علیرضا شیخی

علیرضا شیخی

مدرک تحصیلی: استادیار دانشکده هنرهای کاربردی، دانشگاه هنر، تهران

مطالب

فیلتر های جستجو: فیلتری انتخاب نشده است.
نمایش ۴۱ تا ۶۰ مورد از کل ۶۹ مورد.
۴۱.

نقوش مهری و توپی های گچی ته آجری درتزئینات رباط شرف(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: نقوش مهری توپی گچی ته آجری دوره سلجوقی رباط شرف

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۹۸ تعداد دانلود : ۱۲۲
 بندکشی تزیینی در فاصله دو سر آجرها عموماً با ملاط گچ و قالب؛ جهت نقش اندازی بر روی آن از حدود قرن چهارم هجری انجام شده و به توپی های ته آجری، توپی های بند آجری، کوربند، بندکشی تراشیده در بندهای افقی، سوراخ گیری های تزیینی و نقوش مهری شناخته می شود. رباط شرف، یکی از بناهای شاخص دوره سلجوقی از لحاظ تزیینات آجری چنان است که از آن به موزه آجرکاری ایران یاد می شود. هدف تحقیق، تحلیل تنوع تزیینات گچی موسوم به مهرهای تزیینی یا توپی های ته آجری در فضاهای مختلف بنای مذکور است. پرسش پژوهش این است که اشکال نقوش توپی ته آجری در رباط شرف چیست و چگونه گسترش یافته اند؟ روش تحقیق توصیفی- تحلیلی بوده و جمع آوری داده ها با استفاده از منابع کتابخانه ای و مطالعات میدانی صورت گرفته است. یافته ها نشان می دهد نقوش مهری رباط شرف، تنوعی چشمگیر دارد. تعداد هفده نقش در جاهای مختلف رباط شناسایی و مستند شد که از این میان یازده نقش هندسی و شش نقش، گیاهی است. نقوش هندسی بر پایه اشکال هندسی و برخی از نقش مایه های کهن ایران همچون چلیپا چهار و سه شاخه بوده و نقوش گیاهی تداوم نقوش گل نیلوفر و برگ کنگر دوره ساسانی است.
۴۲.

دراسه لمحتویات کتابات ونقوش العملات النقدیّه المضروبه خلال الدوره الإیلخانیّه فی اسفراین(مقاله علمی وزارت علوم)

تعداد بازدید : ۴۱۴ تعداد دانلود : ۲۳۷
کانت مدینه اسفراین المکان الأوّل الذی ضُربت فیه أوّل عمله نقد ی ه فی عصر الإیلخانیّین. الهدف من هذا البحث هو دراسه شکلیه ومضمونیّه للکتابات علی العملات النقدیّه الإیلخانیّه التی ضُربت فی مدینه اسفراین، من ثمّ الإجابه عن الأسئله التالیه: ما النقوش والکتابات التی استخدمت فی العملات النقدیّه الإیلخانیّه المضروبه فی اسفراین؟ ماذا تعنی کتابات العملات النقدیّه الإیلخانیّه المضروبه فی اسفراین؟ منهج البحث تاریخیّ، ووصفیّ ضمن تحلیل المضمون. عنی المجتمع الإحصائیّ بدراسه 42 عمله نقدیه ضُربت فی اسفراین . تشیر النتائج الحاصله إلی أنّ الإیلخانیّین قد صمّموا عدّه نقوش علی العملات النقدیّه مثل نجمه خماسیّه، ونجمه سداسیّه، وثمانیّه مملوءه، ودائره، و مندل ، وزهور متعدده الأوراق، وزهره النفل، وصفّ دوائر علی الجوانب وفارس، وأسد. وکانت لغه النقوش علی العملات النقدیّه المضروبه فی اسفراین تتبدل من الخطوط العربیه والفارسیه والأیغوریّه والصینیّه تبعاً لتولّی الإیلخانیّین السلطه وزوالهم عنها. علی الرغم من أنّهم کانوا یعتنقون الأدیان مثل ا لشامانیّه ، والبوذیّه والمسیحیّه والیهودیّه لکنّهم تساهلوا فی اعتناق الإسلام ضمن المجالات السیاسیه فی إیران. إضافه إلی الشعائر الإسلامیه، انعکست جلیّاً شعائرهم الدینیه، علی العملات النقدیّه المضروبه معبّرهً بذلک عن ثقافتهم. إنّ اختلاف دین حکّام المغول مع الشعب الإیرانی وسیاستهم الدینیه والحکومیه، تضمّنت أکبر قدرٍ من التغیّرات من ناحیه المحتویات والنقوش التی انعکست علی المسکوکات والتی یمکن دراستها علی ثلاث دورات عامّه.
۴۳.

مطالعه تطبیقی کتیبه های ضریح های امام حسین (ع) و حضرت عباس(ع)(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: ضریح کتیبه امام حسین (ع) حضرت عباس (ع)

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۴۱ تعداد دانلود : ۲۴۲
ضریح ها سازه هایی هستند از چوب و یافلز که بر مرقد بزرگان به جهت ادای احترام و شان ایشان قرار می گیرد. ضریح سازی در دوره معاصر محل هنرنمایی و تامل اندیشمندان عالم قرار گرفته که در این میان کتیبه ها اهمیت والایی دارد. از نمونه های عالی ضریح سازی می توان ضریح های امام حسین و حضرت عباس علیهاسلام را نام برد که توسط هنرمندان ایرانی و عراقی انجام پذیرفته است. بازشناسی و واکاوی کتیبه های این دو ضریح گامی است در جهت تاباندن لایه های مستتر در کتیبه ها و جایگاه آنها در اعتقادات و باور شیعیان. هدف بررسی تاریخ ضریح های ایشان در طول تاریخ و کتیبه های آنها، ارتباط آیات منتخب با شان ائمه اطهار است. یافته ها نشان دارد در دو ضریح، 13کتیبه با سه قلم ثلث، نسخ و نستعلیق در مقام و منزلت ایشان کتابت شده است. به دلیل ابعاد متفاوت ساختمان دو ضریح، یک ردیف کتیبه در ضریح امام حسین(ع) بیشتر به کار رفته است. از نظر محتوا، کتیبه های ضریح امام حسین و حضرت عباس(علیهم السلام) در چهار گروه 1- قرآنی، 2- اسماء الحسنی و چهارده معصوم(ع)، 3- روایات و احادیث، 4- اشعار طبقه بندی می شود که کتیبه های قرآنی جلوه بیشتری نسبت به دیگر بخش ها دارند. روش تحقیق تحلیلی - تطبیقی بوده و جمع آوری اطلاعات کتابخانه ای و بویژه میدانی است.
۴۴.

سبک شناسی سوره البلد (سطح آوایی، واژگانی، نحوی)

کلید واژه ها: سبک شناسی سوره البلد لا أقسم نجدین

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۶۲ تعداد دانلود : ۷۶۳
تمامی متون چه شعر باشد و چه نثر قابلیت نقد و تحلیل را دارد، قرآن نیز به عنوان یک متن آسمانی و فاخر از جنبه های مختلف و به ویژه سبک شناسی قابل بررسی و تحلیل می باشد. از این رو در این مقاله به روش توصیفی - تحلیلی سعی شده است ساختار آوایی، واژگانی و نحوی سوره "البلد" با مبنا قرار دادن اصول سبک شناسانه تحلیل گردد. این سوره در سطح آوایی از یک نوع هماهنگی و توازن موسیقایی برخودار است که کاملا با معنا و مفهوم سوره مبارکه در تناسب است. این تناسب حتی در نوع گزینش واژگان و ساختار خاص آنها و همچنین در استفاده از ساختارهای نحوی ویژه بیانگر یک جهان بینی خاص است که همه این سطوح در فضای چند معنایی تجلی می یابد، به گونه ای که آغاز سوره نیز بر این امر صحه می گذارد. ابهام موجود در واژگانی چون «والد، ولد و نجدین» سبب دیدگاهای متفاوتی در این سوره گشته که در پیوند با ساختار کلی سوره تا حدودی قابل تحلیل و تاویل هستند از سویی ساختار واژگانی بر وزن «مفعله» همسو با قطعیت معنا بر تاکید و مبالغه دلالت می کنند. چنین گزینشهایی از همان ابتدا و با سبک ویژه، مخاطب را به تفکر و اندیشه وا می دارد که در واقع ژرف ساخت و سبک این سوره به صورت غیر مستقیم و پنهانی با کاربرد ساختار آغازین و متفاوت (لا أقسم) و ابهام واژگانی بر این امر تاکید وافر دارد و بیانگر اعجاز قرآن است.
۴۵.

التهجین فی الروایه الجزائریه المعاصره على ضوء نظریه هومی بابا (روایه "کیف ترضع من الذئبه دون أن تعضک" لعماره لخوص أنموذجا)(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: أدب الهجره الهویه المهجنه کیف ترضع من الذئبه دون أن تعضک عماره لخوص هومی بابا

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۸۵ تعداد دانلود : ۵۷۰
یتعرّض المهاجرون لتغیّرات جذریه فی کیفیه التعامل مع البیئه الجدیده أثناء الهجره وإن هاجس الحفاظ علی الثقافه الوطنیه من جهه والتواصل البناء مع البیئه الجدیده من جهه أخری یعتبران من تعقیدات تعامل مجتمع المهاجرین مع السکان الأصلیین. بما أنّ الروایه والقصه من أکثر الأدوات خلودا لتصویر التحدیات التی یواجهها المهاجرون عند اعتناقهم الهویه المزدوجه، تناول العدید من الکتّاب العرب فی أعمالهم الأدبیه موضوع المهاجرین فی أوروبا، منهم الروائی الجزائری المعاصر عماره لخوص فی روایه "کیف ترضع من الذئبه دون أن تعضک" التی تدور أحداثها حول المهاجرین من دول العالم الثالث الذین هاجروا إلی إیطالیا.یرسم الروائی أزمات هویه المهاجرین والتناقضات الثقافیه والاجتماعیه والدینیه التی تعرّضوا لها فی البلد المستضیف. یحاول المقال الحاضر إلى تحلیل موضوع الهجنه فی شخصیه المهاجرین علی ضوء آراء هومی بابا الناقد الأمیرکی ذو أصل هندی مستعینا بالمنهج الوصفی التحلیلی، ومن أبرز النتائج التی توصلنا إلیها هی أن لخوص یجسّد الهویه المهجنه للمهاجرین فی شؤون کالدین والطعام واللغه والاسم والعادات والتقالید وأنّ معظم المهاجرین الجدد ماعدا بطل الروایه؛ أمدیو غیر قادرین علی خلق الخطاب والتبادل الثقافی مع السکان الأصلیین، وقد یؤدی عجزهم علی التعامل مع فضاء الهجره إلی عدم تمکنهم من قبول الهویه الجدیده.
۴۶.

تحلیل تطبیقی نقش اسطوره ای لیلی در آثار نظامی و جامی و بازنمود آن در نقاشی ایرانی(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: تیموری صفوی خمسه نظامی هفت اورنگ جامی لیلی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۹۲ تعداد دانلود : ۱۳۲۱
شهرت داستان لیلی و مجنون و مثل شدن آن ها در عشق و عاشقی، درواقع از دولت سر شاعران ایرانی حاصل آمده است. نقاشی ایرانی با شعر و ادب فارسی الفت دیرینه دارد و به مرورزمان با حکمت کهن ایرانی و عرفان اسلامی درآمیخته است. در هر اثر تجسمی، هنرمند نحوه نگرش خود را به موضوعی خاص به تصویر می کشد و مجموعه پیام های تصویری باعث ایجاد ارتباط بصری می شود. نقش لیلی همواره در طول تاریخ هنر و ادب ایران به عنوان یکی از اسطوره های زنانه مطرح بوده است. ازجمله در آثار کمال الدین بهزاد، میر خلیل نقاش، مظفر علی تربتی و قاسم علی، به عنوان مفهومی مهم، سیما و سرشت خاصی دارد. هدف این پژوهش تحلیل بصری نقش لیلی و همخوانی متن و تصویر این شخصیت در نگاره های کتب خمسه نظامی و هفت اورنگ جامی در دوره های تیموری و صفوی است. با تحلیل و بررسی نگاره های موجود در دوران مذکور به جایگاه لیلی در این کتب پرداخته شده و سپس با نگاهی تطبیقی به نقش لیلی و استخراج نقاط افتراق و اشتراک آن و همخوانی متن و تصویرسازی پرداخته شده و تلاش شده است تا به این سؤالات پاسخ داده شود که نخست ویژگی های تجسمی لیلی در خمسه نظامی و هفت اورنگ جامی در عصر تیموری و صفوی چیست؟ و همچنین انطباق متن و تصویر تا چه اندازه بوده است؟ در نگاره های عصر تیموری و صفوی لیلی زنی نجیب و افسونگر بارنگ پوستی روشن و دست های باریک و کشیده به تصویر کشیده شده که عمدتاً در مرکز توجه بوده ولی خودش به بیرون از تصویر نگاه می کرده است. در دوران مذکور با توجه به تعدد فرقه های عرفانی اغلب نقاشان برداشت شخصی خود را از متن به تصویر درآورده اند که درنتیجه در برخی موارد هنرمند تعهد کمی به متن توصیفی داشته است.
۴۷.

قراءه لروایه "أسطوره النداهه" لأحمد خالد توفیق فی ضوء المنهج البنیوی التکوینی لغولدمان(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: النقد الاجتماعی الروایه أحمد خالد توفیق أسطوره النداهه المنهج البنیوی التکوینی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۵۲ تعداد دانلود : ۱۰۶۳
یعتبر النقد الاجتماعی محاوله لإبراز العلاقه بین المجتمع والأدب، فهناک علاقه متبادله بین الأثر الأدبی وبین المجتمع من حیث التأثیر والتأثر. "أحمد خالد توفیق" من رواد أدب الخوف فی الأدب العربی. إنه کتب فی التسعینات من القرن الماضی مجموعه ضخمه سمیت "ماوراء الطبیعه" فی هذا المجال. ومن الناحیه الاجتماعیه، اهتم توفیق فی مجموعه ماوراء الطبیعه خاصه فی روایته "أسطوره النداهه" ببعض القضایا الاجتماعیه المتعلقه بالأریاف المصریه فی القرن الماضی بصبغه من الرعب. ومن هذا المنطلق یرمی هذا المقال إلی قراءه أحداث الروایه اعتماداً علی المنهج البنیوی التکوینی النقدی لغولدمان مستخدماً الوصف والتحلیل لمناقشه الموضوع هادفًا الکشف عن معرفه الجوانب الاجتماعیه المکنونه فیها. سعى غولدمان فی طریقته النقدیه لإقامه علاقه ذات مغزى بین الشکل الأدبی وأهم جوانب الحیاه الاجتماعیه. ومن أهم النتائج التی توصلنا إلیها فی دراستنا هذه، أن الروائی أحمد خالد توفیق یبحث فی روایته عن سر تخلف المصریین وکیفیه مواجهتهم بالعلوم فی عصر تقدم العلوم البشریه ویعتقد أن أهم المشاکل الاجتماعیه فی الأریاف المصریه وهی القضایا المتعلقه بالفقر والعادات الخرافیه والحرمان من التعلیم. فعلی الرغم أن روایه أسطوره النداهه هی روایه خیالیه ولکن تعالج مشاکل المجتمع المصری الریفی فی التسعینات، بما فی ذلک وجود ظاهره الخرافه فی الأریاف المصریه، والفقر، والحرمان، ومخاوف تکنولوجیا، وما إلى ذلک وهذا ینطبق علیه الکثیر من المکونات وعناصر المنهج البنیوی التکوینی لغولدمان.
۴۸.

مطالعه تطبیقی مضامین کتیبه ها در آثار چوبی وابسته به معماری در حرم مطهر امام رضا (ع)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:

کلید واژه ها: حرم مطهر رضوی آثار چوبی کتیبه محتوا فرم و شیوه هنری

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۰۲ تعداد دانلود : ۱۱۶
مرقد منور امام هشتم (ع)، محل ارادت خیل بسیاری از هنرمندان؛ از جمله نجاران و نقاران بوده است. آثار چوبی پنجره، دَر، منبر و بخشی از ضریح در این مکان، از دوره ایلخانی تا معاصر محفوظ هستند. هنوز بر گذرگاه ها، تعدادی از دَرها نصب بوده و تعدادی دیگر، در موزه مرکزی آستان قدس نگهداری می شوند. هدف مقاله، بررسی تطبیقی مضمون و ساختار بصری آثار چوبی کتیبه دار مجموعه، به ویژه مضمون و محتوای آثار است. بنابراین، سؤالی که مطرح شده این است که محتوای کتیبه های چوبی چگونه دسته بندی می شود و ویژگی های بصری آثار چوبی کتیبه دار حرم چه هستند؟ نوع تحقیق، بنیادی بوده و روش آن، توصیفی، تحلیلی و تطبیقی است. اطلاعات، بر مبنای داده های کتابخانه ای و به ویژه مطالعات میدانی استوار هستند و جامعه آماری به دلیل محدود بودن آثار، تمام شماری شده است. یافته ها نشان داده در مجموع، سی و چهار اثر کتیبه دار چوبی موجود هستند. کتیبه ها، بر بخش های مختلف آثار به خطوط رقاع، ثلث جلی و خفی، کوفی بنایی و نستعلیق، کتابت شده اند. محتوای کتیبه ها در هفت قالب؛ کتیبه های تاریخی، واقفان و سازندگان، قرآنی، مدح و نعت، اسمای متبرکه الهی و نام های امامان، شهادتین و روایات، مورد تحلیل قرار گرفته است. غنای هنری و محتوایی این آثار، سیر تکوین قابلی از هنر منبت و معرق را در تاریخ هنرهای سنتی ایرانی اسلامی عیان ساخته است.
۴۹.

مطالعه کتیبه ها و آرایه های تزیینی مسجد جامع خوارزمشاهی گناباد(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: خوارزمشاهیان مسجد گناباد کتیبه آرایه

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۱۷ تعداد دانلود : ۱۱۳
مسجد جامع گناباد، یکی از سه مسجد باقیمانده ی دو ایوانی خراسان به سبک رازی و از یادگارهای عصر خوارزمشاهی است. تزیینات این مسجد، شامل آجرکاری در تزیینات هندسی، کتیبه و گچ بری در تزیینات گیاهی است. مقاله حاضر به تببین تزیینات آجری و گچ بری و مطالعه آرایه ها و تحلیل بصری کتیبه های ایوان جنوبی مسجد پرداخته است. حروف و کلمات کتیبه های مسجد جامع گناباد در قالب چه ساختار و نظامی و بر چه مبنایی طراحی شده اند؟ روش پژوهش توصیفی- تحلیلی و در این راستا از منابع میدانی و کتابخانه ای بهره برده شده است. در طراحی این کتیبه ها، یک دستی حروف و آرایه ها در سطح کتیبه نسبت به تزیینات حاشیه وحدت در کتیبه ایجاد نموده است. در این سیر، سادگی عناصر نوشتاری در شکل حروف، حضور عناصر ریزاندام در قسمت بالای کتیبه برای تعادل بهتر در تمام سطوح کتیبه، ضخامت یکنواخت حروف، تناسب حروف با نوار کتیبه، فواصل متناسب حروف در هرسه کتیبه به این وحدت و هماهنگی یاری رسانده است. از سویی دیگر با بررسی کتیبه ها، مجموعه ای از الفبای کوفی مسجد جامع گناباد بدست آمده که هنر معاصر ایران می تواند از این میراث ارزشمند هنری و معنوی، در آثار سنتی و ملی بهره گیرد.
۵۰.

مطالعه تطبیقی تزئینات معماری در نگاره های شاهنامه بایسنقری و هفت اورنگ ابراهیم میرزا(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: نگارگری مکتب هرات نگارگری مکتب مشهد شاهنامه بایسنقری هفت اورنگ تزئینات معماری

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۹۳ تعداد دانلود : ۱۹۳
شاهنامه بایسنقری و هفت اورنگ ابراهیم میرزا، دو اثر شاخص هنر نگارگری ایرانی بوده که در منطقه خراسان بزرگ در فاصله تاریخی بیش از یک قرن ولی تقریباً در یک حوزه جغرافیایی، تصویرگری شده اند. با توجه به اینکه تزئینات بناها در گذر زمان فرسوده شده و از بین رفته، نسخ مصور حاوی ابنیه می توانند به عنوان سندی تصویری برای شناسایی تزئینات وابسته به معماری در یک منطقه جغرافیایی باشند. پرسش هایی که مطرح شده، اینها هستند که معماری و عناصر تزئینی آن در نگاره های مورد بحث، چه جایگاهی دارند؟ چه شباهت ها و تفاوت هایی در ترسیم تزئینات معماری این دو نسخه وجود دارند؟ هدف از این تحقیق، تطبیق تزئینات معماری در دو نسخه شاخص نگارگری در منطقه خراسان با فاصله بیش از یک قرن است. این پژوهش، به روش توصیفی- تحلیلی و تطبیقی انجام شده و شیوه یافته اندوزی، کتابخانه ای بوده است. شش نگاره از ۲۲ نگاره شاهنامه بایسنقری و ۱۲ نگاره از ۲۸ نگاره هفت اورنگ که دارای بنای معماری بوده، به روش انتخابی و هدفمند برگزیده شدند. نتایج نشان می دهند که اهمیت بناهای معماری در شاهنامه بایسنقری بیشتر است و تمام صفحه، به تصویرسازی بنا اختصاص داده شده، اما در نگاره های هفت اورنگ اغلب، بنا بخشی از تصویر بوده و در ترکیب با عوامل طبیعت شکل گرفته است. کتیبه های شاهنامه بایسنقری، عنصری اصلی از معماری بنا محسوب می شوند، اما در هفت اورنگ، ساختاری ساده داشته و بیشتر جنبه تزئینی دارند. تنوع تصویری و نقوش هندسی و گیاهی رنگارنگ در هفت اورنگ، بیشتر به چشم می آیند. در هفت اورنگ، نقاشی های دیواری جایگاه مهم تری داشته اند، اما در شاهنامه بایسنقری، نقاشی دیواری بسیار کم رنگ جلوه کرده است.
۵۱.

مطالعه معنای متباین نگاره "اسکندر در برابر یاجوج و ماجوج سد می سازد" در دو نسخه فالنامه پراکنده و توپقاپی

کلید واژه ها: فالنامه تهماسبی و توپقاپی اسکندر یاجوج و ماجوج عناصر بصری محتوا

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۸۸۶ تعداد دانلود : ۵۵۸
کتب فالنامه حاوی تصاویر جالب و جذابی از پیامبران، ائمه، فرشتگان، دیوها، علائم منطقه البروج و غیره یکی از راه های دست یابی به ناشناخته ها محسوب می شده است و تنها چهار نسخه درخور توجه از دوره صفوی باقی مانده است که سه نسخه آن به زبان فارسی است. فالنامه های مصور دوره صفوی عقاید، باورها و سنت های رایج ج امعه را نشان می دهد. انگاره "اسکندر در برابر یاجوج و ماجوج سد می سازد" از نگاره های مشترک در دو نسخه فالنامه توپقاپی(1580-1570م.) و پراکنده (1560-1550م.) است که یک موضوع، دو تفسیر کاملاً جداگانه دارد. اسکندر در ادبیات فارسی و ترکی نمادیست از عقل و اعتدال. موضوع های مشترک در فالی یکسان را نشان داده اند درحالی که در این موضوع، باوجود موضوع مشترک، عناصر محتوایی و بصری دخیل در دو نگاره، انجامی متباین از یکدیگر در فال را رقم زده اند. هدف اصلی پژوهش، بررسی عناصر حاکم بر نگاره هر فال بوده که سبب تفاوت معانی فال ها شده است. بنابراین چه عواملی در محتوا و عناصر بصری دو نگاره، معانی متضاد فال با موضوع یکسان را موجب شده است؟ روش تحقیق، توصیفی تحلیلی و جمع آوری اطلاعات به شیوه کتابخانه ای است. یافته ها نشان دارند علت تفاوت معانی فال ها در عناصر حاکم بر نگاره ها پنهان است. شاه تهماسب خود را در جایگاه اسکندر دانسته است. ثبات و تعادل تصویر نسخه فالنامه پراکنده، حضور دو پیامبر الهی خضر و الیاس که پیامبران راهبر در تاریکی و نمودی از روشنی اند، انار و سپند خبر از خوش یمنی فال در نسخه پراکنده داده و در مقابل بی ثباتی تصویر نسخه فالنامه توقاپی، حضور قوم نااهل، آیه قرآنی مبنی بر فساد قوم یاجوج و ماجوج در زمین و اندازه بزرگ دیوان در نگاره، بدیمنی را در فال به همراه داشته است.
۵۲.

سنجش تاریخی و تطبیقی ویژگی های فنی و نقش پردازی پنج در موجود در مجموعهٔ شیخ جام شهرستان تربت جام(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: مجموعه شیخ جام آثار چوبی در تاریخ و آرایه

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۴۷ تعداد دانلود : ۴۳۱
 مجموعه شیخ جام در شهرستان تربت جام موزه ای ست که از دوران سلجوقی تا قاجار آثاری به یادگار دارد. بخشی از آن درهای چوبی مجموعه به طور اخص درهای گنبدخانه و یکی در آب انبار محفوظ است. هدف مقاله بررسی فنی و هنری درهای مذکور و تعیین تاریخ ساخت درها (پنج دَر) با توجه به نقش و تکنیک منبت کاری دَرهاست. بنابراین، سؤال این است که تزیینات دَرهای داخلی گنبدخانه و دَرِ موجود در انبار مجموعه شیخ جام چیست و متعلق به کدام دوره تاریخی است؟ روش تحقیق توصیفی – تحلیلی و تاریخی است. دَرها پس از توصیف از نظر کتیبه، نقش و تکنیک اجرا مطالعه شده و جهت تاریخ یابی تطبیق و مقایسه می شوند. شیوه جمع آوری اطلاعات بر اساس مطالعات کتابخانه ای و پژوهش های میدانی، مصاحبه وعکس می باشد. تزئینات دَرها شامل کتیبه های روی دو دَر گنبدخانه و دَرِ آب انبار،نام پروردگار (الملک) به خط کوفی تزئینی و نقوشی با گردش های اسلیمی ها و قاب اسلیمی و تک اسلیمی ها که یک قاب را تشکیل می دهد و ختایی های که شامل گل ها وغنچه ها و برگ ها روی تمامی دَرها چشم نوازی می کند. تطبیق نقوش این پنج دَر با آثار شاخص تیموری، شیوه منبت جَست نقوش و کتیبه نشان از آن دارد که این آثار را می توان متعلق به دوره اول تیموری (نیمه اول قرن 9 هجری قمری) دانست.
۵۳.

مطالعه تطبیقی فرم سرپوش شاهانه در دوره های صفویه و قاجار(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: صفویه قاجار تاج و کلاه فرم

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۵۹۷ تعداد دانلود : ۸۹۳
همواره، تاج در ایران، مظهر قدرت و شکوه سلطنت بوده که هنرمندان در ساخت آن، سعی فراوان مبذول داشته اند. هدف مطالعه حاضر، شناخت فرمی تاج و کلاه پادشاهان صفوی و قاجار است. بنابراین، تحقیق در پی این است که: فرم و تزیینات تاج و کلاه پادشاهان صفوی و قاجار با توجه به منابع و اسناد به جای مانده چیست؟ رویکرد تحقیق، کیفی بوده و روش توصیفی، تاریخی و تطبیقی است. در این سیر تاریخی، شکل و  فرم تاج و کلاه شاهان با مطالعه منابع مکتوب، نقاشی دیواری، سکه و آینه کاری بناها، مورد تحلیل قرار گرفته است. یافته های تحقیق نشان می دهند: تاج در دوره صفوی و قاجار، اگرچه متمایل به حفظ فرم باستانی است، اما از ویژگی زمانه خود، متاثر است. تاج باستانی کنگره دار، عمامه پیچ با علمک و پَر در دوره صفوی بارز بوده و در عصر قاجار، تاج های کنگره دار، تخم مرغی، مخروطی و استوانه ای قابل مشاهده است. از اواسط قاجار به بعد، نقش بته جقه مرصع و سپس، نقش پَر روی تاج و کلاه، پررنگ تر می شود و تزیینات آن، کم تر و کم تر می گردد. در این راستا، نوع تعاملات و ارتباطات با غرب و سفرهای فرنگ شاهان قاجار، موثر بوده که در اواخر قاجار، منحصر به کلاهی پَردار می گردد.
۵۴.

بررسی و شناخت مضامین و نقوش سنگ قبرهای محفوظ در هارونیه توس(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: توس سنگ قبور کتیبه نقش

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۸۰ تعداد دانلود : ۳۳۸
تزیینات سنگ قبرهای گورستان های تاریخی ایران نکات قابل تأملی دارند. مجموعه هارونیه توس حاوی سن گقبرهایی از دوره تیموری تا قاجار است که با کتیبه و نقوش متنوعی آراسته شده اند. در این پژوهش 34 سن گقبر موردمطالعه بوده که به دلیل همسانی در نقش و طرح، 10 نمونه به روش هدفمند انتخاب گردیده است. هدف از این پژوهش مطالعه ساختار، کتیب هها و نقوش سن گقبرها می باشد. این مقاله درصدد پاس خگویی به این سؤال است که مضمون، فرم کتیبه ها و نقوش در سنگ قبرهای مجموعه هارونیه چیست؟ روش تحقیق توصیفی - تحلیلی است و گردآوری داد هها بر مبنای اطلاعات کتابخانه ای، اسنادی و میدانی است. یافته های مقاله نشان م یدهد که نقوش سنگ قبرها، نشا ندهنده الگویی مشخص و غالب بر طراحی و تزیین آن ها و گواه اندیشه، اعتقاد و فرهنگ بازماندگان و بازتاب فضای شیعی آن دوران بوده است. مضامین ب هکار رفته بر سنگ قبرها، در درجه اول بر صورت قبرها ظاهرشده؛ که شامل آیات، اسماء خداوند، اشعاری در وصف فراق و نکوهش دنیا است که به جاوید بودن خداوند رحمان و ناپایدار بودن انسان اشاره دارد. در این قبور خطوط از تعلیق و ثلث تا نستعلیق، همگی طلب آمرزش از خداوند رحیم را با توجه به مضامین نوشت هها و گیاهان در پی داشته است.
۵۵.

تعامل صورت و محتوا در کشکول های فلزی دوران صفوی و قاجار

کلید واژه ها: صفویه و قاجار کشکول فلزی نقوش و کتیبه فرم و معنا

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۹۹ تعداد دانلود : ۱۰۶۱
استقرار سلسله صفوی در ایران و شیوع فرقه های منتسب به صوفیه، ایجاب می کرد تا به ساخت کشکول که یکی از آلات قلندری و درویشی بوده و در مراسم و آیین های مرتبط با این فرقه ها استفاده می شد، اهمیت وافری داده شود. عناصر بصری نقش شده بر کشکول ها، نشر اندیشه و افکار درویشان را دربرداشته است. لذا هدف این پژوهش، بررسی صوری و محتوایی سی و چهار عدد از کشکول های فلزی دوران صفوی و قاجار است. بنابراین سوالات پژوهش عبارت است از: تعامل عناصر تزئینی کشکول ها و آداب درویشی چیست؟ و کشکول های فلزی این دو دوره، از نظر فرم، نقش و نماد چگونه اند؟ روش تحقیق، توصیفی و تحلیلی بوده و گردآوری اطلاعات آن، کتابخانه ای و با مراجعه به سایت موزه های خارجی و همچنین مراجعه حضوری به موزه های داخلی جهت مطالعه نمونه ها است. نتایج پژوهش نشان می دهد که کاربرد کشکول نزد دراویش، علاوه بر آلات و وصله های درویشی و قلندری، وجه عاشورایی نیز داشته و در آیین سقایی و مراسم عزاداری عاشورا به کار می رفته است. از نظر فرم ظاهری نیز با سه نوع کشکول مواجهیم که در تزئین آنها از کتیبه هایی با مضامین شیعی و اشعار فارسی استفاده شده است. نقوش تزئینی نیز شامل نقوش انسانی، هندسی، حیوانی و گیاهی است. تکنیک های هنری مورد استفاده در تزئینات، شامل: قلمزنی، سیاه قلم، طلاکوبی روی فولاد، حکاکی، مشبک کاری و مرصع کاری است. نمادهایی نظیر اژدها، ماهی، مار و کشتی که در اجزا و تزئینات کشکول به صورت رمزگونه یا در فرم ظاهری آن به کار رفته اند به تبعیت از اعتقادات و آرمان هایی است که دراویش مدعی آن ها بوده اند.
۵۶.

مطالعه کتیبه های پنجمین ضریح حرم مطهر امام رضا (ع)(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: حرم مطهر امام رضا (ع) ضریح آفتاب کتیبه فرم و محتوا

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۸۱۲ تعداد دانلود : ۶۵۴
ضریح (آفتاب) امام رضا (ع) از نمونه های بارز و فاخر هنر ضریح سازی است که در دوره جمهوری اسلامی پس از فرسودگی ضریح چهارم (شیر و شکر) ساخته و جایگزین ضریح شیر و شکر گردید. طراحی و ساخت این ضریح توسط استادان و هنرمندان بزرگی همچون محمود فرشچیان، محمد موحد، مصطفی خداداد زاده اصفهانی، خداداد کشتی آرایی به انجام رسیده است. ضریحی به شکل مکعب مستطیل که به وسیله هنرهایی همچون خوشنویسی و کتیبه آرایی، قلم زنی و معرق خاتم، بدنه و داخل ضریح مطهر آراسته شده است. روش تحقیق توصیفی تحلیلی است و جمع آوری داده ها بر مبنای اطلاعات کتابخانه ای و عکاسی میدانی است. یافته ها نشان می دهد متن کتیبه های ضریح آفتاب شامل سوره های یس و هل اتی از قرآن کریم، اسماء چهارده معصوم، شهادتین شیعه، ذکر ها، صفات الهی، القاب و اسماءالحسنی می باشد. خطوط مورد استفاده در کتیبه های ضریح مذکور متناسب با جایگاه قرارگیری کتیبه و متن آن با ثلث، ثلث مقترن، معقلی و نستعلیق کتابت شده است. به طور کلی کتیبه ها علاوه بر وجه زیباشناسی، کمک شامخی در ارائه مفاهیمی دینی و مذهبی نموده است.
۵۷.

واکاوی اصول جوانمردی و فتوت در دو نگاره هارون الرشید در حمام متعلق به مکاتب نگارگری هرات و مشهد(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: مکتب های هرات و مشهد نگاره هارون الرشید در حمام اهل فتی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۴۱ تعداد دانلود : ۴۴۵
نگارگران تحت تأثیر فرهنگ و طبقه مسلط اجتماعی یعنی اهل فتی، نگاره هایی خلق کرده اند همچون دو نگاره هارون الرشید در حمام اثر بهزاد و هنرمند گمنام از مکتب مشهد. هدف این پژوهش تحلیل اصول اهل فتی در دو نگاره یادشده است. جمع آوری داده ها با روش کتابخانه ای و روش تحقیق تحلیل جامعه شناسی است. یافته ها گویاست که نگارگر با نگاه خاصی که در جامعه جاری بوده، اشاره ای نمادین به اهل جوانمردی و آئین تشرف داشته است. در نگاره هرات با نشان دادن لنگ های بسیار، اختصاص بخش عمده ای از نگاره به آن که سروال دلاکان بوده و حقیر جلوه دادن خلیفه در گوشه کادر، مخاطب را رهنمون ساخته و در نگاره مکتب مشهد، موضوع جوانمردان در لفافه ارائه شده است. در این نگاره اشاره به آب، مراحل تشرف به فتی شدن در سه قسمت سمت چپ نگاره و موقعیت والای لنگ، و در سمت راست اشاره ای کاملا پنهان به خلیفه در کنار مردم عادی و حلق کردن خلیفه نشان از پایین آوردن جایگاه او و در مقابل، مبارک داشتن مراحل فتی شدن است.
۵۸.

تحلیل پرده های سوزن دوزی خراسان در دوره معاصر از منظر انسان شناسی هنر (بررسی موردی در شهرستان های کاشمر و تربت حیدریه)(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: شهرستان های کاشمر و تربت حیدریه سوزن دوزی انسان شناسی هنر طرح و نقش

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۶۴ تعداد دانلود : ۴۷۴
سوزن دوزی در شهرستان های کاشمر و تربت حیدریه نشاًت گرفته، از ذوق و سلیقه مردمان این دیار و برخاسته از باورها و اعتقادات زنان هنرمند این خطه است که دارای فرم ها و نقوش منحصربه فرد هستند. اگرچه این آثار، ﺩﺭ ﻧﮕﺎﻩ ﺍﻭﻝ ﺳﺎﺩﻩ ﻭ ﺍﺑﺘﺪﺍیی ﺑﻪ ﻧﻈﺮ می رسند، ﺍﻣﺎ ازلحاظ ﺑﺼﺮی ﺩﺍﺭﺍی ﺳﺎﺧﺘﺎﺭی ﻣﻨﺴﺠﻢ ﺑﻮﺩﻩ و علاوه بر آن ﺩﺍﺭﺍی ﻣﻌﺎﻧی ﻭ ﻣﻔﺎﻫیﻤی هستند. مقاله به مطالعه آثار سوزن دوزی از منظر انسان شناسی هنر با سه رویکرد زیبایی شناسی، ﮐﺎﺭﮐﺮﺩ ﺷﻨﺎﺳی ﻭ ﻣﻌﻨﺎﺷﻨﺎﺳی در ﺍیﻦ ﻣﻨﻄﻘه ﻏﻨی ﺍﺯ ارزش های ﻓﺮﻫﻨﮕی پرداخته است. بررسی هدفمند هشت روستا در شهرستان های کاشمر و تربت حیدریه نشان می دهد که این آثار در سه قالب نقوش انسانی، گیاهی، پرندگان و حیوانات قابل تقسیم بندی است. این آثار، تجلی محیطی شاداب و زیبا را در بعد زیباشناختی، احترام به طبیعت و نگاهداشت آن، آرزوی باغ های با طراوت در فضای خشک کویری این خطه و مفاهیم اعتقادی و باورهای مردمی در تجلی حیواناتی مثل بز کوهی و یا تجلی برکت و حاصلخیزی در بعد معناشناسی دارد. در بعد کارکرد باید به بهره گیری از این آثار در قالب های مختلف کاربردی در محیط زندگی ساده ایشان مثل جانماز، بقچه و... اشاره داشت. آنچه شایسته ذکر است روند مسیر خط زندگی و امید خانواده در این خطه است که زن روستایی را به تولید این آثار هرچند پریمیتیو اما معناگرا ترغیب نموده است.
۵۹.

سنجش تاریخی و تطبیقی ویژگی های فنی و نقش پردازی دَرهای چوبی موزه بزرگ خراسان(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: تیموری موزه بزرگ خراسان آثار چوبی کاشیکاری کتیبه نگاری نقش و تزیین

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۴۶ تعداد دانلود : ۹۱۰
در میان آثار تاریخی چوبی مجموعه حرم رضوی، درهایی وجود داشته که با اجرای طرح گسترش و توسعه حرم، در دوره معاصر به انبار سازمان میراث فرهنگی خراسان در آرامگاه فردوسی منتقل شده است. این درها، در اثر آتش سوزی انبار، در سال 1391 و سوختن قسمتی از آنها، به مجموعه مصلی و در طی سال اخیر به مخزن موزه بزرگ خراسان راه یافته است. بررسی ها نشان از آن دارد که از چهار دَرِ مورد مطالعه، یک دَر، دارای کتیبهٔ شعر بوده و با استناد به یافته های برنارد اوکین متعلق به مدرسه بالاسر است و سه دیگر، فقط دارای تزیینات است. دَرها، کتیبه تاریخی ندارد و سوال اصلی، پیرامون سنجش تاریخی دَرهای چوبی محفوظ در موزه خراسان بزرگ با تکیه بر اطلاعات فنی و هنری ای آثار است. با مطالعات تطبیقی در اسناد و مدارک تاریخی و تزئینات وابسته به معماری دارای تاریخ (به ویژه کاشی، از آن جهت که شیوهٔ طراحی، با آثار چوبی همانندی داشته و تاریخ ساخت مشخص دارد) ، فرضیه پژوهش بر این امر بنیان گرفته است که ساخت آثار مذکور به دوران شاهرخ تیموری برمی گردد. پس از بررسی های دقیق روشن شد که شباهت بین شیوهٔ منبت جَست، در آثار مورد بررسی با سایر آثار چوبی منتخب در خراسان و مازندران دوره تیموری،حروف و پیکره بندی کتیبهٔ روی دَرِ مدرسه بالاسر (دَرِ شماره 1) و عناصر تزئینی دَرِ مذکور، به همراه سه دَرِ دیگر، با کتیبه ها و عناصر تزئینی کاشیکاری مسجد گوهرشاد، مسجد شاه، مدرسه غیاثیه خرگرد، آرامگاه شیخ ابوبکر تایبادی و همچنین دَرِ مسجد جامع طرقبه، صندوق موزه ویرانی مشهد، دَرِ مسجد بالاسر، به عنوان آثار شاخص دارای تاریخ، در حوزه تزئینات وابسته به معماری عصر تیموری، به یافتن جواب در تایید فرضیه کمک می کند. گردآوری اطلاعات عمدتا بر شیوه میدانی استوار و عکس ها توسط نگارنده جمع آوری شده است. تدوین مقاله به روش توصیفی، تطبیقی و تحلیلی در دو بخش است:پس از معرفی و مطالعه نوع روسازی و شیوهٔ منبت آثار،به بررسی و تطبیق نوع نوشتار کتیبه دَرِ مدرسه بالاسر پرداخته شد و سپس مطالعه اشتراکات عناصر تزیینی چهار دَرِ مذکور با تزئینات وابسته به معماری، در حوزه کاشی و چوب در آثار شاخص دارای تاریخ دوره شاهرخ تیموری، مدّ نظر قرار گرفت با مطالعه تطبیقی این سه بخش، نوشتار به این منتج شد که تاریخ دَرهای چوبی مدرسه بالاسر، محفوظ در موزه کوهسنگی، به سه دهه اول قرن نهم هجری برمی گردد.
۶۰.

بررسی صفحه آرایی نگاره های منسوب به کمال الدین بهزاد در نسخه بوستان سعدی (893- 894 هجری) به مثابه یک الگو(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: نگارگری ایرانی مکتب هرات کمال الدین بهزاد صفحه آرایی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۲۵ تعداد دانلود : ۷۳۴
ظهور و بروز مداوم سبک ها و الگوهای متنوع برای صفحه آرایی در همه رده های سنی اتفاقی مداوم است که هرروزه شاهد آن هستیم. فرهنگ کهن ایرانی در بطن خود، آثار هنری ماندگاری چون آثار بهزاد دارد که می تواند الگوی مناسبی برای مقاصد تبلیغاتی و اجتماعی باشد. باید دقت کرد، همان قدر که زبان و نوع گویش در یک نشریه مهم است، به همان میزان باید الگویی برای آراستن صفحات انتخاب شود که دارای اصالت فرهنگی باشد. هدف عمده این تحقیق بررسی اصول صفح هآرایی آثار بهزاد در مکتب هرات است. سؤال این است که آیا می توان بر اساس ویژگی های یک نگاره به ظرفی تهایی برای معرفی یک الگوی ایرانی در حوزه صفحه آرایی دست یافت؟ نگاره های نسخه بوستان سعدی موجود موزه ملی قاهره، الگویی برای معرفی یک روش هدفمند در حوزه گرافیک هستند. پژوهشگران حوزه نگارگری نگاره های این نسخه را منتسب به بهزاد م یدانند. روش تحقیق مقاله توصیفی و تحلیلی است که با توجه به ظرفیت نگاره ها برداشت های تخصصی حوزه صفح هآرایی مانند مارژین، گرید، ستو نبندی و جا یگذاری تصویر و نوشته مدنظر است. یافته ها نشان م یدهد نگاره های نسخه یادشده، این توانایی را دارد که الگوی مناسبی برای یک صفح هآرایی عملی باشد. بر اساس نظام ستو نبندی همین نگار هها، می توان ستون بندی معرفی نمود. همین طور جای گذاری ها و مارژین رعایت شده در صفحات، راهنمای صفح هآرا در همین حوز ه ها هستند.

پالایش نتایج جستجو

تعداد نتایج در یک صفحه:

درجه علمی

مجله

سال

حوزه تخصصی

زبان