حمید عطایی نظری

حمید عطایی نظری

مدرک تحصیلی: استادیار پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی

مطالب

فیلتر های جستجو: فیلتری انتخاب نشده است.
نمایش ۲۱ تا ۴۰ مورد از کل ۶۵ مورد.
۲۱.

نگاهی به تأثیرپذیریهای ّ کلام امامیه از کلام اشعری و فلسفۀ سینوی و عرفان ابن عربی و حکمت صدرایی

کلید واژه ها: کلام امامیه تأثیرپذیری کلام اشعری فلسفه سینوی فلسفه اشراقی عرفان ابن عربی حکمت صدرایی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۱۶ تعداد دانلود : ۳۵۲
کلام امامی ه در ادوار مختل ف تحتتأثی ر جریان ّ ه ای مط رح و متن وع فک ری ّ در تم دن اس لامی ق رار گرفت ه اس ت و از جه ات گونا گ ون و ب ه درج ات متف اوت از آنه ا اث ر پذیرفت ه. کلام معتزل ی، کلام اش عری، فلس فۀ س ینوی، عرف ان اب ن عرب ی و حکم ت صدرای ی مهم ّ تری ن مکات ب فک ری اثرگ ذار ب ر کلام امامی ه در دورهه ای مختل ف ب وده اس ت. عمده ّ تری ن تح ولات رخ ّ داده در کلام امامی ه ک ه موج ب پدیدآم دن مکات ب و جریانه ای کلام ی متمای ز در کلام امام ی ش ده اس ت برخاس ته از همی ن اثرپذیریه ای ّ متکلم ان امام ی از مکات ب فک ری یادش ده اس ت. در نوش تاری ک ه در ش مارۀ پیش ین همی ن ّ مجل ه زی ر عن وان «کلام ش یعی و گفتم ان معتزل ی (ملاحظات ی در ب اب مس ئلۀ تأثیرپذی ری ّ کلام امامی ه از کلام معتزل ه)» منتش ر ش د، ب ه اثرپذیری ّ ه ای کلام امامی ه از  کلام معتزل ی ّ پرداختی م. ا کن ون در مقال ۀ حاض ر ب ه اص ل تأثیرپذی ری کلام امامی ه از کلام اش عری، فلس فۀ س ینوی، فلس فۀ اش راقی، عرف ان اب ن عرب ی و حکم ت صدرای ی اش اره می ّ کنی م. توج ه ب ه ای ن اثرپذیری ّ ه ا، در نح وۀ مواجه ۀ م ا ب ا مت ون کلام ی امامی ّ ه بس یار مؤث ر و راهگشاس ت و ب ه م ا ی ادآوری می ّ کن د ب ه هن گام مطالع ۀ آراء و آث ار متکل ّ م ان امام ی تأث رات اندیش گی آنه ا ّ را از مکات ب فک ری دیگ ر م د نظ ر ق رار دهی م.
۲۲.

چهار ویراستِ غیر انتقادی از مکاتبات فلسفی طوسی و کاتبی

کلید واژه ها: مکاتبات فلسفی نصیرالدین طوسی نجم الدّین کاتِبی برهان صدیقین استحاله تسلسل حلّ مشکلات الإشارات رسائل خواجه نصیرالدّین طوسی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۹۳ تعداد دانلود : ۳۸۵
بخشی از میراث علمی ارزشمند بازمانده از خواجه نصیرالدّین طوسی )د: 672 ه .ق.(، حکیم شهیر شیعیِ امامی، مکاتبات علمی وی در زمین ههای گونا گون با دانشمندان مذاهب مختلف است. از جمله این مکاتبات، رسال ههایی است که نصیرالدّین طوسی و نجم الدّین کاتبی درباره تقریری از برهان صدّیقین برای اثبات وجود خدا به یکدیگر نوشته اند و در آنها بر سر اعتبار این نوع تقریر از برهان صدّیقین و نیز ادّله اقام هشده بر استحاله تسلسل گف توگو کرد هاند. از این مکاتبات فلسفی دو تحریر، یکی اصلی و دیگری تلفیقی، برجامانده است که از تحریر اصلی آن تا کنون سه ویراست و از تحریر تلفیقی آن یک ویراست ارائه شده است. در نوشتار حاضر نخست مضمون و مسائل اصلی مطرح در این مکاتبات گزارش شده است و سپس دو تحریر اصلی و تلفیقی بازمانده از آنها با تکیه بر مهمترین نسخه های شناخته شده از این مکاتبات معرّفی گردیده. همچُنین، چهار ویراستِ ارائه شده از مکاتبات طوسی و کاتبی شناسانده و جدا گانه ارزیابی شده است. این بررسی و ارزیابی نشان م یدهد که هر چهار تصحیح تا کنون به طبع رسیده از این مکاتبات ویراس تهایی مغلوط و غیر انتقادی و نامعتبر است و بنابراین ضرورت دارد مکاتبات مزبور بر اساس دست نوشت های کهن موجود بار دیگر از نو با اسلوب علمی و انتقادی تصحیح و منتشر شود.
۲۳.

از شمس الدین کشی تا ابن رشد شیعی! بررسی کتاب «شیعه شناسان غربی و اصول اعتقادات شیعه دوازده امامی»

کلید واژه ها: کتاب شیعه شناسان غربی و اصول اعتقادات شیعه دوازده امامی مریم صانع پور شیعه شناسان غربی شیعه شناسی شیعه دوازده امامی اصول اعتقادات نقد کتاب

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۸۶ تعداد دانلود : ۲۵۶
امروزه شناخت ابعاد مختلف تشیع و به ویژه تشیع امامی، در کانون توجه اسلام پژوهان غربی قرار گرفته است و هر ساله آثار متعددی درخصوص برخی از وجوه و ساحت های معرفتی آن نوشته می شود. با توجه به حجم وسیع تحقیقات غربی در این زمینه، لازم است شیعه پژوهان اندک اطلاعی از گفتمان حاکم بر فضای شیعه شناسان غربی و دیدگاه های ایشان درباره تشیع امامی داشته باشند. کتاب «شیعه شناسان غربی و اصول اعتقادات شیعه دوازه امامی» کتابی است که توسط مریم صانع پور و انتشارات پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی در سال 1393 به رشته طبع درآمده است. به زعم نویسنده این نوشتار، کتاب مذکور اگر از حداقل استانداردهای لازم برای یک پژوهش آکادمیک برخوردار می بود، می توانست گامی مهم برای شناخت دیدگاه های شیعه شناسان غربی در شمار آید؛ ولی افسوس که چنان نیست. از این رو نویسنده، کتاب مذکور را در بوته نقد و بررسی قرار داده و برخی لغزش های محتوایی، ویرایشی و ساختاری صورت گرفته در نگارش آن، از جمله لغزش در ضبط اسماء اعلام و کتب، استدلال های ضعیف و ترجمه های نادرست و ... را متذکر می شود.
۲۴.

تحول معرفت شناختی کلام امامیّه در دوران میانی و نقش ابن سینا در آن(مقاله پژوهشی حوزه)

کلید واژه ها: کلام امامیه ابن سینا معرفت شناسی مکتب بغداد مکتب کلام فلسفی علامه حلی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۸۲ تعداد دانلود : ۲۶۹
ابن سینا بر متکلمان شیعه و سنّی از مهم ترین مباحث مطرح در ابن سینا پژوهی و کلام پژوهی است. یکی از پیامدهای گسترش فکر فلسفی ابن سینا در دوران میانی، تکوین مکتب کلام فلسفی در میان اهل سنت به همت فخر رازی و نزد امامیه به دست نصیر الدین طوسی بود. ورود آموزه های فلسفی ابن سینا به مجادله های کلامی، سبب تحولاتی شگرف در نحوه پرداخت متکلمان امامی به مسائل مختلف کلامی شد. در مقاله حاضر با مقایسه مباحث معرفت شناختیِ کلام پیشا فلسفی امامیّه موسوم به مکتب امامی بغداد با مباحث مطرح در این زمینه در مکتب کلام فلسفی امامیه، تأثیرات گوناگون سنت فلسفی ابن سینا بر این مباحث در کلام دوران میانی امامیّه تبیین می شود. پیدایش تحولات معنایی در برخی از اصطلاح های حوزه معرفت شناسی، ارائه دسته بندی های جدید برای علم، طرح برخی قواعد معرفت شناختی، تبیین مسائلی از جمله چگونگی دستیابی انسان به علم و طرح موضوع های جدید در حوزه معرفت شناسی از جمله مهم ترین ابعاد تحول اساسی یادشده است.
۲۵.

«فضولی» در کلام شیعه! نقد یک ابتذال، نقل یک انتحال

کلید واژه ها: کتاب «پگاه باور» کتاب «مطلع الاعتقاد فی معرفه المبدأ و المعاد» ملا محمد فضولی بغدادی حسین محمدزاده صدیق نقد کتاب

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۸۲ تعداد دانلود : ۱۹۵
کتاب «پگاه باور»، عنوان برگردان فارسی کتاب «مطلع الاعتقاد فی معرفه المبدأ و المعاد» نگاشته شاعر شیعی، ملا محمد فضولی بغدادی است که در سال 1390 به قلم حسین محمدزاده صدیق از سوی نشر ادیان به طبع رسیده است. نویسنده در نوشتار حاضر، کتاب مذکور را در بوته نقد و بررسی قرار داده است. وی در راستای این هدف، کاستی های مشهود در مقدمه و برگردان مترجم را در چندین بخش از جمله: دعاوی نسنجیده، ترجمه غلط، ضبط غلط نام ها، اغلاط نگارشی و حروف نگاشتی، و نابسامانی نمایه ها، مورد مداقه قرار داده است.
۲۶.

تطوّر برهان صدّیقین در کلام فلسفی امامیّه از نصیر الدین طوسی تا نصیر الدین کاشی(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: ابن سینا برهان صدیقین نصیر الدین طوسی نصیر الدین کاشی کلام فلسفی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۷۶ تعداد دانلود : ۳۳۹
برهان صدّیقین از براهین مهم و معتبر اثبات وجود خدا در فلسفه و کلام اسلامی بشمار می آید که نخست در فلسفه ابن سینا بطور رسمی مطرح شد و پس از آن، دیگر فلاسفه در تحکیم و ترویج آن سعی وافر نمودند و صورت های مختلفی از آن را ارائه کردند. برهان صدّیقین به سبب اتقان و اعتبار خاصّ خودش با استقبال فیلسوف متکلّمانِ امامی در دوران میانی نیز روبرو شد و دانشورانی همچون خواجه نصیر الدین طوسی و علّامه حلّی تقریرهای مختلفی از آن را در آثار خود بیان کردند. یکی از متکلّمان برجسته ای که تلاش کرد تقریر بدیع و نوینی را از برهان صدّیقین عرضه کند نصیر الدین کاشی (م 755 ق) بود. وی با ابتکار خود، طرح برهان صدّیقینی از گونه ای دیگر را درانداخت که تا پیش از او در فلسفه و کلام اسلامی مطرح نشده بود و با این وصف، تاکنون مورد توجّه قرار نگرفته است. بررسی سیر تاریخیِ تقریرهای مختلف برهان صدّیقین در کلامِ فلسفیِ امامیّه از نصیر الدین طوسی تا نصیر الدین کاشی از یکسو تطوّر و گوناگونیِ این برهان را در دوره یادشده از کلام شیعه نشان می دهد و از سوی دیگر، نحوه مشارکت هر یک از متکلّمان امامی در تقویت و گسترش این برهان در الهیّات اسلامی را بازگو می کند.
۲۷.

تطوّر برهان صدّیقین در کلام فلسفی امامیّه از نصیرالدین طوسی تا نصیرالدین کاشی(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: ابن سینا برهان صدیقین نصیرالدین طوسی نصیرالدین کاشی کلام فلسفی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۷۵ تعداد دانلود : ۳۰۵
برهان صدّیقین از براهین مهم و معتبر اثبات وجود خدا در فلسفه و کلام اسلامی به شمار می آید که نخست در فلسفه ابن سینا به طور رسمی مطرح شد و پس از آن، دیگر فلاسفه در تحکیم و ترویج آن سعی وافر نمودند و صورت های مختلفی از آن ارائه کردند. برهان صدّیقین به سبب اتقان و اعتبار خاصّ خودش با استقبال فیلسوف متکلّمانِ امامی در دوران میانی نیز روبرو شد و دانشورانی هم چون خواجه نصیرالدین طوسی و علّامه حلّی تقریرهای مختلفی از آن را در آثار خود بیان کردند. یکی از متکلّمان برجسته ای که تلاش کرد تقریر بدیع و نوینی از برهان صدّیقین عرضه کند، نصیرالدین کاشی بود. وی با ابتکار خود، طرح برهان صدّیقینی از گونه ای دیگر را درانداخت که تا پیش از او در فلسفه و کلام اسلامی مطرح نشده بود و با این وصف، تاکنون مورد توجّه قرار نگرفته است. بررسی سیر تاریخیِ تقریرهای مختلف برهان صدّیقین در کلامِ فلسفیِ امامیّه از نصیرالدین طوسی تا نصیرالدین کاشی از یکسو تطوّر و گوناگونیِ این برهان را در دوره یادشده از کلام شیعه نشان می دهد و از سوی دیگر، نحوه مشارکت هر یک از متکلّمان امامی در تقویت و گسترش این برهان در الهیّات اسلامی را بازگو می کند.
۲۸.

نگرشی بر نگارش های کلامی (10): استِقصَاءُ النَّظَر فی البَحثِ عنِ القَضاءِ والقَدَر

کلید واژه ها: استِقصَاءُ النَّظَرِ فی البَحثِ عنِ القَضاءِ والقَدَر علامه حلی قضاء و قدر جبر و اختیار کلام شیعه

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۷۴ تعداد دانلود : ۲۴۳
رساله مختصر امّا پرثمرِ استِقصَاءُ النَّظَر فی البَحثِ عنِ القَضاءِ والقَدَر در زمره تک نگاشت های متکلّم آوازه مند امامی، حسن بن یوسف بن علی بن مُطهّر حِلّی (د: ۶۴۸ _ 726 ھ.ق.) ملقَّب به علّامه حلّی قرار دارد که به بحث از موضوع بحث برانگیز و مناقشه آمیز جبر و اختیار اختصاص یافته است. او در این اثر کوشیده است دیدگاه ها و ادلّه باورمندان به دو عقیده جبر یا اختیار انسان در صدور افعال را شرح دهد و آنگاه بر اساس دلایل عقلی و نقلی ایستار درست را در این مسئله تبیین نماید. در مقاله حاضر، نخست به مهم ترین نگاشته های متکلّمانِ پیش از علّامه حلّی در موضوع قضاء و قدر اشاره می شود. پس از آن، ساختار و محتوای رساله استِقصَاءُ النَّظَر ، تاریخ نگارش آن، ویراست های مختلف به چاپ رسیده از این اثر، شروح نگاشته شده بر آن و نیز دست نویس کهنِ ارزشمندی از رساله مزبور معرّفی و بررسی می شود.
۲۹.

اولریش رودولف و کتاب ارزشمند او درباره ماتریدیه

کلید واژه ها: اولریش رودولف ماتریدیه اسلام شناسان کلام پژوهان کتاب ماتریدی و کلام سنی در سمرقند کلام پژوهی ماتریدی پژوهی فرقه های اهل سنت معرفی کتاب

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۷۳ تعداد دانلود : ۲۶۷
اولریش رودولف استاد مطالعات اسلامی دانشگاه زوریخ سوئیسیکی از برجسته ترین اسلام شناسان و کلام پژوهان حال حاضر در اروپا است. از میان آثار رودولف، کتابی که بسیار مورد توجّه قرار گرفته، کتاب او درباره مکتب ماتریدیه با عنوان «ماتُریدی و کلام سنّی در سمرقند» است. نویسنده در نوشتار حاضر می کوشد کتاب مذکور را معرفی کرده و اهمیت آن را به محققان کلام پژوه گوشزد نماید. وی در راستای این هدف، نخست، آثار رودولف را به اختصار معرفی و نیز اشاره ای مختصر به فرقه ماتریدیه و وضعیت کنونی تحقیقات ایرانی درباره آن دارد.
۳۰.

مصاحبه با جناب آ قای دکتر یوپ لامیر (Joep Lameer)

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۷۳ تعداد دانلود : ۲۶۱
دکتر یوپ لامیر در زمره برجسته ترین محقّقان غربی قرار دارد که برای سالهای متمادی به تحقیق در منطق اسامی اشتغال داشته است. دو اثر مهمّ وی در این زمینه، یکی پایان نامه دکتری او درباره منطق فارابی با عنوان «فارابی و قیاسهای ارسطوئی: نظریّه یونانی و کاربرد اسامی » و دیگری ترجمه انگلیسی رساله تصوّر و تصدیق ملاّصدرا به زبان انگلیسی است که برنده جایزه جهانی کتاب سال جمهوری اسامی ایران نیز شده است. تصحیح ترجمه عربی رکن الدّین جرجانی از اخاق ناصریِ خواجه نصیرالدّین طوسی و ترجمه انگلیسی تاریخ ادبیات )مکتوبات( عربی کارل بروکلمان از تازه ترین کارهای او در سالهای اخیر است. متن حاضر، صورت مکتوب گف توگویی است که راقم این سطور با جناب آقای دکتر یوپ لامیر در تاریخ سه شنبه پنجم اردیبهشت ماه سال 1396 هجری شمسی در تهران انجام داده است. مصاحبه به زبان فارسی صورت گرفته است و در اینجا با اندکی دخل و تصرّفات ویراستارانه تقدیم می شود.
۳۱.

شیخ طوسی: نگاشته های کلامی او و سُنّت تداول آنها

کلید واژه ها: شیخ طوسی شریف مرتضی کلام امامیه نجیب الدین ابوالقاسم عبدالرحمن بن علی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۵۴ تعداد دانلود : ۲۹۸
مقاله پیش رو جستاری است تاریخی و کتابشناسانه درباره سرگذشت و باورداشت ها و نگاشته های کلامی شیخ الطائفه محمّد بن حسن طوسی (د: 460 ه . ق.). در این نوشتار نخست به شرح احوال و وقایع مهم حیات شیخ طوسی پرداخته می شود و استادان و شاگردان وی معرّفی می گردد. در ادامه، رسائل و کتابهای کلامی شیخ طوسی و اهمّیّت و جایگاه هر یک از آنها به اجمال توصیف می شود. تعیین خطوط کلّی اندیشه های کلامی شیخ طوسی موضوع دیگری است که نویسندگان به اختصار از آن سخن گفته اند و بر پیروی شیخ طوسی از مکتب فکری استادش، شریف مرتضی تأکید کرده اند. بخش سوم مقاله به معرّفی شرحی بر رساله شیخ طوسی موسوم به مقدّمه فی المدخل إلی < صِناعه > علم الکلام می پردازد که به قلم دانشمندی امامی به نام نجیب الدّین ابوالقاسم عبدالرحمن بن علی (582 ه . ق. ) نوشته شده و تاکنون ناشناخته مانده بوده است.
۳۲.

نگرشی بر نگارش های کلامی 8 : نصیرالدین کاشانی و نگاشته های کلامی او

کلید واژه ها: نصیرالدّین کاشانی ابن عَتائقی حله کلام فلسفی کلام امامیه نگاشت ههای کلامی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۴۵ تعداد دانلود : ۴۰۸
نصیرالدّین کاشانی )قاشی( حلّی )د: 755 ه . ق.( از متکلّمان و منطق دانان مهمّ امامیّه در قرون میانی است که آثار او، بویژه شروح وحواشی ارزشمندی که بر آثار کلامی و منطقی و فلسفی نگاشته است، حائز اهمّیّت بسیار است. با وجود این، تا کنون هیچ نوشتار شایان توجّهی در شرح احوال و آثار و افکار وی نوشته نشده است. در این مقاله تاش می شود نخست، آ گاه یهای پرا کنده ای که در منابع مختلف در خصوص زندگانی و تحصیل و تدریس کاشانی ثبت شده است، تدوین و بازگو شود و در ادامه، آثار وی، خاصّه نگاشت ههای کلامی او معرّفی گردد.
۳۳.

اِشارات و تَنبیهات (2)، گفتاوردی از ترجمه خواجه نصیر الدین طوسی از زبده الحقائق عین القضاه همدانی، ستایش فخر رازی از شریف رضی، انتشار مجموعه رسائل علوم عقلی شمس الدین محمد خفری

کلید واژه ها: خواجه نصیرالدین طوسی ترجمه فارسی زبده الحقائق عین القضاه همدانی فخر رازی شریف مرتضی شمس الدین محمد خفری

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۳۹ تعداد دانلود : ۱۸۸
سلسله مقالاتی که زیر عنوان «اشارات و تنبیهات» منتشر می شود مجالی است برای طرح و تحریر جستارهای گونه گونِ انتقادی و کتابگزارانه و تُراث پژوهانه که هر یک از آن جستارها نوشتاری است کوتاه و مستقل در باب موضوعی مشخّص و ممتاز. بخش دوم از این مقالات مشتمل است بر سه نوشته و یادداشت. در «گفتاوردی از ترجمه خواجه نصیرالدّین طوسی از زبده الحقائقِ عین القضاه همدانی» با اشاره به گفتاوردی از ترجمه فارسی زبده الحقائقِ خواجه نصیرالدّین طوسی شاهدی بر درستی انتساب این اثر به خواجه ارائه شده است. «ستایش فخر رازی از شریف مرتضی» نوشتاری است در بازگفت عباراتی شایان توجّه از فخر رازی در توصیف و ستایشِ شریف مرتضی. یادداشت «انتشار مجموعه رسائل علوم عقلی شمس الدّین محمّد خَفری» نیز به معرّفیِ مختصر مجموعه ای نوانتشار از رساله های فلسفی و کلامی و منطقی خَفری اختصاص دارد.  
۳۴.

نگرشی بر نگارش های کلامی (4) الأبحاث المفیده فی تحصیل العقیده

کلید واژه ها: الأبحاث المفیده فی تحصیل العقیده رساله کلامی علامه حلی آثار کلامی کلام امامیه اعتقادات امامیه اعتقادات شیعه عقاید شیعه

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۳۲ تعداد دانلود : ۲۲۸
علامه حلی از برجسته ترین متکلمان امامی حوزه حله بشمار می آید که با نگارش آثار کلامی پرشمار در موضوعات مختلف عقیدتی، نقش مهمی در تبیین کلام امامیه در عصر خودش ایفا نمود. نگاشته های کلامی علامه از حیث هدف نگارش، حجم و سطح طرح مباحث و مخاطبان گوناگون اند. پاره ای از آنها همچون الأبحاث المفیده فی تحصیل العقیده رساله های کم حجمی هستند که علامه در آنها از حد طرح اصل عقیده فراتر رفته و ضمن بیان مختصر اقوال مشهور در هر مسأله، به نقل عقیده مختار و ادله منتخب خود پرداخته است. نویسنده در نوشتار حاضر به معرفی رساله کلامی به نسبت مختصر علامه حلی موسوم به الأبحاث المفیده فی تحصیل العقیده پرداخته و برخی از ویژگی های آن را برمی شمارد. وی مطالب شایان توجه پیرامون این رساله را در قالب چند مبحث ارائه می نماید: نام و صحت انتساب رساله، نسخ خطی، شروح، چاپ ها، ارزیابی چاپ های اثر، ساختار و محتوای رساله. 
۳۵.

اِشارات و تَنبیهات (3)، تک نگاشتی گرانبها درباره اندیشه های کلامی شریف مرتضی نخستین گام در تدوین اندیشه نامه کلامی سید مرتضی تتبعی نابسنده در باب اندیشه کلامی شریف مرتضی

کلید واژه ها: شریف مرتضی کلام امامیه اندیشه های کلامی الحدود و الحقائق انقاذ البشر من الجبر و القدر

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۳۰ تعداد دانلود : ۲۵۵
سلسله مقالاتی که زیر عنوان «اِشارات و تَنبیهات» منتشر می شود مجالی است برای طرح و تحریر جستارهای گونه گونِ انتقادی و کتابگزارانه و تُراث پژوهانه که هر یک از آن جستارها نوشتاری است کوتاه و مستقل در باب موضوعی مشخّص و ممتاز. بخش سوم از این مقالات مشتمل است بر سه یادداشت کتابگزارانه در معرّفی و نقد سه تک نگاشت شایان توجّه درباره اندیشه های کلامی شریف مرتَضی (د: 436 ه .ق.). در مقاله «تک نگاشتی گرانبها درباره اندیشه های کلامی شریف مرتضی» کتاب نوانتشار حسَین علی عبدالساتِر با نام «عقیده شیعی و کلام معتزلی: شریف مرتَضی و گفتمان امامی» معرّفی می شود. مقاله «نخستین گام در تدوین اندیشه نامه کلامی سَیّد مرتضی» به بررسی نقاط قوّت و ضعف کتابی زیر عنوان «سیّد مرتضی» تألیف آقای علیرضا اسعدی می پردازد. نوشتار «تتبّعی نابسنده در باب اندیشه کلامی شریف مرتَضی» مروری است انتقادی بر کتاب الشریف المرتضی متکلّماً نوشته رؤوف احمد الشَمَّری که در آن به طور خاص، منابع نویسنده در پژوهش و گزارش آراء کلامی سَیّد مرتَضی مورد ارزیابی و نقد قرار گرفته است.
۳۶.

اصطلاح «مَعنیٰ» در کلام اسلامی (معنا، اثبات، نقد)

کلید واژه ها: کلام اسلامی معنی معانی معمر معتزله عرض اعراض احوال صفات بَهشَمیه

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۲۷ تعداد دانلود : ۲۷۱
اصطلاح «مَعنیٰ» یکی از اصطلاحات فنّی بسیار مهمّ و کلیدی در کلام قدیم اسلامی بهشمار میآید که در مسائل و مباحث مختلف کلامی فراوان بهکار رفته است. بهرغم اهمّیّت و کاربرد وافر این اصطلاح در دانش کلام، معنا و مفهوم آن با ابهام و پوشیدگی بسیاری همراه بوده است و چیستی معنای حقیقی آن نزد متکلّمان متقدّم به پرسشی بحثبرانگیز و مناقشهآمیز در تحقیقات کلامی معاصر بدل شده است. در پاسخ به این پرسش، تاکنون مقالات و جستارهای شایان توجّهی نشر یافته است و آراء و نظریّات گوناگونی در باب معنای اصطلاح «مَعنیٰ» پیش نهاده شده. در نوشتار حاضر، ضمن مروری موجز بر پژوهشهای پیشین در این مسئله، نِکاتی در خصوص مفهوم این اصطلاح ایراد میشود و سپس ادلّه باورمندان به نظریّه معانی و اشکالات ناقدان بر آن تبیین و بررسی میگردد.
۳۷.

برهان «حدوث صفات» بر اثبات وجود خدا در کلام امامیّه(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: برهان حدوث صفات براهین خداشناسی کلام امامیه حدوث قدم

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۱۴ تعداد دانلود : ۳۵۵
یکی از استدلا های کهن و کمترشناخته شده در کلام اسلامی و شیعی برای اثبات وجود خدا برهانی است موسوم به برهان حدوث صفات. در این برهان با توجّه به حدوث صفاتی خاص برای اجسام و نیز احتیاج هر حادث به مُحدِث و با نفی انتساب حدوث این صفات به موجودات طبیعی، وجود یک مُحدِثِ غیر جسمانی، یعنی خداوند به عنوان پدیدآور صفات حادث اجسام ثابت می گردد. پیشینه و تقریرهای مختلف و تطوّرات این برهان در تاریخ کلام امامیّه تاکنون بررسی نشده است و آگاهی چندانی درباره این برهان خداشناسی در دست نیست. از این رو، در مقاله حاضر با تتبّع در متون کلامی امامیّه سرگذشت، تحوّلات تاریخی و تقریرهای مختلف برهان «حدوث صفات» بازشناسی و تبیین می گردد و در نهایت نیز به ارزیابی این برهان پرداخته می شود. پژوهش حاضر حاکی از آن است که به رغم ناتمام بودن برهان حدوث صفات، برخی از متکلّمان امامی در ادوار و مکاتب مختلف کلام امامیّه برای اثبات وجود خداوند به تقریرهای مختلفی از برهان حدوث صفات استناد کرده اند و آن را برهانی تمام می انگاشته اند.
۳۸.

نگرشی بر نگارش های کلامی (7) أعلام الطَرائقِ ابن شَهرآشوب، کتابی نفیس در اصطلاح نامه نگاریِ اسلامی

کلید واژه ها: ابن شهرآشوب أعامُ الطرائِق فی الحُدود و الحقائِق اصطاح نام هنگاری حدود و تعریفات اصطلاحات کلامی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۱۳ تعداد دانلود : ۳۷۹
أعامُ الطرائِق فی الحُدود و الحقائِق از جمله آثار پرارج بن شَهرآشوب سَرَوی مازندرانی است که در باب تعریف و توضیح اصطلاحات علوم مختلف، از جمله علم کلام، به نگارش درآمده است. در این نوشتار به وجوه گونه گون اهمیت این کتاب و به ویژه جنب ههای کلامی آن پرداخته شده است. بررسی این اثر نشان م یدهد که أعام الطرائق هم به لحاظ گستردگی و تنوع اصطلاحاتِ موضوعات و علوم مختلف و هم از حیث شمار اصطلاحاتِ شرح شده در هر موضوع و هم از جهت میزانِ توضیحات ارائ هشده برای هر واژه، در بین آثار مشابهِ موجود در این زمینه ک منظیر است. وسعت و غنای مطالب مطرح شده در این کتاب نیز حکایت از سعه اطلاعاتی و دامنه مطالعاتی ابن شهرآشوب دارد. أعام الطرائق یک اصطلا حنامه صرف نیست؛ بلکه دائر هالمعارفی است پر نکته و مأخذی غنی از مطالب ناب و کمیاب. این کتاب همچنین منبعی ارزشمند برای آشنایی با دیدگا هها و آراء ابن شهرآشوب در زمینه مسائل طبیعی و کلامی به شمار م یآید.
۴۰.

تقریر ابتکاری نصیرالدّین طوسی از برهان صدّیقین و بازتاب های آن در کلام اسلامی(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: برهان های خداشناسی برهان صدیقین ابن سینا نصیرالدین طوسی کلام امامیه

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۹۳ تعداد دانلود : ۱۳۲
در میان برهان های خداشناسیِ ارائه شده در فلسفه و کلام اسلامی «برهان صدّیقین» به سبب ویژگی های خاصّ خود جایگاهی منحصر به فرد دارد. این برهان که نخستین بار از سوی ابن سینا مطرح شد، با اقبال فیلسوفان و متکلّمان پیرو او مواجه شد و شماری از آنان کوشیدند تقریرهایی تازه از آن ارائه کنند. از جمله، خواجه نصیرالدّین طوسی (د: 672 ه ..ق.) در رساله فصول تقریر تازه و مهمّی از برهان صدّیقین را مطرح کرد که به گواهی برخی از متکلّمان، ابداع وی به شمار می آید. تقریر تازه خواجه نصیر از برهان صدّیقین و نیز تأثیرها و بازتاب های بعدی آن در مکتوبات فلسفی-کلامی تا کنون مورد توجه جدی قرار نگرفته است و بدین سبب سهم قابل ملاحظه خواجه در تطوّر و تنوّع برهان صدّیقین در فلسفه و کلام اسلامی نادیده انگاشته شده. در پژوهش حاضر، پس از اشاره به تقریرهای متداول برهان صدّیقین در دوره محقق طوسی، از رهگذر مقایسه تقریر نوآورانه وی از برهان صدّیقین، با تقریرهای پیش گفته، ابعاد ابتکاری تقریر خواجه نشان داده می شود. همچنین با تتبّع در نگاشته های کلامی امامیّه و اشاعره این نکته ثابت می شود که تقریر نوین خواجه با استقبال شایان توجه متکلّمان امامی و اشعری پس از وی روبرو شده است، به گونه ای که بسیاری از آنان به بازگفت یا ارائه تقریرهایی مشابه آن پرداخته اند. 

پالایش نتایج جستجو

تعداد نتایج در یک صفحه:

درجه علمی

مجله

سال

حوزه تخصصی

زبان