صمد عدلی پور

امروزه با توجه به تغییر و تحولات جوامع مدرن و فراتر رفتن دامنه کنش افراد از حد دوستان و آشنایان به نهادها و سازمان ها، مسئله اعتماد اجتماعی اهمیتی خاص پیدا کرده است. اعتماد اجتماعی تحت تأثیر عوامل مختلفی تقویت یا تضعیف می شود که یکی از آنها رسانه های جمعی است. از این رو هدف پژوهش حاضر، مطالعه رابطه رسانه های جمعی در دو شکل داخلی (رادیو و تلویزیون و روزنامه و مجلات) و برون مرزی آن (اینترنت، ماهواره و شبکه های اجتماعی مجازی) با اعتماد اجتماعی و ابعاد آن است . پژوهش حاضر، به روش پیمایشی و با استفاده از پرسشنامه محقق ساخته با حجم نمونه 600 نفر در بین جوانان 18 تا 33 سال کلان شهر تبریز در سال 1392 انجام شده است. روش نمونه گیری، خوشه ای چند مرحله ای است. یافته های پژوهش حاکی از آن است که رسانه های داخلی باعث افزایش اعتماد اجتماعی و رسانه های خارجی باعث کاهش آن می شوند. همچنین، بین میزان استفاده از رسانه های داخلی و خارجی با اعتماد میان فردی رابطه معناداری مشاهده نشد، اما بین میزان استفاده از رسانه های داخلی با اعتماد به نظام و اعتماد تعمیم یافته رابطه مستقیم و مثبت وجود دارد، اما بین رسانه های خارجی با این دو نوع اعتماد، رابطه معکوسی به چشم می خورد.اعتماد اجتماعی، اعتماد تعمیم یافته، اعتماد میان فردی، مصرف رسانه ای

حضور در فضای مجازی شبکه های اجتماعی همچون فیس بوک، بنا بر ویژگی ها، امکانات و کارکردهای خاص این فضا و با عنایت به وضعیت اجتماعی، سیاسی، فرهنگی جوانان در کلان شهرهای در حال گذار، تأثیرات عمیقی بر جنبه های مختلف هویت و به تبع آن، سبک زندگی کاربران ایرانی بویژه دانشجویان، به مثابه بزرگ ترین طیف مخاطبان و فعالان این فضا، می گذارد. از این رو، مقاله حاضر، رابطه حضور و تعامل در شبکه اجتماعی فیس بوک را با هویت بازاندیشانه دانشجویان مورد مطالعه قرار داده است. این پژوهش، به روش پیمایشی و از طریق نمونه گیری طبقه بندی انجام گرفته است. جامعه آماری پژوهش را دانشجویان کاربر فیس بوک دانشگاه تبریز در سال تحصیلی 92 1391 تشکیل داده و حجم نمونه 424 نفر برآورد شده است. یافته های پژوهش حاکی از آنند که بین مدت زمان عضویت، میزان استفاده ، میزان مشارکت و فعالیت، نوع استفاده و نوع امکانات و قابلیت های شبکه اجتماعی فیس بوک رابطه معنادار مثبتی وجود دارد.

جامعه شناسان حوزه خانواده بر این باورند که نوسازی مهم ترین عامل تغییر و تحولات خانواده در کشورهای در حال توسعه است. در ایران نیز پس از ورود نوسازی به کشور، نهاد خانواده طی چند دهه اخیر تغییرات متعددی را تجربه کرده است. پس از انقلاب ایران، سیاست ها و برنامه هایی در راستای حمایت از خانواده در مقابل چالش های پدیدار شده از نوسازی صورت گرفته است. به همین دلیل، هدف این پژوهش مطالعه تغییر و تحولات خانواده در بستر نوسازی و تأثیر آن بر سیاست گذاری ایران در حوزه خانواده است. روش پژوهش، کیفی است و از رهیافت نظریه داده بنیاد به منزله روش عملیاتی پژوهش استفاده شده است. نمونه آماری پژوهش، شهروندان شهر تبریز و انجمن خبرگان در این شهر هستند. راهبرد نمونه گیری، نظری و شیوه نمونه گیری، هدف مند است. یافته ها بیانگر آنند که نوسازی باعث تغییر در الگوهای خانواده، قواعد ازدواج و الگوهای همسرگزینی، عملکردهای خانوادگی، نگرش ها و الگوهای فرزندآوری، متوازن شدن قدرت در خانواده، تغییر در الگوهای اوقات فراغت و تغییر در نگرش ها و الگوهای طلاق شده است. همچنین سیاست های اتخاذشده از سوی دولت ها پس از انقلاب نتوانسته اند آسیب ها و چالش های خانواده را رفع کنند. این سیاست ها با مشکلاتی همچون فراگیر نبودن سیاست ها یا عدم رویکرد کل نگر به خانواده، داشتن رویکرد آسیب محور به خانواده، متعدد بودن نهادهای متولی خانواده، صریح نبودن سیاست های خانواده، مشخص نبودن طریقه دستیابی به سیاست ها، نادیده گرفتن تنوع خانواده ، عدم وجود بینش جامعه شناختی در سیاست ها و تقلیل فضای معنایی و مفهومی خانواده به تأمین نیازهای اساسی، مواجه هستند.

اگر چه پیشرفت های شگرف فناوری اطلاعات و ارتباطات و مظاهر عینی آن، در قالب ابزارها و شیوه های نوین ارتباطی، تحول عمیقی در سطوح مختلف زندگی اجتماعی و فعالیت های روزمرة افراد ایجاد کرده است و به کارگیری دستاوردهای حاصل از این فناور ی ها در جوامع امروز امری اجتناب ناپذیر است، اما آشنایی و علاقه مندی آحاد و اقشار مختلف جامعه به این پدیده های نوین و به تبع آن رواج استفاده از آن ها در میان گروه های جامعه به علل مختلف یکسان نخواهد بود و درنتیجه مسئلة شکاف دیجیتالی به وجود خواهد آمد. هدف این پژوهش بررسی ابعاد مختلف شکاف دیجیتالی و عوامل مؤثر در آن در بین دانشجویان دانشگاه اصفهان است. پژوهش حاضر به صورت پیمایشی و با استفاده از پرسش نامة محقق ساخته صورت گرفته است. نمونة آماری این پژوهش ۳۷۴ نفر است که با روش نمونه گیری سهمیه ای و استفاده از فرمول کوکران برای 14507 دانشجوی دانشگاه اصفهان به دست آمد. یافته های پژوهش حاکی از آن است که جنس و درآمد از عوامل تأثیرگذار در شکاف دیجیتالی در بین دانشجویان به حساب نمی آیند. افزایش میزان استفاده از کامپیوتر و اینترنت به کاهش شکاف دیجیتالی منجر می شود. این موضوع دربارة مشارکت آنلاین نیز صادق است. در واقع، هرچه میزان مشارکت آنلاین افراد از طریق شبکه های اجتماعی مجازی، ایمیل، چت، و وبلاگ بیشتر می شود؛ شکاف دیجیتالی کاهش پیدا می کند. همچنین یافته های پژوهش حاکی از تأثیر اضطراب ناشی از استفاده از کامپیوتر در افزایش شکاف دیجیتالی است. علاوه بر این، میزان اضطراب ناشی از کار با کامپیوتر در بین زنان بیشتر از مردان است

هدف با توجه به استفاده گسترده جوانان از شبکه های اجتماعی موبایلی، محققان این نوشتار، در صدد بازسازی معنایی این شبکه ها در زندگی روزمره جوانان بودند. روش: این پژوهش به روش کیفی انجام شده؛ برای گردآوری داده ها از مصاحبه نیمه ساخت یافته و برای تحلیل داده ها از نظریه زمینه ای استفاده شده است. جمعیت آماری پژوهش، جوانان کاربر شبکه های اجتماعی موبایلی در شهر تبریز بودند که به روش نمونه گیریهدفمند انتخاب شدند . یافته ها: جوانان از شبکه های اجتماعی موبایلی با اهداف متعددی همچون: تفریح و سرگرمی، کسب اخبار و اطلاعات، ارتباط با جنس مخالف، ماجراجویی مجازی و غیره استفاده می کنند. نتیجه گیری: استفاده از شبکه های اجتماعی موبایلی، پیامدهای اجتماعی و فرهنگی گسترده و بعضاً متناقضی برای جوانان، همچون: استحاله حجاب و پوشش، فرسایش اعتقادات دینی، تشدید مصرف گرایی، فرسایش سرمایه اجتماعی درون گروهی(کاهش تعاملات خانوادگی و صله رحم، شکاف نسلی، شکل گیری اختلافات جدید بین زن و شوهر) و تسهیل و حفظ و گسترش روابط اجتماعی(افزایش سرمایه اجتماعی) در پی داشته است که ذیل مقوله هسته هنجارشکن - هنجاربخش قرار گرفته اند.

طی دهه های اخیر نهاد خانواده تحت تاثیر عوامل داخلی و بیرونی تغییر و تحولات متعددی را تجربه نموده است. از مهمترین عومل بیرونی، نوسازی یا مدرنیزاسیون است که در کشور ما منجر به دگرگونی های زیادی در ارزش های خانوادگی سنتی شده است. بنابراین هدف پژوهش حاضر مطالعه نقش نوسازی در تحولات ارزش های خانوادگی سنتی در بین نسل های مختلف است. جامعه آماری پژوهش زنان و مردان متاهل بالای 18 سال شهر تبریز است که 600 نفر از آنها با بهره گیری از نمونه گیری خوشه ای چندمرحله ای مورد مطالعه قرار گرفته اند. پاسخگویان بر اساس حوادث و تجربه های تاریخی مشترکی که تجربه کرده اند به چهار نسل تقسیم شده اند. یافته های پژوهش بیانگر آن است که مولفه های نوسازی (تحصیلات، فردگرایی، عقلانیت ابزاری، بازاندیشی، مساوات طلبی جنسیتی، عرفی شدن، مصرف گرایی) تاثیر معناداری بر تحول ارزش های خانوادگی از سنتی به مدرن در نسل های چهارگانه داشته است. البته تاثیر مولفه های نوسازی بر ارزش های خانوادگی سنتی در نسل های مختلف یکسان نیست و این تاثیر از نسل اول به نسل چهارم روند افزایشی داشته است. به طوری که مولفه های نوسازی در نسل اول 28 صدم، در نسل دوم 31 صدم، در نسل سوم 34 صدم، و در نسل چهارم 44 صدم از تغییرات ارزش های خانوادگی سنتی مشارکت کنندگان را توانسته اند تبیین کنند.

امروزه مسأله هویت فرهنگی به مسأله ای جهانی در کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه تبدیل شده است. هویت فرهنگی تنها یکی از هویت های جمعی چندگانه انسان است که با سایر هویت های او نقش مهمی در تعریف و بازتعرف فرد ایفا می کند. نوشتار حاضر با بهره گیری از دیدگاه گیدنز در مورد سبک زندگی و هویت به تحلیل هویت فرهنگی جوانان براساس سبک زندگی شان می پردازد. این پژوهش، به صورت پیمایشی و با استفاده از پرسشنامه محقق ساخته با حجم نمونه 400 نفر در بین جوانان 18 تا 30 سال کلان شهر تبریز در سال 1393 انجام گرفته است. روش نمونه گیری، نمونه گیری خوشه ای چند مرحله ای است. یافته های تحقیق حاکی از آن است که بین سبک زندگی جوانان با هویت فرهنگی آنها رابطه معناداری وجود دارد، به نحوی که هر چه سبک زندگی افراد در جامعه مدرن تر باشد از میزان هویت فرهنگی آنان کاسته می شود و هر چه سبک زندگی شان سنتی تر باشد هویت فرهنگی افراد تقویت می شود. علاوه بر این بین پایگاه اقتصادی اجتماعی افراد با هویت فرهنگی آنان رابطه وجود دارد درحالی که بین جنس و هویت فرهنگی همبستگی معناداری ملاحظه نشد.

هدف پژوهش حاضر، مطالعه ی رابطه ی محتوای برنامه های شبکه استانی سهند آذربایجان شرقی با تعلق خاطر مخاطبان به هویت ملی است. نوشتار حاضر، به صورت پیمایشی و با استفاده از پرسشنامه ی محقق ساخته با حجم نمونه 400 نفر در بین افراد 15 تا 70 سال شهر تبریز در سال 1393 اجرا شده است. روش نمونه گیری، خوشه ای چند مرحله ای است. یافته های پژوهش حاکی از آن است که بین میزان استفاده، استفاده هدف مند از برنامه های شبکه استانی و نوع محتوای برنامه های شبکه استانی آذربایجان شرقی در تمامی ابعاد (مدنی، دینی، اجتماعی و فرهنگی) با تعلق خاطر مخاطبان به هویت ملی رابطه ی معنادار مستقیمی وجود دارد. اگر چه رابطه محتوای برنامه های شبکه استانی از ابعاد مدنی، دینی، فرهنگی و اجتماعی با تعلق خاطر به هویت ملی مثبت است، اما این تأثیر چندان قابل اعتنا نیست و نشان از آن دارد که افراد مطالعه شده بخشی از تعلق خاطر خود در زمینه هویت ملی را از منابع دیگر به دست می آورند.

مقدمه: پژوهش حاضر با هدف مطالعه رفتارهای وندالیستی دانشجویان و رابطه آن با پایبندی به ارزش ها (ارزش های خانوادگی، دینی، فرهنگی- اجتماعی)، احساس بی هنجاری (بی هنجاری اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی) و میزان استفاده از رسانه های نوین (اینترنت و شبکه های اجتماعی مجازی) انجام شد. روش: این پژوهش به روش توصیفی و از نوع همبستگی بود. جامعه آماری کلیه دانشجویان دانشگاه شهید مدنی آذربایجان در سال تحصیلی 97-96 که تعداد آنها برابر با 7000 نفر بود. نمونه آماری، شامل 364 نفر از دانشجویان بودند که به صورت تصادفی طبقه ای انتخاب شده اند. ابزار گردآوری داده ها شامل پرسشنامه رفتارهای وندالیستی (علیوردی نیا و همکاران، 1392)، پرسشنامه پایبندی به ارزش ها (رسول زاده اقدم و همکاران، 1394) و پرسشنامه احساس بی هنجاری (نادری و همکاران، 1389) است. تجزیه و تحلیل آماری یافته های پژوهش با آزمون همبستگی پیرسون، رگرسیون چندگانه و مدل سازی معادله ساختاری تحلیل شدند. یافته ها: نتایج پژوهش بیانگر آن است که بین پایبندی به ارزش ها (ارزش های خانوادگی، دینی، فرهنگی- اجتماعی) با رفتارهای وندالیستی دانشجویان همبستگی معنادار معکوسی وجود دارد. اما بین میزان احساس بی هنجاری (بی هنجاری اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، سیاسی) با رفتارهای وندالیستی رابطه معنادار مستقیمی وجود دارد. همچنین، بین میزان استفاده دانشجویان از اینترنت و رفتارهای وندالیستی آنها رابطه مستقیم ضعیفی وجود دارد. علاوه بر این، متغیرهای مستقل در مدل رگرسیونی پژوهش توانسته اند، 21 درصد از تغییرات رفتارهای وندالیستی دانشجویان را تبیین کنند. نتیجه گیری: بر اساس نتایج به دست آمدهافزایش پایبندی به ارزش ها و کاهش احساس بی هنجاری نزد دانشجویان از امور ضروری است و هر گونه بهبود و تغییر در میزان این متغیرها می تواند، کاهش رفتارهای وندالیستی را در پی داشته باشد.

با گسترش دسترسی به اینترنت و شبکه های اجتماعی اینترنتی و استفاده فزاینده ای که جوانان از انواع مطالب و محتوای این رسانه های نوین می نمایند، هویت ملی به یکی از دغدغه های اصلی مرتبط با انسجام اجتماعی و یکپارچگی ملی تبدیل شده است. بدین لحاظ پژوهش حاضر، رابطه حضور و تعامل در شبکه اجتماعی فیس بوک را با هویت ملی جوانان مورد مطالعه قرار می دهد. پژوهش حاضر به صورت پیمایشی و با استفاده از روش نمونه گیری داوطلبانه و در دسترس و بهره گیری از پرسش نامه اینترنتی محقق ساخته، با تکیه بر نظریه های «کاستلز، هابرماس و ولمن» صورت گرفته است. جامعه آماری پژوهش حاضر را کاربران جوان فیس بوک شهر اصفهان در سال 1391 تشکیل می دهند و حجم نمونه برابر با 424 نفر است. نتایج پژوهش حاکی از آن است که بین مدت زمان عضویت، میزان استفاده، میزان مشارکت و فعالیت کاربران در فیس بوک و هویت ملی کاربران رابطه معنادار معکوس و بین واقعی تلقی کردن محتوای مطالب فیس بوک و هویت ملی کاربران رابطه معنادار مثبتی وجود دارد. یعنی هر چه مدت زمان عضویت، میزان استفاده و میزان فعالیت و مشارکت کاربران در فیس بوک از سوی کابران افزایش پیدا می کند هویت ملی کاربران ضعیف تر می شود.

امروزه با پیشرفت فناوری های نوین اطلاعاتی و ارتباطی همچون رسانه های اجتماعی، جوامع دستخوش تغییرات بسیاری شده اند و تغییرات زیادی را در فرهنگ و زندگی روزمره افراد به وجود آورده اند. به طوری که می توان گفت رسانه های نوین بر شیوه های زندگی و سلیقه های عمومی در جامعه تأثیر می گذارند؛ بنابراین، هدف پژوهش حاضر، تحلیل نقش رسانه های اجتماعی در گرایش جوانان ایرانی به سبک زندگی نوین است.این مقاله، به صورت پیمایشی و با استفاده از روش نمونه گیری داوطلبانه و در دسترس و بهره گیری از پرسش نامه اینترنتی محقق ساخته صورت گرفته است. جامعه آماری پژوهش را کاربران جوان رسانه های اجتماعی در پنج شهر اصفهان، تهران، تبریز، مشهد و ساری در سال 1393 تشکیل می دهند و حجم نمونه برابر با 2100 نفر است. یافته های پژوهش حاکی از آن است که بین مدت زمان عضویت، میزان استفاده، نوع استفاده (هدفمند یا غیرهدفمند) و واقعی تلقی کردن محتوای مطالب رسانه های اجتماعی و گرایش به سبک زندگی نوین در ابعادی چون مدگرایی، توجه و نگرش به بدن، اوقات فراغت، همبستگی معنادار مستقیمی وجود دارد؛ اما متغیرهای مستقل یادشده با بعد نحوه پوشش (گرایش به حجاب) رابطه معنادار معکوسی دارند.  

جوانان به ویژه دانشجویان از جمله گروه هایی هستند که استفاده زیادی از رسانه های نوین همچون شبکه های اجتماعی مجازی دازند. این در حالی است که ورود و گسترش انواع شبکه های اجتماعی مجازی در بین افراد و خانواده های ایرانی، این نهاد اجتماعی را تحت تأثیر قرارداده و موجب تغییراتی در رفتار و گفتمان نسل جوان و نگرش آنها به ارزش های خانوادگی شده است. در این راستا، هدف نوشتار حاضر، مطالعه نقش شبکه های اجتماعی مجازی در گرایش دانشجویان به ارزش های خانوادگی (سنتی، مدرن و پست مدرن) است. پژوهش حاضر، از لحاظ هدف، کاربردی و نظر شیوا اجرا، پیمایشی و از نظر زمانی، مقطعی است. جامعه آماری پژوهش را دانشجویان دانشگاه شهیدمدنی آذربایجان در سال تحصیلی 1400-1401 تشکیل داده اند. حجم نمونه نیز با استفاده از فرمول کوکران 384 نفر برآورد شده است. شیوه نمونه گیری، خوشه ای چندمرحله ای است. برای گردآوری داده های پژوهش از پرسشنامه استفاده شده است. فرضیه های پژوهش نیز با استفاده از آزمون های تفاوت میانگین و رگرسیون، مورد تحلیل قرار گرفته اند.   یافته های پژوهش بیانگر آن است که مدت زمان عضویت در شبکه های اجتماعی، میزان استفاده از شبکه های مجازی و میزان اعتماد کاربران به محتوای مطالب شبکه های اجتماعی مجازی با تضعیف گرایش دانشجویان به ارزش های خانوادگی سنتی، عاملی مهم در سوق یافتن دانشجویان به سمت ارزش های خانوادگی مدرن و پست مدرن هستند.

این مقاله بخشی از یک پژوهش است که در آن رابطه علی بین دو متغیر حضور و تعامل در شبکه اجتماعی فیس بوک، از یکسو و تغییرات هویت مدرن جوانان شهر اصفهان، از سوی دیگر، مورد مطالعه و بحث قرار می گیرد. پرسشی که این مقاله به آن پاسخ می دهد این است که استفاده از فیس بوک چه تاثیری بر هویت مدرن کاربران جوان اصفهانی دارد؟ به لحاظ نظری از نظریه های هویت در فضای مجازی برای تبیین رابطه دو متغیر بالا استفاده شده و این مطالعه به لحاظ روش شناسی، به صورت ترکیبی انجام شده است. جامعه آماری این پژوهش را کاربران جوان فیس بوک در شهر اصفهان تشکیل می دهند. برخی از یافته های این پژوهش نشان می دهد که بین مدت زمان عضویت، میزان استفاده ، میزان مشارکت و فعالیت کاربران و واقعی تلقی کردن محتوای فیس بوک از سوی کاربران و هویت مدرن رابطه معنادار مثبتی وجود دارد. همچنین فیس بوک از طریق بروز خود واقعی و تخلیه عاطفی، کسب توانمندی های روز و احساس جهان وطنی در بین کاربران خود باعث تقویت هویت مدرن آن ها می شود.

تغییر و تحولات پدید آمده در چند دهه اخیر به نحو چشم گیری بر شکل گیری و تشدید مشکلات اجتماعی در بین جوانان تأثیر گذاشته است. از جمله مشکلات ناشی از این تحولات می توان به کجروی فرهنگی در میان افراد جامعه اشاره کرد. مفهوم سرمایه اجتماعی به دنبال ماهیت و محتوایی که دارد با مسائل و آسیب های اجتماعی ارتباط پیدا می کند. به همین دلیل، پژوهش حاضر به مطالعه کجروی فرهنگی در میان دانشجویان کارشناسی دانشگاه شهید مدنی آذربایجان پرداخته و درصدد مطالعه رابطه سرمایه اجتماعی با آن است. این مطالعه از نوع پیمایشی است که بر روی 366 نفر از دانشجویان مقطع کارشناسی دانشگاه شهید مدنی آذربایجان در سال تحصیلی 95-94 که با روش نمونه گیری طبقه بندی شده انتخاب شده اند، صورت گرفته است. اعتبار سازه ای و پایایی ابزار پژوهش از طریق تحلیل عاملی و آلفای کرونباخ مورد بررسی قرار گرفت که نتیجه حاکی از اعتبار و پایایی مناسب ابزار پژوهش داشت. یافته های پژوهش حاکی از آن است که بین سرمایه اجتماعی و ابعاد آن (اعتماد اجتماعی، مشارکت اجتماعی و انسجام اجتماعی) با کجروی فرهنگی رابطه معنادار معکوسی وجود دارد. همچنین، سه متغیر اعتماد اجتماعی، مشارکت اجتماعی و انسجام اجتماعی توانسته اند 30 درصد از تغییرات کجروی فرهنگی را تبیین کنند.