عطیه جهانیان

ضریح ها سازه هایی هستند از چوب و یافلز که بر مرقد بزرگان به جهت ادای احترام و شان ایشان قرار می گیرد. ضریح سازی در دوره معاصر محل هنرنمایی و تامل اندیشمندان عالم قرار گرفته که در این میان کتیبه ها اهمیت والایی دارد. از نمونه های عالی ضریح سازی می توان ضریح های امام حسین و حضرت عباس علیهاسلام را نام برد که توسط هنرمندان ایرانی و عراقی انجام پذیرفته است. بازشناسی و واکاوی کتیبه های این دو ضریح گامی است در جهت تاباندن لایه های مستتر در کتیبه ها و جایگاه آنها در اعتقادات و باور شیعیان. هدف بررسی تاریخ ضریح های ایشان در طول تاریخ و کتیبه های آنها، ارتباط آیات منتخب با شان ائمه اطهار است. یافته ها نشان دارد در دو ضریح، 13کتیبه با سه قلم ثلث، نسخ و نستعلیق در مقام و منزلت ایشان کتابت شده است. به دلیل ابعاد متفاوت ساختمان دو ضریح، یک ردیف کتیبه در ضریح امام حسین(ع) بیشتر به کار رفته است. از نظر محتوا، کتیبه های ضریح امام حسین و حضرت عباس(علیهم السلام) در چهار گروه 1- قرآنی، 2- اسماء الحسنی و چهارده معصوم(ع)، 3- روایات و احادیث، 4- اشعار طبقه بندی می شود که کتیبه های قرآنی جلوه بیشتری نسبت به دیگر بخش ها دارند. روش تحقیق تحلیلی - تطبیقی بوده و جمع آوری اطلاعات کتابخانه ای و بویژه میدانی است.

تزیینات سنگ قبرهای گورستان های تاریخی ایران نکات قابل تأملی دارند. مجموعه هارونیه توس حاوی سن گقبرهایی از دوره تیموری تا قاجار است که با کتیبه و نقوش متنوعی آراسته شده اند. در این پژوهش 34 سن گقبر موردمطالعه بوده که به دلیل همسانی در نقش و طرح، 10 نمونه به روش هدفمند انتخاب گردیده است. هدف از این پژوهش مطالعه ساختار، کتیب هها و نقوش سن گقبرها می باشد. این مقاله درصدد پاس خگویی به این سؤال است که مضمون، فرم کتیبه ها و نقوش در سنگ قبرهای مجموعه هارونیه چیست؟ روش تحقیق توصیفی - تحلیلی است و گردآوری داد هها بر مبنای اطلاعات کتابخانه ای، اسنادی و میدانی است. یافته های مقاله نشان م یدهد که نقوش سنگ قبرها، نشا ندهنده الگویی مشخص و غالب بر طراحی و تزیین آن ها و گواه اندیشه، اعتقاد و فرهنگ بازماندگان و بازتاب فضای شیعی آن دوران بوده است. مضامین ب هکار رفته بر سنگ قبرها، در درجه اول بر صورت قبرها ظاهرشده؛ که شامل آیات، اسماء خداوند، اشعاری در وصف فراق و نکوهش دنیا است که به جاوید بودن خداوند رحمان و ناپایدار بودن انسان اشاره دارد. در این قبور خطوط از تعلیق و ثلث تا نستعلیق، همگی طلب آمرزش از خداوند رحیم را با توجه به مضامین نوشت هها و گیاهان در پی داشته است.