محمدحسن رستمی

محمدحسن رستمی

مدرک تحصیلی: دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه فردوسی مشهد
پست الکترونیکی: rostami@um.ac.ir

مطالب

فیلتر های جستجو: فیلتری انتخاب نشده است.
نمایش ۱ تا ۲۰ مورد از کل ۳۴ مورد.
۱.

نقش آرمان ها و مقاصد سیاسی در جعل و تحریف روایات مهدوی در حوزه مدح و ذم بلاد(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: مهدویت جعل حدیث سیاست فقه الحدیث روایات مدح و ذم بلاد

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 697 تعداد دانلود : 713
روایات فراوانی در حوزهٔ مهدویت پیرامون مدح و ذم بلاد و نقش آفرینی پررنگ برخی سرزمین ها در آخرالزمان یافت می شود. به نظر می رسد مدح و ذم بلاد از مهمترین مواضع اهل سیاست در القای برتری خویش و مذمت پایگاه رقیب بوده است. ارائهٔ نقش آخرالزمانی پررنگ از مناطق تحت سلطهٔ خویش، اثرات روانی دارد و سبب حس افتخار و برتری نسبت به سایر مناطق و به ویژه مناطق رقیب می شود. نوشتار حاضر با اتخاذ روش توصیفی تحلیلی و با تکیه بر منابع حدیثی و تاریخی به دنبال یافتن منشأ پیدایش منقولات فراوان در مدح و ذم بلاد در روایات مهدویت است. یافته های پژوهش بیانگر آن است که روایات فراوانی در مدح یا ذم مناطقی مانند شام، بیت المقدس، انطاکیه، طور، طالقان، مشرق و مغرب در روایات مهدوی ظهور کرده اند و مهمترین نقش در پیدایش این دست منقولات، انگیزه ها و اهداف سیاسی است. این دست منقولات ازنظرِ سندی و متنی رد می شود و نشانه هایی از جعل و تحریف در آن آشکار است.
۲.

تحلیل و بررسی تناسب آیات قتال در سوره توبه با تکیه بر اسباب و فضای نزول آیات و سور مرتبط(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: آیات قتال تحلیل و بررسی سوره توبه تناسب اسباب و فضای نزول

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 768 تعداد دانلود : 709
در 17 سوره قرآن سخن از «قتال» به میان آمده است، این واژه در شکل های مختلف 158 مرتبه در بیش از 130 آیه بکار رفته است. در بیش از 20 آیه، خداوند مستقیماً به کشتن انسان ها امر می کند؛ علاوه بر آن واژه جهاد 32 بار در قرآن آمده است و 400 آیه در رابطه با جهاد نازل شده است. مهم ترین سؤال این پژوهش نوع نگرش به موضوع قتال و جهاد در سوره توبه است. به نظر می رسد با واکاوی در گزاره های برون متنی (گزاره های تاریخی، روایات اسباب نزول، ترتیب نزول) و گزاره های درون متنی (سیاق و فضای نزول) و تطبیق آن ها با اوضاع عمومی به ویژه مخاطب شناسی، اوصاف مردمی، رخدادها و شرایط ویژه ای که در مدّت نزول یک سوره وجود داشته بتوان به فهم عمیق و استوار قرآن کریم کمک کرد. هدف این مقاله که بامطالعه موردی و به صورت کتابخانه ای و تحلیلی صورت گرفته؛ شناخت و تحلیل جنبه های تفسیری؛ اعم از شأن و اسباب نزول، دلالت کلی آیه، نکات تفسیری، مبحث قتال و تناسب، درآیات سوره توبه با محوریت ﻗﺘﺎﻝ و جهاد است. به تناسب تحلیل های صورت گرفته می توان اذعان کرد رویکرد (قتال و جهاد) در سوره توبه آیات لحن شدیدتری به خود می گیرند.
۳.

مراد از قرائت قرآن در آیه آخر سوره مزّمّل و حکم شرعی آن(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: سوره مزمل آیات الاحکام واجبات نماز قیام اللیل قرائت قرآن

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 227 تعداد دانلود : 563
در آیه آخر سوره مزمل به «قرائت قرآن» امر شده است. در اینکه مراد از قرائت چیست، وحدت نظر وجود ندارد. برخی معتقدند که مراد از قرائت قرآن در این آیه، مطلق قرائت است و به معنای قرائتی که از واجبات غیر رکنی نماز است، نمی باشد. برخی مراد از این قرائت را مطلق قرائت در نماز، اعم از نمازهای واجب و مستحب دانسته اند. بزرگانی همچون سید مرتضی، علامه حلّی، محقق کرکی و آیهاللّٰه خوئی، از این آیه، وجوب قرائت در نمازهای یومیه را برداشت کرده اند. برخی مراد از آن را امر استحبابی به نماز شب دانسته اند. با بررسی دقیق معنای «قیام اللیل» و استعمالات آن در متون متقدم، دقت در مقام سخن، سیاق و بافت آیه و سوره مشخص می گردد که سه قول اول به دلایل مخالفت با ظهور آیه و بافت سوره، مخالفت با مقام سخن و روایات پذیرفتنی نیست. قول چهارم به مدد ادله ای همچون موافقت با قواعد بلاغی، مطابقت با سیاق آیه، سوره، مقام سخن و روایات تأیید می شود و نیز معلوم می گردد که امر حاضر در این عبارت بر خلاف ظاهرِ صیغه امر، دلالت بر استحباب دارد. معناشناسی ترکیب «قیام اللیل» و بهره گیری از آن در این بحث و نیز استدلال به مقام سخن، بافت سوره، قاعده بلاغی «ردّ العجز إلی الصدر»، از جمله نوآوری های این مقاله است.
۴.

تصنیف انعکاس آیات القرآن الکریم فی نهج البلاغه «دراسه حاله التقوی»(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: القرآن نهج البلاغه بین المتون التقوى الاستشهاد الاقتباس التلمیح

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 403 تعداد دانلود : 733
ن التقوی هی من المواضیع المهمه التی أکد علیها القرآن الکریم والسنه النبویه بشکل خاص. حیث فی کتاب نهج البلاغه قام الإمام علی علیه السلام بصفته مولى المتقین بالتفسیر والشرح کثیرًا حول هذا الموضوع وصلته بالمسائل الأخرى. فی کثیر من الأحیان، فإن الإمام علی۷ فی موضوع التقوى له نظره للآیات القرآنیه، وهذه الآیات تنعکس بأشکال مختلفه فی کلامه، مما یشیر إلى الارتباط العمیق بینه وبین القرآن الکریم، وفی الواقع، یشیر هذا الأمر إلى العلاقه الوثیقه بین الثقلین. ینقسم هذا الانعکاس إلى ثلاثه أقسام وهی الإستشهاد، الإقتباس والتلمیح. هذه الدراسه ذات الطریقه الوصفیه التحلیلیه هی محاوله لدراسه هذه الأنواع وإظهار الارتباط بین القرآن الکریم ونهج البلاغه فی موضوع ومسأله التقوى؛ کما أن التقوى فی القرآن الکریم قد جاءت بتفاسیر وأمثله مختلفه؛ فإن الإمام علیه السلام دأیضًا من حیث اللفظ والمعنى ومن خلال الإستفاده من القرآن الکریم قام بتفسیره وتوضیحه؛ وکذلک قام بتبیین المؤشرات، الأرضیه، العوامل، الأدوات، الآثار والعقبات فی موضوع التقوى وصفات المتقین، وربط مواضیع متعدده من خلال الأقسام المذکوره مع هذا البحث بحیث یکون مصدر ومنبع جمیع ذلک الکلام هو الوحی.        
۵.

تحلیل مقصود از «معنی» در معناشناسی قرآن(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: معناشناسی قرآن مکتب شناختی بدن مندی روح معنا

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 400 تعداد دانلود : 919
معناشناسی قرآن، تفسیر موضوعی روشمندی است که اگر منطبق بر مبانی قرآنی صورت بگیرد، قادر است معنای الفاظ را در جهانبینی خالق هستی به بشر عرضه دارد و فرهنگ الهی را تبیین نماید. اما پیش از هر اقدامی باید مراد از «معنی» در معناشناسی قرآن معلوم گردد. در این پژوهش، به منظور دست یافتن به تعریفی پدیدارشناسی از «معنی» در معناشناسی قرآن، به بررسی تعریف معنی، مفهوم، مصداق، معناشناسی و کاربردشناسی پرداخته شده است. همچنین با توجه به تأثیر کاربردشناسی در تعریف «معنی» مدنظر، ویژگیهای مؤثر متکلم و مخاطب قرآن در تعریف «معنی»، مشخص گردیده است. علاوه بر این، تحلیلی از پارهای نظریات اندیشمندان مسلمان در باب معنایی که لفظ بر آن تعلق میگیرد، و در تعیین معنای «معنی» و در نهایت گزینش روش مناسب، اثرگذار است، ارائه گشته و با بهرهگیری از «اصل بدنمندی» در نقد نظریه «روح معنا»، مجازی بودن تعلق لفظ بر معانی عوالم علوی، اثبات و قابلیت مکاتب معناشناسی در بررسی معانی قرآنی نشان داده شده است. در پایان، با ارائه خصوصیاتی که «معنی» در معناشناسی قرآن باید دارا باشد، برتری مکتب شناختی در تحلیل مفردات قرآنی به اثبات رسیده و با توجه به تعریف «معنی» در این مکتب، برخی ویژگیهای دیگر معنی قرآنی، بیان گردیده است.
۶.

اصطلاح شناسی«کتاب» و «قرآن» در نگاه دانشمندان علم اصول(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: نام های قرآن کتاب قرآن علم اصول تفاوت های مفهومی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 309 تعداد دانلود : 161
در آیات وحی برای دلالت بر متن مقدس مسلمین از دو نام کتاب و قرآن، بیش از هر نام دیگری استفاده شده که با وجود همپوشی مصداقی، مفاهیمی متفاوت از یکدیگر داشته، به جای یکدیگر به کار برده نشده اند. در طول تاریخ علم اصول نیز برای دلالت بر نخستین دلیل شرعی یعنی متن مقدس آسمانی مسلمین، این دو نام پرکاربردترین نام ها بوده اند. پاسخ به این پرسش که آیا در علم اصول، این دو نام، آگاهانه، هدفمند و با توجه به تفاوت های مفهومی به کار رفته اند یا کاربردی سلیقه ای و مسامحه آمیز داشته اند، نیز این پرسش که مفهوم دو نام مذکور در علم اصول چه ارتباطی با مفهوم این نام ها در قرآن کریم دارد انگیزه ای برای شکل گیری پژوهش پیش رو بوده است. بر این اساس بررسی ارتباط مفاهیم نام های کتاب و قرآن در علم اصول با مفهوم این نام ها در قرآن کریم در ضمن آگاهی از چرایی و چگونگی تعاریف اصولیان، رسالت پژوهش پیش رو را شکل داده است. نتایج حاصل به خوبی نشان می دهد که علم اصول، علمی پیشتاز و مؤثر در ارائه تعریف از متن مقدس مسلمین بوده، در آن تعاریفی متعدد، ارائه و نام های کتاب و قرآن به صورتی هدفمند و معنادار و در ارتباط با مفهوم آن ها در قرآن کریم استفاده شده اند.
۷.

پژوهش های نام شناختی قرآن و آسیب های آن(مقاله پژوهشی حوزه)

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 740 تعداد دانلود : 654
نام های قرآن از دیرباز محلی برای تبادل آرای قرآن پژوهان بوده است، اما از منظری نو و با رویکردی تاریخی می توان پرسش هایی جدید پیش روی این بحث قرار داد. پرسش از چرایی تعدّد نام های قرآن، دلیل کاربرد نام هایی خاص در هر یک از علوم اسلامی و عدم کاربرد این نام ها به جای یکدیگر، همچنین چرایی تفاوت برداشت از نام های قرآن توسط مخاطبان اولیه آن و دانشمندان سده های بعد، از پرسش هایی هستند که در مطالعات سنتی پاسخ درخوری برای آنها نمی توان یافت. در این مقاله به عنوان نخستین گام در جهت پاسخ به این سؤالات و زمینه سازی برای کاربست روش های جدید مطالعه تحولات مفهومی، پژوهش های نام شناختی قرآن در کتب مختلف تفسیری و علوم قرآنی با روشی توصیفی تحلیلی و با نگاهی آسیب شناسانه بازخوانی شده است. بر اساس این پژوهش، عمده آسیب های این حوزه، روش شناختی و حاصل رویکرد جمع محور و نبود رویکرد تاریخی، تطبیقی و علت یاب ارزیابی شده است.
۸.

جستاری پیرامون انتساب دعای صباح به حضرت امیربا تحلیل سندی و نسخه شناختی آن(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: تردید انتساب دعای صباح علی (ع) سند تحلیل نسخه شناختی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 86 تعداد دانلود : 811
نخستین بار دعای صباح مشهور در مفاتیح الجنان را علی بن الحسین بن حسان بن الباقی قرشی الحلّی، زنده به سال 653 یا 655ق، در اختیار المصباح روایت کرد. یحیی بن قاسم العلوی در 734ق به آن دست یافت. علی بن عبدالعالی کرکی نیز به درویش محمد اصفهانی، به سال 935 یا 939ق اجازه نقل دعا را داد. بررسی سند و تحلیل نسخه شناختی ، هدف نوشتار حاضر است تا انتساب آن به علی R را محک زند و معنای اصطلاح مشهور درباره دعا را دریابد . اصطلاح مشهور ظاهراً از باب عمل به احادیث من بلغ و قاعده تسامح در ادله سنن و شهرت عملیه بوده است. از جمله قراین انتساب دعا به علی R ، علوّ مضمون ذکر شده که صرفاً سبب «استحکام» و «احتمال» صدور است نه منتسب کردن دعا به امیر R . ثبت نشدن دعا در عصر غلبه نگارش ها در ادعیه ، فاصله حیات نخستین راوی با عصر امام R ، طریق «وِجاده»، فترت نقل، ثبت نشدن دعا در ادعیه معاصر ابن الباقی، مقارنه نگارش دعا در زمان خلافت عثمان و رونق کتابت دعا در زمان صفویه و استفاده از عنصرهای لفظی ناکاربرد در متون قرن نخست هجری در دعای صباح از جمله دلایل تردید این انتساب از دوازده دلیل برشمرده این نوشتار است.
۹.

مقایسه رویکرد دل مشغولی و آموزه های اخلاقی قرآن؛ به کارگیری روش تأیید در تربیت اخلاقی(مقاله پژوهشی حوزه)

کلید واژه ها: تربیت اخلاقی رویکرد دل مشغولی رویکرد قرآنی روش تأیید

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 172 تعداد دانلود : 143
یکی از روش های تربیت اخلاقی، تأیید است که در آن، مربی، شخصیت یا رفتار متربی را به بهترین شکل ممکن ارزیابی کرده، کارهای او را به بهترین انگیزه های واقعی ممکن نسبت می دهد. این پژوهش، با هدف بررسی و بیان دیدگاه قرآنی، درباره روش تأیید در تربیت اخلاقی، انجام گرفته است. روش پژوهش، توصیفی تحلیلی و مقایسه ای است؛ بدین منظور، ابتدا روش های تربیت اخلاقی در رویکرد دل مشغولی، با مراجعه به کتاب ها و مقالات مرتبط، بیان شده است. سپس، روش های تربیت اخلاقی قرآن، با مراجعه به آیات قرآن و کتاب های مرتبط، استخراج شده، در سه محور اندیشه، احساس و رفتار ارائه گردیده است. در نهایت، با بررسی آموزه های اخلاقی دینی، دیدگاه قرآنی، درباره روش تأیید بیان شده است. یافته های پژوهش حاکی از این است که قرآن کریم، روش تأیید را به چند شکلِ ایجاد حس فضیلت جویی، عزتمندی و شرافت در انسان، بیان کرامت ذاتی انسان و استفاده از روش های تغافل و توبه به کار گرفته است.
۱۰.

محرومان از اجابت دعا بر اساس روایات(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: دعا استجابت روایات قرآن محرومیت از اجابت

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 465 تعداد دانلود : 208
دعا یکی از اسباب معنوی در عالم است، اما گاهی در اجابت آن موانعی ایجاد می شود و عده ای از اجابت دعایشان محروم می گردند. مقاله حاضر با روشی توصیفی-تطبیقی روایات مربوط به عدم اجابت دعا را بررسی کرده است. این روایات گروهی از افراد را نام می برد که دعایشان مورد اجابت قرار نمی گیرد؛ که عبارتند از: عریف (والی حکومت)، عشار(گیرنده مالیات)، داروغه، صاحب طبل و طنبور، شاعر، کسی که زنش را نفرین می کند در حالی که می تواند او را طلاق دهد، فردی که همسایه اش را نفرین می کند در حالی که می تواند خانه اش را تغییر دهد، فردی که پولش را بدون گرفتن شاهد قرض داده و پولش را خورده اند، کسی که بدون تلاش از خدا روزی می خواهد، کسی که در قطع رحم و علیه والدینش دعا کند. علت های عدم اجابت دعا نیز در روایات دیگری آمده است، که با انطباق آن علت ها با روایات مورد بحث، علت استثناء شدن این افراد مشخص می گردد؛ که شامل ظلم، تنبلی و تخلف این افراد از عوامل الهی است. این ها تنها نمونه ای از مصادیق فراوانی هستند که دعایشان مستجاب نمی شود و علاوه بر این ها می توان مصادیق دیگری نیز برای این گروه ذکر کرد.
۱۱.

نظریه «سیستم ها» و کارکردهای قرآنی آن(مقاله ترویجی حوزه)

کلید واژه ها: نظریه «سیستم ها» کارکردهای قرآنیِ نظریه «سیستم ها» تفسیر قرآن به قرآن تدبّر سیستمی معناشناسی سیستمی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 602 تعداد دانلود : 484
این نوشتار با هدف تبیین جایگاه نظریه «سیستم ها» و کارکردهای آن در مطالعات قرآنی، کارکردهای قرآنی این نظریه را با روش «توصیفی تحلیلی» بررسی کرده است. بر اساس بررسی انجام شده، نظریه «سیستم ها»، دست کم در پنج حوزه از مطالعات قرآنی قابل طرح و بررسی است: 1. روش تفسیر قرآن به قرآن؛ 2. معناشناسی واژگان قرآن کریم؛ 3. تدبّر و فهم روشمند و هماهنگ ظاهر قرآن؛ 4. پاسخ به برخی شبهات و سؤالات عصری؛ 5. نظم قرآن. بر اساس بررسی انجام شده در این پنج حوزه، به نظر می رسد به کارگیری نظریه «سیستم ها» در تفسیر قرآن کریم، نتایج سودمندی دارد؛ از جمله: الف. دوری از تفسیر جزءنگرانه؛ ب. دست یابی به معانی دقیق واژگان قرآن کریم؛ ج. کشف روابط میان آیات و سوره ها؛ د. ارائه پاسخ های قانع کننده تر به سؤالات و شبهات عصری؛ ه . نشان دادن نظم شگفت انگیز قرآن کریم. این کارکردها و نتایج نشان می دهد که لازم است مفسّران در تعامل با سایر دانش ها، به توسعه، تقویت و تدقیق مبانی دانش تفسیر قرآن کریم همّت گمارند تا راه برای افق گشایی های جدید از آموزه های قرآن کریم هموار گردد.
۱۲.

مقایسه جایگاه احساسات و عواطف در تربیت اخلاقی در رویکرد دلمشغولی و آموزه های اخلاقی قران کریم(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: قران تربیت اخلاقی عواطف و احساسات دلمشغولی نادینگز

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 733 تعداد دانلود : 359
این پژوهش با هدف مقایسه جایگاه احساسات در تربیت اخلاقی از نگاه رویکرد دلمشغولی و آموزههای اخلاقی قران کریم انجام شده است. روش انجام این پژوهش، توصیفی- تحلیلی و مقایسه ای است؛ به این شکل که ابتدا، اهداف و روشهای تربیت اخلاقی در رویکرد دلمشغولی، با مراجعه به کتابها و مقالات مرتبط، بیان گردید. سپس، اهداف و روشهای تربیت اخلاقی در قران، با مراجعه به آیات قران و کتابهای مرتبط، استخراج شد و در سه محور اندیشه، احساس و رفتار، ارائه گردید. در نهایت، با مقایسه اهداف و روشهای تربیت اخلاقی در رویکرد دلمشغولی و آموزههای قرانی، جایگاه احساسات در تربیت اخلاقی، در آموزههای قرانی و رویکرد دلمشغولی، مقایسه شد. نتیجه پژوهش نشان می دهد که از نظر رویکرد دلمشغولی و آموزه های اخلاقی قران، تربیت عواطف اخلاقی، جایگاهی والا و نقشی مهم و اثرگذار، در تربیت اخلاقی دارد؛ اما بر خلاف نادینگز که عاطفه را، ملاک اساسی در اخلاق قرار داده، قران مجید، در تربیت اخلاقی انسان، به هر سه بعد شناخت، احساس و رفتار او، توجه کرده است؛ افزون بر این، از نگاه قران، تربیت احساسات و عواطف اخلاقی انسان نیز باید بر مبنای تعقّل و تفکّر انجام گیرد.
۱۳.

هنر تصویر آفرینی در اسماء قرآنی قیامت(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: قرآن معاد اسماء قیامت تصویر آفرینی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 103 تعداد دانلود : 406
قرآن کریم علاوه بر دربرداشتن مفاهیم هدایتی و اعتقادی، سرشار از زیبایی های هنری می باشد. در آیه آیه این کتاب مقدس می توان زیبایی های هنری را مشاهده کرد. از مهم ترین هنرهایی که در آیات قرآن به چشم می خود، هنرتصویرآفرینی می باشد. آیات بسیاری از قرآن دربردارنده این هنر می باشند و قرآن کریم مفاهیم و مطالب مهم و عمیقی را با استفاده از این هنر برای مخاطبان بیان کرده است. از جمله مواردی که بهره جستن از این هنر در آن نمود ویژه ای دارد، اسماء قرآنی قیامت می باشد. خداوند متعال در قرآن کریم برای بیان معارف مربوط به معاد و قیامت اسامی فراوانی را برای آن روز ذکر نموده است. از جلوه های زیبای هنری این تصاویر می توان به استفاده از هنر تصویر آفرینی در اسماء قرآنی قیامت اشاره کرد. بیان وقایع طبیعی قیامت، بیان حالات جسمی و روحی انسان در قیامت از مهم ترین معارفی هستند که قرآن کریم در قالب اسماء قیامت و با بهره جستن از هنرتصویرآفرینی به بیان آن پرداخته است. استفاده از تشبیه، تمثیل، استعاره و کنایه از مهم ترین روش های قرآن برای تصویرآفرینی است. این پژوهش از نوع پژوهش های بنیادی است که به روش تحلیل محتوا و با استفاده از منابع کتابخانه ای تدوین شده است. کلمات کلیدی: قرآن، معاد، اسماء قیامت، تصویر آفرینی.
۱۴.

بررسی تفسیری آیه «وَ إِنْ خِفْتُمْ أَلاَّ تُقْسِطُوا فِی الْیَتامی»(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: آیه 3 نساء تفسیر فقهی ازدواج تعدد زوجات

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 225 تعداد دانلود : 548
بررسی آیات قرآن و تفاسیر، بیانگر آن است که برخی از آیات دربردارنده مفاهیمی عمیق تر و گسترده تر و محل بحث بیشتر در تفسیر است. یکی از این آیات آیه « وَ إِنْ خِفْتُمْ أَلاَّ تُقْسِطُوا فِی الْیَتامی فَانْکِحُوا ما طابَ لَکُمْ مِنَ النِّساءِ مَثْنی وَ ثُلاثَ وَ رُباعَ ...» است. چگونگی ارتباط میان شرط و جزا در آیه شریفه، شبهه تحریف قرآن بر اساس روایتی ذیل آیه در کتاب الاحتجاج منسوب به طبرسی، وجوب یا استحباب امر ازدواج، معنای عدالت در آیه و ... ازجمله مباحث بسیار مهمی است که مفسران با مطمح نظر قراردادن این آیه، درباره آنها بحث و گفت وگو کرده اند. محتمل ترین نظر درباره ارتباط میان شرط و جزا در آیه شریفه چنین است که « فانکحوا » در آن سدّ مسدّ جزای حقیقی؛ یعنی « لا تنکحوهن » باشد. روایتی که ذیل آیه شریفه مبنی بر تحریف آیات قرآن نقل شده نیز به دلیل تعارض با آیات قرآن و سایر روایات مردود است. همچنین امر به نکاح در آیه شریفه به معنای وجوب ازدواج نیست، بلکه چون بعد از حظر است، مباح بودن نکاح را می رساند. در نهایت عدالت مورد بحث در آیه، بنابر فرمایش معصوم، عدالت مالی است و منافاتی با آیه 129 همین سوره که رعایت عدالت عاطفی در میان زنان را ناممکن می شمارد، ندارد.
۱۵.

عقل گرایی سید رضی در تفسیر(مقاله پژوهشی حوزه)

کلید واژه ها: عقل گرایی تفسیر عقلی سید رضی عقل مصباحی

حوزه های تخصصی:
  1. حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی تفسیر و علوم قرآن تفسیر قرآن کلیات مفسران و تأویل گران شیعی
  2. حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی تفسیر و علوم قرآن تفسیر قرآن معارف قرآن موارد دیگر قرآن پژوهان
تعداد بازدید : 549 تعداد دانلود : 948
یکی از روش های تفسیری کهن عقل گرایی در تفسیر است. با توجه به اینکه قرن چهارم هجری نقطه آغاز این جریان بوده و از آنجا که سید رضی جزء پیشگامان این شیوه در این دوره است، واکاوی مؤلفه های عقل گرایی در آرای تفسیری وی مد نظر قرار گرفت. این بررسی نشان داد که عقل ابزاری بیشتر از عقل منبعی مورد استفاده سید بوده است. استفاده از عقل به عنوان قرینه تأویل آیات و تفسیر آیات بر معانی استعاری و مجازی، استفاده از بداهت عقلی به عنوان قرینه حمل آیات بر معانی استعاری، تحلیل مفاهیم ادبی با تحلیل عقلی، تحلیل عقلی موضوع سخن و نقد و بررسی اقوال با توجه به ملاک های عقلی، مهم ترین مؤلفه های عقل گرایی در روش تفسیری سید رضی است. در کنار تأویلات و تفاسیر ضابطه مند همسو با مفسران خردگرای معتزلی، تأویلات فاقد شواهد و ادله کافی، ازجمله روایات معصومین، از مشخصه های روش تفسیری وی بوده است.
۱۶.

پژوهشی در جایگاه ارزشی تجوید و سهم آن در خوشخوانی و تغنّی قرآن کریم(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: ت‍ج‍وی‍د تغنی سبعه احرف قرائت لهجه ها

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 499 تعداد دانلود : 530
امروزه یکی از ارکان اصلی تغنّی و زیباخوانی قرآن که مورد توجه جدی قاریان و مخاطبان ایشان است، به کارگیری قوانین تجویدی در کنار دیگر مؤلفه های مؤثر مانند «صوت و لحن» و رعایت «وقف و وصل» در تلاوت قرآن است. قرائنی تاریخی روایی، کاربرد هنرهای صوتی را در قرائت قرآن مورد تایید قرار داد ه اند اما در رابطه با جایگاه احکام تجویدی در خوشخوانی قرآن، اختلاف نظر است. عده ای، به ویژه اهل سنت، با تکیه بر حدیث «سبعه احرف»، با قداست بخشی به قرائت های گوناگون، چه اختلاف الفاظ (فرش الحروف) و چه اصول قرائت ( احکام تجویدی) که در دوره های گوناگون بر زبان قاریان مشهور جاری بوده است آن ها را برگرفته از تعالیم پیامبر(ص) دانسته اند. این پژوهش با بررسی های تاریخی و مصداقی نشان می دهد که عمده قواعد تجویدی، زائیده عواملی همچون لهجه های عربی بوده و به تدریج قداست یافته است و نمی توان برای اغلب قوانین آن همچون ادغام، فتح، اماله و مد جایگاه شرعی قائل شد.  
۱۷.

بررسی تطبیقی ماهیت دنیا و پیوند آن با رنج در اسلام و آیین بودایی(مقاله علمی وزارت علوم)

تعداد بازدید : 744 تعداد دانلود : 168
ماهیت دنیا یکی از موضوعات مهمی است که در مکاتب گوناگون از آن سخن به میان آمده است. بر اساس آموزه های قرآنی روایی اسلام ماهیت دنیا با عناوین مختلف تعریف شده به عنوان نمونه؛ ماهیت وابسته و مخلوق خدا، سرای آزمایش، آمیختگی رنج و شادی، و در روایات با تشبیهات بسیار زیبا به تبیین ماهیت دنیا پرداخته شده است به عنوان نمونه دنیا به مصادیقی نظیر پل، جامه دریده، سفر و مسافر، مهمان خانه و... که در تمامی این موارد اشاره به ناپایداری ماهیت دنیا هویداست. آیین بودا نیز به عنوان یکی از مکاتب معنوی، دنیا را در سه نشانه در عالم هستی معرفی کرده است که از جهاتی با دین اسلام مشابه است نظیر پذیرش رنج در ماهیت دنیا و خاستگاه رنج در ماهیت دنیا و از جهاتی متفاوت نظیرتفاوت در مبدأ آفرینش دنیا و تفاوت در خاستگاه رنج در دنیا، و... مقاله حاضر به روش توصیفی تحلیلی با رویکرد تطبیقی در صدد بیان این شباهت ها و افتراق ها و وجوه امتیاز آن ها در دو نگاه اسلام و آیین بودا می باشد.
۱۸.

اهل بیت(ع) طلایه داران خوش خوانی قرآن کریم

کلید واژه ها: تلاوت قرآن اهل بیت (ع) خوش خوانی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 748 تعداد دانلود : 527
در اندیشه ی برخی عالمان و فقیهان پیشین تشیع، هر گونه استفاده از هنرهای صوتی و آوایی مردود و حتی مشمول غنا گردیده و حکم به حرمت آن داده شده اند. در مقابل این اندیشه ، دیگران با تکیه بر مبانی معتبر نزد خود، نه تنها خوش خوانی قرآن را با استفاده از هنرهای صوتی مردود ندانسته، بلکه بر استفاده ی صحیح از آن جهت تاثیر دوچندان بر مخاطب تأکید کرده و البته چارچوب مطلوب آن را نیز روشن ساخته اند. این پژوهش با نگاهی تاریخی و روایی، اصول تلاوت مطلوب را در نگاه اهل بیت (ع) معرفی نموده و سپس این مطلب را روشن ساخته که ائمه اطهار (ع) با تاکید بر جلوه ی خاصی از تغنی در قرآن و زدودن پیرایه های منفی آن، از این عنصر تأثیرگذار در جهت جذب مخاطب، استفاده نموده و خود طلایه داران این هنر جاودانه بوده و بدان مشهور بوده اند مانند تلاوت های تأثیرگذار رسول اکرم (ص) بر مشرکان، قرائات آسمانی امام سجاد(ع) تأثیر آن حتی بر آب رسانان رهگذر و نیز تلاوت های جان گداز امام کاظم (ع) شاهدی بر بهره گیری ایشان از این عنصر تأثیر گذار و مقبول است.
۱۹.

بررسی نقش و تأثیر امر به معروف و نهی از منکر در تقویت سرمایة اجتماعی(مقاله پژوهشی حوزه)

کلید واژه ها: امر به معروف نهی از منکر نظارت همگانی سرمایة اجتماعی اعتماد روابط اجتماعی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 391
فریضه الهی امر به معروف و نهی از منکر، به عنوان یک کنش دینی- اجتماعی که ناشی از نوعی احساس مسئولیت پذیری در پیوندهای گروهی است، کارکردهای اجتماعی مهمی را ایفا می نماید. تحقق سلامت و سعادت و رشد هر جامعه ای، منوط به توجه و اهتمام به نظارت همگانی از سوی اعضای جامعه می باشد. پژوهش پیش رو، به بررسی نقش و جایگاه امر به معروف و نهی از منکر در تقویت و توسعه سرمایه اجتماعی پرداخته و با مبنا قرار دادن سه اصل مهم قرآنی: اخوت دینی، ولایت مداری و وحدت و با تاکید بر مولفه اعتماد در بعد ارتباطی سرمایه اجتماعی با محوریت ایمان، به ارائه مدلی برای بهره گیری از آموزه های نورانی قرآن کریم در تولید و تقویت سرمایه اجتماعی اهتمام ورزیده است. فرضیه این مقاله آن است که فرامین انسان ساز قرآن کریم در حوزه امر به معروف و نهی از منکر در تقویت و بالندگی سرمایه اجتماعی نقش مهمی را ایفا می کند و مهم ترین مولفه های سرمایه اجتماعی یعنی اعتماد، مشارکت، اتحاد، حمایت و امنیت اجتماعی، در سه اصل قرآنی مورد نظر نمود و جلوه ای خاص داشته و ضمن رفع کاستی ها و نقائص سرمایه اجتماعی غرب، به تقویت و بالندگی آن پرداخته و راه کارهایی ارزشمند در این راستا ارائه گردیده است.
۲۰.

بن مایه های کلامی مهدویت در قصص قرآن کریم(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: امامت مهدویت روایات تفسیری قصص قرآن تفسیر کلامی استنباط کلامی

حوزه های تخصصی:
  1. حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی تفسیر و علوم قرآن تفسیر قرآن معارف قرآن موارد دیگر قرآن وعترت
  2. حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی منطق، فلسفه و کلام اسلامی کلام امام شناسی مهدویت
تعداد بازدید : 275 تعداد دانلود : 88
قصص قرآن از دیرباز مورد توجه مفسران، محدثان و دانشمندان علوم قرآنی بوده و از ابعاد گوناگون پژوهش های متنوعی با رویکردهای تاریخی، جغرافیایی، زیبایی شناسی و اعجاز بیانی در این موضوع سامان یافته است. لیکن بعد کلامی آن به ویژه در مسائل کلامی امامت و مهدویت کمتر مورد توجه قرار گرفته است. لذا این نوشتار در صدد است تا بن مایه های کلامی مهدویت در قصص قرآن را مورد بررسی و تبیین قرار دهد. بررسى ها نشان مى دهد امکان پنهانی بودن ولادت، امکان تصدی امامت در کودکی، غیبت، طول عمر، پایایی دوران جوانی، صدور معجزه در وقت ظهور، حکومت جهانی حضرت مهدی(ع) از مهمترین مباحث کلامی مهدویت در قصص قرآن است. از سوی دیگر تبیین آداب انتظار در سیمای سوره یوسف، حکمت غیبت و امکان رؤیت امام عصر(ع) بى آنکه شناخته شود، از دیگر مسائل کلامی مهدویت است که در این نوشتار از منظر قصص قرآن مورد بررسی قرار گرفته است.

پالایش نتایج جستجو

تعداد نتایج در یک صفحه:

درجه علمی

مجله

سال

حوزه تخصصی

زبان