نجمه شبیری

فرمالیست هایی چون شکلوفسکی در بررسی اثر دیدگاه فرامتنی را به کناری می نهند و باتوجه به خود متن و عناصر و مؤلفه های درون متنی به ادبیت متن دست می یابند و کم تر به تَسری عوامل فرامتنی به متن توجه دارند. اینان ویژگی «شگفتی» را در زبان ادبی قائل اند و به نگاه متفاوت به امور عادی باور دارند و در این مسیر، انواع هنجارگریزی را باعث آشنایی زدایی می دانند. پرویز شاپور، علاوه بر نگاه متفاوتش به ژانر طنز، که منتهی به خلق نوع جدیدی به نام کاریکلماتور شده، در کاریکلماتورهایش از برخی شگردهای آشنایی زدایی به ویژه هنجارگریزی معنایی بهره برده است تا زبانش هم چون ژانرش غیرتکراری، تازه، و نو بنمایاند. با استفاده از شگردهایی چون تناقض، تشخیص، تشبیه، استعاره، دلالت چندگانه واژگانی، حسن تعلیل، حس آمیزی، و وارانگی سعی داشته است تا جلوه ای تازه از دنیا را به خوانندگان بنمایاند و در این راه نگاه جان دار او به طبیعت و درپی آن درهم آمیختن امور عینی و ذهنی غبار عادت از این شگردها زدوده و جان دوباره ای به امور مألوف بخشیده است. در این پژوهش، مطابق با مفاهیمی که ذکر می شود، به بررسی کاریکلماتورهای کتاب به نگاهم خوش آمدی پرویز شاپور پرداخته می شود تا با بررسی دقیق پرده از راز و رمز نگاه و بیان ساده اما جالب اذهان این کاریکلماتورنویس برداشته شود.

فعل یکی از ارکان مهم دستوری است که دربارۀ ساختمان آن بین دستورنویسان اختلاف نظرهایی وجود دارد. از این رو،  بررسی جهت زدودن گرد ابهام از آن به یکی از مهمترین ضرورت های دستور زبان بدل شده است. در این مقاله با بررسی تطبیقی ساختمان فعل در دو زبان فارسی و اسپانیایی،  با نظر به افعالِ  کتاب "دلبستگیها" اثر گاله آنو و ترجمۀ فارسی  آن از نازنین نوذری،  ابتدا علت اختلاف نظرها دربارۀ ساختمان فعل، سپس راه برون رفت از آنها  را بیان میکنیم و یک طبقه بندی تطبیقیِ مناسب با خصوصیت فعل در هر دو زبان (فعل ساده، فعل اشتقاقی، فعل مرکب)  ارائه میدهیم. گفتنی است  طی تحقیق مشخص شد که علت اصلی اختلاف نظرها دربارۀ ساختمان فعل،  به نوع تقسیم بندی تکواژهای زبان از سوی صاحب نظران و جایگاه حرف اضافه در آن  برمیگردد. پس از بررسی، حرف اضافه را در ذیل تکواژ قاموسی قرار داده و حاصلِ اسم/ صفت/ قید/ فعل/ حرف+ فعل را "فعل مرکب" و  حاصل  اسم/ صفت/ قید+ وندهای اشتقاقیِ فعلساز را "فعل اشتقاقی" دانستیم و ساخت فعل مرکب را نیز در پنج طبقه ارائه کردیم و اینگونه  علاوه بر ارائه تقسیم بندی  تطبیقی از ساختمان  فعل در دو زبان و رفع ابهامات دربارۀ فعل اشتقاقی و مرکب، مشخص شد علت بسامد افعال مرکب در زبان فارسی نسبت به زبان اسپانیایی چه بوده است.

سلوک به عنوان یکی از پربسامدترین مفاهیم درعرفان، برگرفته از یک دامنه مفهومی است که حول معنای راه رفتن یا رفتن شکل گرفته و به دامنه مفهومی دیگری الصاق شده است که همانا اندیشه عرفانی است؛ به طوری که گویی واقعا این فرایند را به مثابه راهی تصور کرده اند که در آن مقاماتی وجود دارد. همچنین مفهوم (Camino de Perfeccíon) در ادب عرفانی اسپانیا به معنای راه کمال و برخاسته از کلمه Camino)) به معنایی فیزیکی راه و مسیر است به جهت برداشت استعاری از آن، قابل تطبیق با مفهوم سیر و سلوک عارفانه و اصطلاح طریقت در عرفان اسلامی است. وجود سه مرحله تحت این عنوان در عرفان اسپانیا و شباهت آن به بحث طریقت در عرفان اسلامی آغاز بررسی شباهت در مفاهیم و فراتر از آن، مضامین و معانی موجود در این دو قلمروست؛ یعنی بررسی اشتراکات، اولاً در حیطه معانی و اصطلاحاتی چون طریقت و ثانیاً در باب مفاهیم و روش. بررسی این شباهت ها با استشهاد از آثار و زندگی نامه دو عارف نامی ایران و اسپانیا، سانتاترسا و ابوسعید ابوالخیر انجام شده است. اشتراکاتی که علاوه بر معانی  در زندگی، ریاضت ها، سلوک، آمیختن مفاهیم عاشقانه و زهدآمیز و آموزه های دینی و معرفتی این عارفان وجود دارد، می تواند نمودی از اشتراک در دو نحله عرفانی مذکور باشد.

ارزیابی کیفیت ترجمه متون ادبی همواره قاعده گریز بوده است؛ چنانکه برخی نظریه پردازان، ترجمه وفادار به متن اصلی را امکان ناپذیر می دانند. از این رو و به مرور زمان، نظریه های مختلفی برای سنجش متون ادبی پدید آمده است. در این مقاله با بررسی تطبیقی نظام ارزشی گفتمانِ رمانس ماه لورکا و ترجمه فارسی شاملو از آن- از طریق بررسی عواملی چون پیش فرض، زمینه قبلی، پاره گفتارها، اصل همکاری، پیوند و پیوستگی و درون مایه- به اهمیت نقش گفتمان و بافت در تحلیل و ترجمه متون ادبی تأکید و نشان داده شد که مترجم تا چه حد می تواند با رعایت گفتمان و بافتِ زبان مقصد به متن زبان مبدأ وفادار بماند؛ چنانکه در این راه، شاملو در ترجمه اش از رمانس لورکا، تمام انسجام های زبانی را حفظ کرده و انسجام بلاغی را نیز جز در یک مورد برقرار ساخته است. از این رو، با پیش فرض دانستن لزوم توجه به گفتمان و بافت زبان مبدأ و مقصد در ترجمه، می توان ترجمه شاملو از رمانس ماه را ترجمه ای وفادار به متن اصلی قلمداد کرد.

زبان فارسی و اسپانیایی هر دو از خانواده زبانهای هند و اروپایی هستند که با وجود نیاز به دسته بندی و به فهم درآوردن برخی موارد دستوری آنها برای آموزش تا کنون پژوهشِ تطبیقی جامعی بین دستور این دو زبان انجام نشده است. وجه فعل نمونه ای از پیچیدگیهای دستوری این دو زبان است. در این مقاله پس از تطابق ساختهای وجوه اخباری و التزامی این دو زبان، همراهیِ عناصر و نشانگرهای وجهیِ پرکاربرد را در جملات ساده اسپانیایی با افعال این دو وجه بررسی کرده ، و با نظر به ترجمه فارسی این جملات، آنها را در سه گروه گنجانده و مشخص کرده ایم که همراهِ عناصر هر گروه، فعل با چه وجهی ظاهر می شود تا با نظام مند کردن آنها، معادلیابی وجوه دو زبان آسانتر و این امر یاریگر فرایند یادگیری و یاددهی حیطه پژوهش شود. هم چنین طی پژوهش مشخص شد بدون شناخت ساختار زبان مبدأ و مقصد، و صرفاً با تأکید بر ترجمه عناصر وجهی نمی توان بار معنایی وجهی دقیق جملات را در ترجمه منتقل کرد.