضی (عدم حجیت اخبار آحاد) به مرور زمان و با ازدست رفتن قرائن، ناکارآمدی خود را برای سایر اعصار نشان داد و لذا علامه حلی نظریه حجیت اخبار آحاد را مطرح کرد و سبب شد تا پرداختن به مباحث سندی و توجه به اوصاف راوی، اولویتی دوچندان پیدا کرد و همین مسئله، زمینه پیدایش تنویع رباعی حدیث و تغییر تقسیم بندی دوگانه محور (صحیح و ضعیف) به چهارگانه (صحیح، حسن، موثق و ضعیف) را فراهم کرد. البته ارزیابی سندی در نزد علامه حلی و نسل های نخستین مکتب حله، یگانه معیار پذیرش روایت نبود و ایشان راجع به قرائن، بی اعتنا نبودند و لذا گاه اخبار غیرصحیح را در صورت داشتن برخی از اوصاف، در شمار صحاح قرار می دادند و به آن ها عمل می کردند، اما حلقه واپسین مکتب حله با کنارگذاشتن قرائن، معیار اعتبار سند را به عنوان تنها معیار پذیرش روایت برگزیدند و برخلاف نسل های نخستین این مکتب، روایت معتبر را منحصر در خبر صحیح دانستند و حتی بر پذیرش روایات صحیح اعلایى اصرار ورزیدند. این عملکرد افراطی از یک سو، موجبات ظهور مکتب اخباری گری و نیز انزوای الگوی فقاهت محقق اردبیلی در میان مجتهدان پس از وی را فراهم کرد و از سوی دیگر، سبب بی پشتوانه ماندن بسیاری از احکام و درنتیجه کثرت تمسک به اصل (اصل عدم) در صدور فتوا در میان آنان شد. در این نوشتار به سخت گیری های پیروان مکتب حله در پذیرش روایات و آثار این عملکرد می پردازیم.
۴.

واکاوی معناشناختی «آلاء» و «نعمت» در قرآن

کلید واژه ها: آلاء نعمت فضل احسان معناشناسی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۷۸ تعداد دانلود : ۱۵۲
در این نوشتار به بررسی تفاوت معنای واژه ی آلاء و نعمت پرداخته شده است. این دو واژه در قرآن به کار رفته، امّا مترجمین، کلمه ی «آلاء» را هم به «نعمت» ترجمه کردند. در صورتی که اگر قائل باشیم هر لفظی در قرآن معنای خاصّ خودش را دارد، باید در بُن معنایی این دو واژه تفاوتی وجود داشته باشد. لذا برای شناخت اختلاف مفهومی میان این دو واژِه، اقدام به انجام این پژوهش کردیم. پس از بررّسی معنای لغوی و تفسیری این دو واژه فهمیده می شود که کلمه ی «آلاء» حکایت گر اوج رحمت و محبّت خداوند است که یکی از مصادیق آن، نعمت می باشد. از این منظر «آلاء» اعمّ از نعمت است. همچنین در نعمت تنها نظر به خود نعمت از جنبه ی مادی یا معنوی، ظاهری یا باطنی و [...] می باشد. اما در «آلاء» علاوه بر عمومیتی که دارد و شامل همه ی اقسام و مصادیق «نعمت» می شود؛ بیانگر صفت قدرت خداوند نیز می باشد. در بخش پایانی نیز به اشتراکات مفهومی نعمت و آلاء با فضل، احسان، رحمت و عطاء اشاره شد و تفاوت معنایی هر یک تبیین گردید. نوشتار حاضر با استفاده از منابع کتابخانه ای و با روش تحلیلی- توصیفی به رشته تحریر در آمده است.
۵.

چگونگی مواجهه علامه حلی با اخبار آحاد(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: مکتب حله علامه حلی خبر واحد تنویع رباعی نظریه انجبار

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۱۸ تعداد دانلود : ۹۲
مکتب متکلمان (بغداد) به دلیل ازدست رفتن اصول و مصنفاتِ نخستین، در گذر زمان کارآمدی خود را از دست داد و این ناکارآمدی با ظهور موجی از فتاوای شاذ در فقاهت ابن ادریس حلی خود را بیشتر نشان داد. از سوی دیگر، فقه شیعه به دلیل بساطت، مورد طعن مخالفان بود؛ ازاین رو به تدریج موج خروشان مخالفت با خبر واحد فروکش کرد و نظریهٔ حجیت خبر واحد از سوی علامه حلی مطرح شد. علامه حلی برخلافِ پیشینیان، ادلهٔ گوناگونی را بر حجیت اخبار آحاد اقامه کرد و به دنبال طرح ریزی نظریهٔ حجیت اخبار آحاد، بحث شرایط راویان نیز موضوعیت پیدا کرد و تقسیم بندی دوگانه محورِ احادیث، جای خود را به تنویع رباعی داد. علامه از میان این اقسام چهارگانه به دلیل اشتراط ایمان، موثقات را فاقد حجیت دانست و فقط صحاح و حسان را تلقی به قبول کرد؛ اما از سوی دیگر، راهکار هایی ارائه داد تا در عمل خود را به قدمای اصحاب نزدیک کند و بر تن روایات غیرصحاح و حسان، لباس صحت بپوشاند و نظریهٔ انجبار مهم ترین ابزار برای تحقق این امر بود.
۶.

تحلیل الگوی مواجهه فاضل تونی با سنت(مقاله علمی وزارت علوم)

تعداد بازدید : ۱۵۸ تعداد دانلود : ۹۵
دربارهٔ مشرب فکری فاضل تونی اختلاف است؛ برخی وی را از مجتهدان و علمای اصولی و برخی در شمار اخباریان منصف به شمار آورده اند. ریشهٔ این اختلاف نیز عمدتاً به فتاوا و نوع رویکردش راجع به ظواهر کتاب، حجیت روایات، علم اصول فقه و علم رجال بر می گردد. نگارنده با تحلیل فضای زیستِ فاضل تونی نشان داده است که با آشکارشدن نقاط ضعف الگوی فقاهت مکتب حله در آثار حلقهٔ فکری محقق اردبیلی، الگو های متعددِ جایگزینی توسط عالمان سدهٔ یازدهم مطرح شد که البته از میان آنان نظریهٔ محمدامین استرآبادی توانست در میان عالمان امامیه مقبولیت یابد. فاضل تونی برای جایگزینی با الگوی حلقهٔ فکری محقق اردبیلی در پذیرش روایات، به بازطراحی دیدگاه محقق حلی در المعتبر پرداخت. وی خبر واحد را حجت و عمل به اخبار کتب اربعه را در صورت نبودن روایتی معارض و مخالفت نداشتن مشهور جایز می داند، لذا (برخلافِ استرآبادی) علم رجال را کارآمد اما نیاز به آن را منحصر در فرض تعارض روایات می داند. البته الگوی اعتبارسنجی روایات از سوی فاضل تونی با استقبال جامعهٔ علمی روبه رو نشد؛ چراکه عملکرد او تلاشی دیرهنگام بود و الفوائد المدنیة در بین امامیه انتشار یافته و مقبولیتی نسبی کسب کرده بود و نیز آشکارشدن ناکارآمدی نظریهٔ اصالت سند سبب شده بود تا جامعهٔ علمیِ امامیه چیزی جز انقلابی علمی را برنتابد.
۷.

ریشه های پیدایش مکتب اخباری گری(مقاله علمی وزارت علوم)

تعداد بازدید : ۱۵۷ تعداد دانلود : ۱۱۷
مبتکرانِ تقسیم بندی چهارگانه ی احادیث تمهیداتی اندیشیدند تا اخباری را که سند صحیح ندارد، در زمره ی روایات معتبر بگنجانند؛ اینان برخی روایات را در شمار صحاح گنجاندند که بر طبق اصطلاح جدید صحیح محسوب نمی شود. در این زمینه، مهمترین ابزار، نظریه ی انجبار؛ یعنی جبران ضعف سند در صورت عمل مشهور به آن بود. عالمان متأخرِ مکتب حله، یعنی محقق اردبیلی و شاگردانش، با پشت کردن به نظریه ی انجبار و از سوی دیگر با منحصریافتن خبر حجت در خبر صحیح، بخش بزرگی از روایات را کنار گذاشتند و با اعراض از عمل مشهور، عملاً آخرین ابزار تقویت روایت را حذف کردند. این گونه بود که اخباریان به داعی بیم ازدست رفتن سنت و لزوم احیای سیره ی متقدمان، بر ضد مکتب اجتهاد قیام کردند. در این میان، برخی عوامل سیاسی و فرهنگی و اجتماعی نیز در شکل گیری و رشد اخباری گری مؤثر بود، ازجمله تأثیرپذیری استرآبادی از جو فکری حاکم بر مکه و مدینه، حمایت صفویان از اخباری گری به منظور افزایش تقابل شیعی سنی و کاهش قدرت مجتهدان، عوام پسندبودن تفکر اخباری گری و دیگر اینکه علوم مقدماتی اجتهاد، مثل فقه و اصول فقه و درایه الحدیث، اصالت سنی دارد.
۸.

واکاوی سیر تطوّر نظریّه انجبار در مکتب حلّه(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: نظریه انجبار شهرت عملی مکتب حله علامه حلی محقق اردبیلی اخباری گری

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۳۶ تعداد دانلود : ۱۶۸
نظریه شیخ مفید و سیدمرتضی در مواجهه با اخبار آحاد (عدم حجیت اخبار آحاد) به مرور زمان و با از دست رفتن قرائن، ناکارآمدی خود را برای سائر اعصار نشان داد و لذا علامه حلّی الگوی فکری جدید را ارائه داد و مبنای ارزیابی حدیث را معیارهای سندی قرار داد، اما ایشان و دیگر فقهای از حلقه های متقدم مکتب حله نسبت به سیره عملی پیشینیان بی اعتنا نبودند و عمل فقهای متقدم به یک روایت (شهرت عملی) را جبران کننده ضعف سند آن می دانستند و اینگونه فقاهت این طیف از آثار سوء سندگرایی در امان ماند. اما حلقه های واپسین مکتب حله (حلقه فکری محقق اردبیلی) با وضع قواعد سخت گیرانه در پذیرش سند روایات از یک سو و بى اعتنایى به اقوال و عمل مشهور از سوی دیگر، بسیاری از روایاتی را که پیشینیان در زمره صحاح می گنجاندند را کنار گذاشتند و اینگونه سند را یگانه معیار ارزیابی روایت قرار دادند و این عملکرد خود تبدیل به یکی از مهمترین دلایل پیدایش جنبش اخباری گری و انزوای مکتب اجتهاد در امامیه شد. نگارندگان در اثر پیش رو این سیر تطور نظریه عالمان مکتب حله در مواجهه با نظریه انجبار را به تصویر کشیده اند و از طریق به تبیین چرایی پیدایش اخباری گری پرداخته اند.
۹.

بررسی و نقد اندیشه تمدنی سید قطب(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: سید قطب جامعه اسلامی جاهلیت حاکمیت تکفیر

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۴۷ تعداد دانلود : ۱۱۱
ایده ی سید قطب (1906-1966) برای ایجاد جامعه یا تمدن اسلامی با چالش هایی همراه است که چیستی آن ها، مسئله ی این پژوهش را شکل می دهد. روش گردآوری اطلاعات در این پژوهش، مطالعه ی اسنادی است و اطلاعات با روش «توصیف و تحلیل» موردبررسی و نقد قرارگرفته اند. بر اساس یافته های این پژوهش، اندیشه ی تمدنی سید قطب مبتنی بر دو رکن: 1)تقسیم جوامع به اسلامی و جاهلی و انکار وجود جامعه ی اسلامی بالفعل 2) توسعه ی مفهوم توحید به توحید در حاکمیت و تطبیق شریعت است. بر این اساس، او معتقد است تعالی معنوی برای ایجاد جامعه ی اسلامی کفایت می کند و ضرورتی برای پیشرفت های مادی وجود ندارد. اما این دیدگاه با چالش های جدی مواجه است. ازجمله: اولاً: جاهلی و غیرمتمدن نامیدن تمام جوامع موجود، خلاف انصاف و حقایق تاریخی است و موجب برخورد و درگیری جوامع با یکدیگر می شود. ثانیاً: مشروط نمودن توحید به تطبیق شریعت، خلاف آموزه های پیامبر(ص) و امری بی سابقه در سنت اسلامی است که سرانجام آن نیز چیزی جز تکفیر و جنگ با تمام مسلمانان و غیرمسلمانان نخواهد بود. ثالثاً: انکار ضرورت پیشرفت های مادی برای جامعه ی اسلامی نیز ناشی از تفکر دوگانه ی او نسبت به تمدن غرب است که از یک سو، به تمدن غرب می تازد و از سوی دیگر اخذ بی ضابطه علوم تجربی غربی را مجاز می داند.    
۱۰.

تحلیل سیر تطوّر مکاتب حدیثی امامیه (بر پایه نظریه ساختار انقلاب های علمی توماس کوهن)(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: خبر واحد مکاتب حدیثی توماس کوهن پارادایم علم عادی بحران علمی انقلاب علمی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۷۰ تعداد دانلود : ۱۸۲
یکی از مهمترین نظریاتی که در عصر اخیر درباره الگوواره سیر تحولات علوم مطرح شده، نظریه توماس کوهن در کتاب «ساختار انقلاب های علمی» است. نگارنده با مطالعه ای که در تاریخ حدیث شیعه داشته، سیر تحول مکاتب (پارادایم های) حدیثی شیعه را بسیار هماهنگ با مدلی که از جانب کوهن ارائه شده، دیده است. در اثر پیش رو، به شیوه کتابخانه ای، منابع فقهی و حدیثی شیعه مطالعه و اطلاعات لازم گردآوری شده است و سپس با روش تحلیلی-توصیفی این اطلاعات مورد بررسی قرار گرفته اند و نشان داده شده که در هر دوره ای از ادوار حدیثی شیعه، مکتبی سلطه ای بلامنازع دارد (مرحله پارادایمی/ علم عادی)؛ اما با گذشت زمان هر یک از این مکاتب با نوعی بحران روبرو می شوند (مرحله بحران علمی) و در خلال این دوره، ایده های جدید درباره الگوی پذیرش روایات مورد توجه قرار می گیرند (مرحله انقلاب علمی)، که از میان آنها یکی مقبولیتی عام پیدا می کند و در نتیجه، مکتبی متفاوت جایگزین مکتب حدیثی پیشین می شود (مرحله تغییر پارادایم).
۱۱.

مبانی و روش های تفسیری و نقش آن در تبیین مفهوم توحید(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: تفسیر توحید روشهای تفسیری مبانی تفسیری

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۷۵۶ تعداد دانلود : ۴۴۵
قرآن کریم از منظر جمیع فرق اسلامی به عنوان مصدر اساسی تقریر عقائد کلامی و عقیدتی مطرح است؛ در پژوهش حاضر با محور قرار دادن مبحث توحید به عنوان مهمترین مسئله مطرح در مبانی عقیدتی اسلامی به تحلیل تأثیر مبانی و روشهای تفسیری در این حوزه پرداخته شده است. منهج ما در این نوشتار پرداختن به نقش و کارکرد مبانی صدوری و دلالی تفسیر و روش های تفسیری در تبیین مفهوم توحید است. نگاه متمایز به وحی قرآنی با ارائه صبغه بشری و غیر الهی از ماهیت الفاظ و معانی آن نقطه عطف مبانی تفسیری جریان هرمنوتیک بوده که مستقیماً بر تلقی این جریان از جوانب مختلف مفهوم توحید مٶثر بوده است. در حوزه مبانی دلالی تأکید بر استقلال دلالی قرآن کریم در بین علماء فریقین بعضاً سبب گرایش به نظرگاه های سلف گرایانه را در حوزه توحید عملی شده است؛ روش تفسیری روایی در حوزه سنی آن در جریان سلفیه نمود یافته و با تکیه بر روایات ضعیف به تجسیم و تشبیه گرایی در حوزه توحید صفاتی دامن زده است. رویکرد روایتگری در حوزه شیعی نیز با مخدوش نمودن استقلال دلالی قرآن به تأویل و باطن گرایی در حوزه توحید انجامیده است. حضور پررنگ تفاسیر تأویل گرایانه و تمثیل گونه در روش تفسیر فلسفی و توجه به قرآن کریم به عنوان محصولی ادبی و فرهنگی در روش تفسیری ادبی نیز اثرات سوئی در تلقی اصحاب این دو جریان در حوزه توحید صفاتی داشته است.
۱۲.

بررسی دلالت گزارش های ابلاغ آیات آغازین سوره برائت بر افضلیت علی(ع) به منظور جانشینی پیامبر(ص)(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: ابلاغ آیات آغازین سوره برائت افضلیت علی (ع) بر جانشینی پیامبر (ص) لا یؤدیها عنک الا انت او رجل منک

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۷۶۰ تعداد دانلود : ۳۰۰
با نزول آیات آغازین سوره توبه، پیامبر (ص) آیات را به ابوبکر دادند تا در موسم حج به مشرکین ابلاغ نماید، اما پس از آنکه ابوبکر به راه افتاد، جبرئیل نازل شد و عرض کرد خداوند می فرماید: ﴿ لا یؤَدّی عَنْکَ اِلّا اَنْتَ اَوْ رَجُلٌ مِنْکَ ﴾ و لذا رسول خدا (ص) این ماموریت را به علی (ع) واگذار کردند. این واقعه از آنجا که در آن شواهدی دالّ بر فضیلت علی (ع) برای جانشینی پیامبر (ص) بر دیگران است، گاه تخطئه و انکار شده و یا محتوای آن به گونه ای تفسیر شده که فضیلتی بر فضائل علی (ع) نیفزاید و یا دالّ بر فضیلتی برای خلیفه اول باشد! بنابراین نویسندگان در این پژوهش به تجزیه و تحلیل گزارش های در این زمینه پرداخته و نشان داده اند که گزارش های درباره این رویداد در منابع اهل سنت از شهرت و صحت برخوردارند و بر اساس آنها، علی (ع) شایسته ترین فرد بعد از رسول خدا(ص) برای جانشینی ایشان است.
۱۳.

سلفی گری در اندیشه عقیدتی و کلامی جماعت اخوان المسلمین(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: اخوان المسلمین سلفیه عقاید کلام

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۳۷ تعداد دانلود : ۱۲۲
جریان اخوان المسلمین با پشتوانه بیداری اسلامی برخاسته از تفکرات جمال الدین اسد آبادی و محمد عبده سعی در ارائه منهجی معتدل و موافق با سیره سلف در حوزه عقاید و مبانی کلامی داشته است؛در این میان اتهام سلفیه سنتی معاصر به این جریان مبنی بر ارائه ندادن منهجی روشمند در زمینه عقاید و تساهل در امر ترویج توحید ناب،تطبیق اندیشه های این دو جریان را اجتناب نا پذیر می نماید.سلفیان سنتی با طرح پاره ای از اندیشه های اخوانیون همچون معرفی مکتب تفویض به عنوان منهج سلف،بر شمردن استغاثه به عنوان امری محرم،رای به خروج مساله توسل از مباحث عقیدتی،تجویز شد رحال برای زیارت قبور،توجه به تقریب مذاهب و تعامل با اهل کتاب و مشروع دانستن تصوف به مبتدع بودن اخوانی ها تصریح دارند.در نهایت باید تاکید نمود جمود گرایی و جزم اندیشی قاطبه سلفیه در تعامل با عقاید مخالفین جریان اعتدال گرای اخوان المسلمین را نیز در شمار جریان های متخاصم با منهج سلف قرار داده است.
۱۴.

حاکمیت پارادایم «عدم حجیت اخبار آحاد» بر گفتمان فقهای شیعی سده 5-7(مقاله علمی وزارت علوم)

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۶۴ تعداد دانلود : ۳۵۶
ساختارگرایان، از جمله توماس کوهن، به نقش ساختارها در تولید علم معتقدند و تاریخ علم را تاریخ دوره هایی می دانند که از هم کاملاً گسسته هستند و شاخصه هر دوره ای از تاریخ علم، ظهور پارادایمی جدید است که نظریه های علمی درون آن تولید شده و ظهور پیدا می کند. طبق این رویکرد، پیشرفت علم در قالب زنجیره ای خاص صورت می گیرد که حلقه اول آن را پیش علم (شبه علم) تشکیل می دهد؛ حلقه دوم را کارکرد علم متعارف، حلقه سوم را بحران علم متعارف، حلقه چهارم را انقلاب علمی و در نتیجه حلقه پنجم یعنی بروز علم متعارف جدید صورت می گیرد. مبتنی بر این مدل می توان چرایی مواجهه علمای شیعه با اخبار آحاد را در ادوار مختلف تاریخ تشیع مورد ارزیابی قرار داد. به عنوان مثال سده پنجم تا هفتم را باید عصر حاکمیت پارادایم «اصالت قرائن» دانست. این پارادایم فقط در دو برهه، یکی آغاز پیدایش خود (مرحله پیش علم) و دیگری دوران اضمحلال خود (مرحله بحران علم متعارف) دارای مخالفینی بود و در بین این دو مقطع ما شاهد حاکمیت بلامنازع پارادایم «اصالت قرائن» هستیم و هیچ عالمی را نمی یابیم که قائل به حجیت اخبار آحاد باشد؛ تا اینکه با فعالیت های علامه حلی و حلقه فکری ایشان، یک انقلاب علمی (تغییر پارادایم) صورت می گیرد و پارادایم «اصالت سند» بر فضای علمی مسلط و حاکم می شود و تا زمان ظهور اخباری گری این سلطه را حفظ می کند.
۱۵.

رویکرد اندیشوران شیعه به مفهوم قوامیت مرد در آیه 34 سوره نساء(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: مدیریت قوامیت سرپرستی خدمت‏گزاری کارگزاری

حوزه های تخصصی:
  1. حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی منطق، فلسفه و کلام اسلامی کلام دین پژوهی
  2. حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی تفسیر و علوم قرآن علوم قرآنی کلیات مفهوم شناسی
تعداد بازدید : ۱۳۰۸ تعداد دانلود : ۸۲۹
مهم ترین مستند برای ریاست مرد بر خانواده، آیه قوامیت (نساء/ 34) است که همواره مورد مناقشه محققان بوده است؛ چرا که صحبت از حقوق زنان، موضوعی رایج در محافل علمی و دانشگاهی بوده و هست و به ویژه با توجه به رواج جریان های دفاع از حقوق زنان، این رویکرد روندی رو به رشد را می پیماید. تحلیل های متفاوتی درباره قوامیت مرد ارائه شده است؛ برخی آن را مدیریت و سرپرستی مرد بر خانواده دانسته و برخی دیگر به ویژه در عصر اخیر و به دلیل رواج انگاره های دفاع از حقوق زن این آیه را به مفهوم کارگزاری و خدمتگزاری مرد در خانواده تبیین کرده اند و تلاش گروهی نیز بر جمع بین این دو دیدگاه بوده است. نگارندگان با گردآوری دیدگاه های ارائه شده از ناحیه متفکران شیعی در این باره، به نقد و بررسی آن ها پرداخته و قوامیت را به عنوان «وظیفه مدیریت مرد در درون نهاد خانواده» تبیین کرده اند.
۱۶.

آلوسی و برزخی میان اشعریت و سلفی گری با محوریت بررسی اندیشه وی در مبحث صفات خبریه(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: آلوسی صفات خبریه سلفیه اشاعره

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۴۴ تعداد دانلود : ۸۲
یکی از مولفه های اساسی مکتب سلفیه  تلقی خاص ایشان از صفات خبریه الهی است. این تفسیر منحصر به فرد که تحت عنوان مکتب اثبات صفات ارائه می شود ضمن عدم همخوانی با آراء و بیانات سلف واجد نوعی جزم اندیشی افراطی بوده و مجالی را برای تخطئه اعتقادی مخالفین سلفیه فراهم آورده است.در نوشتار حاضر رویکرد تفسیری ابوالثناء محمود آلوسی در مبحث صفات خبریه به عنوان محملی برای سنجش پایبندی وی به مکتب سلفیه مطرح شده است.آلوسی از رویکرد تفویض معانی صفات خبریه به عنوان رای مشهور سلف دفاع نموده و مراد بودن ظواهر صفات خبریه را به علت لوازم فاسدی چون تجسیم مردود می شمارد.وی در کنار اصالت دادن به مکتب تفویض تاویلات شائع و مجمع علیه سلف در تفسیر آیات صفات را نیز مقبول می داند.نگارنده بر این باور است که تفسیر آلوسی از صفات خبریه نه تنها قرابتی با مکتب اثبات مورد ادعای سلفیه ندارد بلکه نشانگر موافقت اصولی وی با مکتب کلامی متاخرین اشاعره است،هر چند آزاد اندیشی فقهی و کلامی آلوسی تمایزاتی جزئی را در این حوزه رقم زده است.
۱۷.

طبقه بندی دین پایه علوم مبتنی بر روایت «إنما العلم ثلاثة: آیة محکمة، فریضة عادلة، سنة قائمة»(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: طبقه بندی علوم العلم ثلاثه آیة محکمة فریضة عادلة سنة قائمة

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۷۶۸ تعداد دانلود : ۱۱۳۰
تنظیم مدلی برای ارزیابی و بهینه سازی وضعیت فعلی علوم، راهی است که برای رفع نیازمندی ها و معضلات جوامع بشری و مشکلات کنونی کشور باید پیموده شود و از آنجا که هر طبقه بندی، اساسی نظری و بنیانی فلسفی دارد؛ لذا بر مبنای نظری مکتبی معین شکل گرفته است. بنابراین ضرورت پی ریزی طرحی مبتنی بر اندیشه دینی امری مسلم و آشکار می شود؛ چراکه طبقه بندی غربیان اهداف غایی تمدن دینی را تأمین نمی کند و تکیه بر طرح های قدیمی نیز از آنجا که پیش از هر چیز، تابع رویه و روش فکری عالمان و انعکاسی از نوع نگرش و جهان شناسی آنانند؛ و گاه تابع موقعیت تاریخی علوم، حوادث اجتماعی و فرهنگی و ... مشکل گشا نیستند. از اینرو ما قصد داریم در این مختصر به طرح ریزی طبقه بندی ای مبتنی بر روایات دینی بپردازیم. در این زمینه یک روایت از اهمیت ویژه و نیز شهرت بسیاری در بین فریقین برخوردار است و تفاسیر متعددی نیز از آن ارائه شده است. علارغم اینکه جمهور -با صرف نظر از اختلاف بسیارشان در تفسیر این روایت- مراد آن را حصر علوم اسلامی می دانند، اما امام خمینی آن را به علوم غیردینی نیز تعمیم می دهند؛ که در این مختصر به تبیین و بررسی رویکرد ایشان پرداخته می شود.
۱۸.

چگونگی مواجهه شیخ طوسی با گفتمان مفید و مرتضی در مسئله «حجیت خبر واحد»(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: شیخ طوسی شیخ مفید سیدمرتضی خبر واحد اصالت قرائن

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۳۱۷ تعداد دانلود : ۸۵۵
از عصر شیخ مفید (م ۴۱۳) تا محقق حلی (م ۶۷۶) ما شاهد حاکمیت رویکردی در درون گفتمان امامیه هستیم که با عدم پذیرش اخبار آحاد، به اخبار متواتر و محفوف به قرائن بسنده می کند. در این بین شیخ طوسی نه تنها در کتاب «العده فی أصول الفقه» اخبار آحاد را حجت دانسته، بلکه در این زمینه ادعای اجماع هم کرده است، ادعایی که در تضاد با اجماع ادعایی سیدمرتضی قرار داد. برای رفع این تناقض، الگوهای متعددی از جانب علمای امامیه ارائه شده است. نگاهی اجمالی به مجموعه آثار شیخ طوسی نشان می دهد که وی نیز به اجماع ادعایی خود پایبند نبوده و در اکثر آثار خویش قول به عدم حجیت اخبار آحاد را برگزیده است. شواهدی از این دست، حکایت از این دارند که به جای تأویل گفتار سیدمرتضی، باید به تبیینی نو از نظریه شیخ طوسی درباره نحوه مواجهه با اخبار آحاد روی آورد. به نظر می رسد طوسی نیز درون گفتمان مفید و مرتضی قرار دارد، از آنجا که رویکرد استادان وی منجر به کنارگذاشتن بخش عظیمی از سنت و در نتیجه روی آوردن به حکم عقل و اصول عملیه می شد، وی قرائتی جدید از «مکتب اصالت قرائن» (مکتب مفید و مرتضی) ارائه داده تا با تکیه بر آن در پذیرش روایات توسعه ای ایجاد کند.
۱۹.

سیر تطوّر الگوهای تمایز علوم در اندیشه متفکران مسلمان(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: علم شناسی قراردادگرایی تلفیق گرایی موضوع محوری غرض محوری سنخیت محوری

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۱۴۰ تعداد دانلود : ۶۳۳
کهن ترین الگوی تمایز علوم از آنِ ارسطوست (موضوع محور)، که توسط حکمای مسلمان ترویج شد. اما ناکارآمدی آن روز به روز برای عالمان مسلمان، خصوصاً اصولیان و در رتبه بعد متکلمان، منطقیون و ... آشکار شد؛ تا آنجا که محقق خراسانی الگوی غایت محور و محقق اصفهانی و امام خمینی (ره) الگوی سنخیت محور را مطرح کردند. اما هر یک از این الگوهای انحصارگرا نقاط ضعفی را داشتند و این سبب شد که الگوهای تلفیقی مطرح شوند و آنها نیز با آشکار شدن نقاط ضعفشان، جای خود را به رویکرد قراردادگرا دادند. به عقیده قراردادگرایان علم بودن یک علم نه به وحدت در موضوع است، نه روش و نه غایت (هر یک به تنهایی)، بلکه علم عبارت است از مجموعه ای از مسائل متشتته، که جامع آنها گاه ممکن است به دلیل سنخیت در ذات باشد (مثل موضوع، محمول، حیثیت) و گاه نیز ممکن است به دلیل امری عرضی باشد (مثل غایت). از اینرو مبنای تمایز علوم با توجه به غرض تدوین متفاوت خواهد بود و حتی تمامی جهاتی که در نزد عقلا معتبرند، نیز در این وحدت و تمایز دخیلند و ممکن است لحاظ شوند، مثل مدت زمان فراگیری علم، امور زیبایی شناسی، نیازهای جامعه، مرجحات تاریخی و ... .
۲۰.

الگوی علم شناسی غایت محور(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: الگوی علم شناسی تمایز موضوعی تمایز غایی محقق خراسانی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۹۰۲ تعداد دانلود : ۴۰۲
قدما معمولاً به تبعیت از ارسطو دانش ها را با ملاک موضوع طبقه بندی می کردند. این ملاک مشکلاتی را همچون عدم فراگیری همه علوم و به دست نیاوردن یک رده بندی جامع از دانش ها و ... پدید آورده بود. برای مثال، مسائل برخی علوم همچون کلام و اصول فقه و یا فقه و حقوق و یا تاریخ و جغرافیا و ... چنین ارتباطی با موضوعات خود ندارند و همه مسائل آن ها از عوارض ذاتیه موضوعشان خبر نمی دهند. در اینجا بود که برخی چون محقق خراسانی و بسیاری از اصولیان پس از وی، به «غایت» تمسک جستند. این دیدگاه که به دلیل نقصان الگوی علم شناسی ارسطویی شکل گرفته، خود نیز با کاستی هایی روبرو بوده که موجب شده است محققانِ بعد از صاحب کفایه، به تعدیلاتی در آن روی آورند، برخی الگوی علم شناسی ارسطویی (موضوع محور) را کارآمدتر بدانند و دسته ای دیگر نیز الگوی سومی غیر از اینها را ارائه دهند و حتی به سمت رویکردهای تلفیقی و قراردادی گرایش پیدا کنند.

پالایش نتایج جستجو

تعداد نتایج در یک صفحه:

درجه علمی

مجله

سال

حوزه تخصصی

زبان