رضا بنی اسدی

اهمیت دعا در دین اسلام صرفا به جنبه عبادی آن ختم نمی شود. دعا وسیله ای برای پرورش روح، تقویت باورهای دینی و تربیت اخلاقی انسان است. امام سجاد7 به دلیل شرایط خاص امامت شان از این ابزار به خوبی استفاده کردند. یکی از دعاهای مشهور امام سجاد7، دعای شریف مکارم الاخلاق است که سرشار از آموزه های اصیل دینی است. این پژوهش با روش توصیفی- تحلیلی درصدد است تا با دقت در مفاهیم بلند دعای مکارم الاخلاق، عوامل زمینه ساز واقعه عاشورا را استخراج کند. یافته های پژوهش نشان می دهد این عوامل در سه حوزه اقتصادی، فرهنگی و سیاسی اجتماعی بوده و هریک از این حوزه ها زیر مجموعه هایی را دربرمی گیرد که اگر امت اسلامی آنها را رعایت می کرد، حادثه تلخ عاشورا رخ نمی داد. 

هدف پژوهش حاضر بررسی شیوه همسرداری حضرت خدیجه(س) در سه حوزه فرهنگی، روان شناختی و رفتاری بود. جامعه پژوهش شامل کلیه متون  و منابع مربوط به حضرت خدیجه(س) است. نمونه پژوهش متون مربوط به شیوه همسرداری حضرت خدیجه(س) بود. این پژوهش از نوع توصیفی تحلیلی بود. با استفاده از روش اسنادی و کتابخانه ای اطلاعات جمع آوری شد و سپس داده های به دست آمده تحلیل شدند. نتایج پژوهش نشان داد که حضرت خدیجه(س) بانوی بی نظیر حجاز در شیوه همسرداری خویش با پیامبر اکرم(ص) در سه بعد فرهنگی، روان شناختی و رفتاری بسیار تحسین برانگیز عمل کرده و می تواند الگویی کامل برای همه زنان مؤمن بلکه مطلق زنان باشد. آن حضرت که در زمان حیات و پس از آن مورد توجه دیگران بودند در حوزه فرهنگی تحولاتی در خصوص نگاه به شیوه همسرگزینی، تأثیر سن در ازدواج و عدم تأکید بر تجمل گرایی ایجاد نمودند. در حوزه روان شناختی دارای ویژگی های عشق و معرفت، اعتماد قلبی به همسرو درک مشکلات زندگی بود. هم چنین در حوزه رفتاری دارای ویژگی هایی مانند عفت، سخاوت، تکریم همسر، حمایت از همسر، و موجد فضای ایمن و آرامش بخش در خانه بود. بنابراین می توان گزارش کرد که به کارگیری مجموع این مؤلفه ها توسط زنان، موجب ارتقای جایگاه آنان نزد همسر و در نتیجه استحکام خانواده و نیل به اهداف مشترک می شود.

هر شیء یا جریانی که در خلقت وجود دارد؛ به همان اندازه که وجود و آثار آن اهمیت دارد؛ شناخت هدف و غایت وجود آن نیز ضرورت دارد. انسان موجودی ذی شعور و دارای دو بعد جسمانی و نفسانی است و این پیچیدگی و گستردگی انسان، اهمیت هدف و غایت خلقت او را دو چندان می کند. هدف زندگی یکی از پرسش های اساسی است که در طول تاریخ حیات انسان مطرح بوده است. انسان در مقابل این پرسش، پیوسته به دنبال پاسخی منطقی و قانع کننده است. در مقام پاسخ، فیلسوفان درباره غایت و هدف زندگی، تفسیر های گوناگونی ارائه داده اند. برخی از این تفسیر ها مادی گرایانه و برخی پنداری و خیالی است. در مقابل، دین، معنای زندگی و غایت خلقت انسان را در گرو بندگی و عمل به دستورات الهی می داند. کتاب های مقدس قرآن کریم، تورات و انجیل شناخت غایت انسان را مبنایی مهم در اخلاق محوری انسان می دانند. این اهداف دارای سلسله مراتب هستند؛ هر کدام غایات مقدماتی، میانی و نهایی برای زندگی انسان تعریف نموده اند. این تحقیق که به روش توصیفی تحلیلی است به دنبال شناسایی غایات مقدماتی، میانی و نهایی؛ و قوت و ضعف آنها در کتابهای مقدس ادیان ابراهیمی می باشد.

اشرافی گری نوعی حالت خود برتر بینی است که در برخی افراد یا بعضی گروه های جامعه مشاهده می شود. این افراد و گروه ها از نظر اجتماعی به طور غالب در رده های بالای جامعه قرار دارند و از نظر سطح زندگی معمولا در رفاهی بیش از رفاه عموم مردم هستند. زندگی اشرافی در بیشتر صور خود معمولا با مفاسد بزرگ فردی و اجتماعی همراه است. مفاسدی مانند تحقیر، تمسخر، حسادت، اسراف و از همه بدتر فروپاشی اجتماعی از نتایج اشرافی گری است. با توجه به اهمیت ساده زیستی در شرع مقدس و دوری گزیدن از تجمل گرایی و اشراقی گری، برای ایمنی یافتن فرد و اجتماع از مفاسد آن ضرورت دارد راه های مبارزه با این خوی ناپسند شناسایی شوند. این مقاله که به روش توصیفی تحلیلی است در صدد بیان راه های مبارزه با اشرافی گری از منظر آموزه های نهج البلاغه است تا با شناخت این راه ها و مبارزه با این بیماری اخلاقی گامی در راه از بین بردن اشرافی گری بردارد.

سبک زندگی به معنای رفتارهای انسانی متأثر از فرهنگ هر کشور است که شامل تمام ابعاد زندگی انسان اعم از فرهنگی، سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و غیره می شود. تردیدی نیست که برای تحقق اقتصاد مطلوب در خانواده نیاز به بازنگری در سبک زندگی خانواده در بعد اقتصادی، و تغییر و اصلاح آن به سوی فرهنگ دینی و سبک زندگی اسلامی است. آیات قرآن، و کلام و سیره معصومین (ع)، به بهنرین وجه کیفیت این امر مهم را به ما نشان می دهند. امام زین العابدین (ع)، در پرتو ادعیه صحیفه سجادیه و کلام خویش، و نیز با سیره عملی خویش رهنودهایی برای زندگی مطابق با فرهنگ اسلامی ارائه نموده اند. در این پژوهش آسیب های اقتصادی زندگی فعلی خانواده که نیاز به بازنگری و تغییر در چهارچوب فرهنگ اسلام دارد بیان شده است؛ آسیب هایی مانند حاکم شدن روحیه مصرف گرایی، سوء مدیریت در مصرف، اسراف و تبذیر، تجمل گرایی، حرص، بخل و خساست؛ و در مقابل راه کارهای سبک زندگی اسلامی در تحقق اقتصاد مطلوب مانند دعوت به تولید، مدیریت مدبرانه مصرف، میانه روی و کفاف، ساده زیستی، عدم چشم داشت به دارایی دیگران، قناعت، سخاوت و انفاق با تکیه بر آموزه های امام زین العابدین (ع) مورد بررسی قرار گرفته است.

علامه طباطبایی و امام فخر رازی درباره نسخ آیات قرآن دیدگاه های مشترک و متفاوتی دارند. از جمله اختلافات ایشان در مصادیق نسخ است که ناشی از معیارها و شروط نسخ از نظر این دو متفکر اسلامی می باشد. علامه طباطبایی و امام فخر رازی با توجه به معیارهای خویش در وقوع نسخ در سه آیه قرآن اتفاق نظر دارند، در یک آیه علامه به صراحت نسخ را پذیرفته و فخر رازی با نقل نسخ از سوی علما خود سکوت کرده است. در یک آیه دیگر که علامه قائل به وقوع نسخ شده فخر رازی به صراحت وقوع نسخ را رد کرده است. این پژوهش که به روش توصیفی تحلیلی است در صدد آن است تا با بیان مصادیق نسخ از منظر این دو متفکر، دیدگاه ایشان را درباره آیات منسوخ معرفی کند.

جنگ صفین یکی از سه جنگی بود که حضرت علی (ع) در زمان کوتاه خلافت خود با آن روبرو شد. این جنگ بر خلاف دو جنگ دیگر یعنی جمل و نهروان با پیروزی قاطع لشکر حضرت علی (ع) پایان نیافت و همین امر موجب ظهور مشکلات اساسی برای امت اسلامی گردید. هدف این پژوهش شناسایی فرماندهان و افراد شاخص سپاه حضرت علی ع و تبیین شیوه رزم آن حضرت در نحوه به کاری گیری ایشان است تا اثبات کند حضرت علی ع تدابیر لازم برای پیروزی در این جنگ را نیز به درستی لحاظ کرده بود. این پژوهش که به روش توصیفی تحلیلی و با استفاده از منابع اصیل تاریخی انجام شده به این نتیجه رسیده که آن حضرت با تدابیر خویش در نحوه به کارگیری فرماندهان ارشد و افراد شاخص لشکر خویش، موفق شدند جنگ را تا آستانه پیروزی به پیش ببرند و اگر مکر و حیله جبهه دشمن و فریب جبهه خودی و خیانت برخی از لشکریان حضرت علی (ع) نبود، پیروزی قریب الوقوع صحنه نبرد به تسلیم در برابر حکمیت تغییر پیدا نمی کرد.

سید ابوالفضل برقعی از قرآنیون معاصر ایرانی است که بر مبنای قرآن بسندگی، کتاب تفسیر «تابشی از قرآن» را به رشته تحریر در آورده است و در مقدمه کتاب خویش چنین ادعا دارد که با تکیه بر آیات قرآن و پذیرش سنت پیامبر اکرم$ به عنوان تفصیل دهنده آیات مجمل قرآن، بدون تعصبات مسلکی به بیان حقائق خواهد پرداخت؛ اما بررسی ها نشان می دهد در آیه مباهله که یکی از آیات ولایت است، وی تابع قواعد تفسیر قرآن کریم نبوده و سنت نبوی را نیز نادیده انگاشته است. سید ابوالفضل برقعی در شیوه تفسیری خود برای گریز از تطابق «انفسنا» بر حضرت علی%، دچار لغزش هایی شده و برخی از قواعد تفسیر مانند پایبندی به اصول محاوره عرفی و عقلائی، رعایت ادبیات عرب، عدم مخالفت تفسیر با سنت قطعی، ممنوعیت تفسیر به رأی و لغزش در معناشناسی کلمه را نادیده گرفته و یا از آن ها غفلت نموده است. به چند دلیل از جمله تطابق انفسنا بر امیرالمومنین علی% توسط غیرشیعیان، بی دقتی در نظیریابی برای آیه و عدم لزوم پذیرش وحدت وجود برای صحت تطابق آیه بر حضرت علی%، نظر وی مردود است. درباره نقد نظر برقعی پیرامون آیه مباهله پژوهش مستقلی مشاهده نشده است. این پژوهش که به روش توصیفی تحلیلی است به بررسی و نقد نظر سید ابوالفضل برقعی درباره آیه مباهله می پردازد.

انسان برای رسیدن به موفقیت و رستگاری موانعی دارد. برخی از این موانع دشمنانی هستند که نمی خواهند انسان به هدفش برسد. پس شناحت دشمن یکی از ضروریات مسیر موفقیت است همان طور که شناخت زمان و مکان عملیات دشمن نیز از ضروریات است در نتیجه هوشیاری در همه زمان ها و مکان ها در برابر دشمن لازمه موفقیت می باشد. دشمن گاهی به وسیله جنگ سرد، گاهی از راه جنگ نظامی و گاهی از راه جنگ نرم هدف خود را دنبال می کند. بنابراین افزون بر شناخت دشمن، و زمان و مکان عملیات آن، شناخت روش ها و ابزاری که او به کار می گیرد نیز ضروری است. یک روش دشمن جنگ نرم است که قدمت طولانی و پیچیدگی خاص خود را دارد و یکی از مهم ترین ابزار آن شایعه پراکنی است. این پژوهش که به روش توصیفی تحلیلی است دشمن و جنگ نرم از منظر نهج البلاغه را با تمرکز بر سلاح شایعه مورد بررسی قرار داده تا با آشکار شدن کیفیت مقابله با دشمن در جنگ نرم، از ضربه زدن آن به جبهه حق جلوگیری کند.

یکی از آفات زندگی دنیوی میل به اشرافی گری است. این آفت هم نسبت به حاکمان و هم نسبت مردم یک جامعه یک تهدید جدی به شمار می رود. اشرافی گری که با خودبرتربینی همراه است روی آوردن به تجملات و اموری از جلوه های مختلف زندگی است که وجود آن ها برای ادامه یک زندگی عزت مندانه و حتی مرفه لزومی ندارد. این نوع زندگی باعث ایجاد یا تعمیق شکاف طبقاتی اقشار جامعه گردیده و در نهایت منجر به فروپاشی اجتماعی می گردد، از این رو لازم است با عوامل ایجاد آن مبارزه گردد. این پژوهش که به روش توصیفی تحلیلی است در صدد آن است تا با شناسایی عوامل ایجاد اشرافی گری راه مبارزه با آنها را هموار ساخته و از این طریق گامی در راه ریشه کن کردن اشرافی گری در جامعه بردارد.

در اسلام سالمندان احترام ویژه ای دارند. از این رو به برآورده شده نیازهای ایشان توجه خاصی شده است. یکی از مهم ترین این نیازها رسیدگی و مراقبت شایسته از ایشان است. این مساله اگر چه برای همه افراد چامعه نسبت به سال مندان صادق است اما درباره فرزندان نسبت به والدین سال مند از تاکید بسیار بیشتری برخوردار است با این حال در سال های اخیر مراقبت از والدین سال مند در محلی غیر از خانواده که از آن به خانه سال مندان یاد می شود شیوع قابل توجهی یافته است. این پژوهش که به روش تحلیلی توصیفی است در صدد بیان جایگاه ویژه سالمندان به ویژه والدین در اسلام و مراقبت شایسته از ایشان است.

هدف از پژوهش حاضر تبیین صفات مشترک زنان صالحه در قرآن کریم و کتاب مقدس است. جامعه مورد بررسی آیات قرآن کریم و کتاب مقدس می باشد. نمونه پژوهش آیات الهی قرآن کریم و کتاب مقدس در رابطه با صفات مشترک زنان صالحه در قرآن کریم و کتاب مقدس است. این پژوهش توصیفی تحلیلی بوده و اطلاعات از طریق اسنادی و کتابخانه ای حاصل شده است. تحلیل با استفاده از داده های به دست آمده از آیات قرآن کریم و کتاب مقدس صورت گرفته است. نتایج پژوهش نشان داد که در قرآن کریم و کتاب مقدس برای زنان صالحه در دو حوزه فردی و خانوادگی صفاتی بیان شده است. از منظر قرآن کریم و کتاب مقدس زنان صالحه در حوزه فردی دارای صفاتی مانند ایمان، عمل صالح، تقواپیشگی، پاک دامنی، راست گویی، حیا، حجاب، پرهیز از خودنمایی و چشم پاکی می باشند. هم چنین در حوزه خانوادگی زنان صالحه را دارای صفاتی مانند شوهرداری، خانه داری و فرزندپروری معرفی شده اند.

هدف از پژوهش حاضر تبیین نقش زن در استحکام بنیان خانواده با الگوگیری از فرهنگ غنی اسلامی است. جامعه مورد بررسی آیات قرآن و جوامع روایی می باشد. نمونه پژوهش آیات الهی و روایات مربوط به نقش زنان در امر استحکام خانواده و موضوعات مرتبط با آن است. طرح پژوهش توصیفی تحلیلی است. اطلاعات از طریق اسنادی و کتابخانه ای حاصل شده است. تحلیل با استفاده از داده های به دست آمده از آیات قرآن و روایات مربوطه از کتب جوامع روایی صورت گرفته است. نتایج پژوهش نشان می دهد در فرهنگ غنی اسلامی راهبردهای بسیار زیاد، بسیار دقیق و بسیار موثر برای ایفای نقش زنان در استحکام خانواده ارائه شده است. برخی از مهم ترین این راه کارها شامل توجه زن به سنخیت همسر در تشکیل خانواده، پرهیز از بیان مطالب اختلاف افکن، دوری از انجام رفتارهای تنش زا، تاکید بر اظهار محبت زوجین نسبت به یک دیگر، تاکید بر انجام اعمال محبت زا بین زوجین، ترغیب زن به اطاعت همسر، رسیدگی شایسته به امور منزل، ترغیب زن به رعایت حال همسر، تشویق به رفتارهای زناشویی، تغافل زن از خطاهای همسر، و عفو و گذشت زن نسبت به همسر می شود. با به کارگیری موارد فوق و هنرنمایی زن حصول استحکام خانواده امری قطعی است.

   مسأله ی خلود در عذاب جهنّم یکی از پر مناقشه ترین مسائل اعتقادی مربوط به مباحث معاد است که عده ی کثیری از دانشمندان و عالمان دینی را به خود مشغول کرده و صاحب نظران فراوان در علوم مختلف را به چالش کشیده است. عارفان، فیلسوفان، متکلّمان، مفسّران و دیگر دانشمندان دینی در این مورد اظهار نظر کرده و هر یک فهم خود را بیان داشته اند. ابن عربی و امام خمینی دو عارف و متفکّر برجسته جهان اسلام معتقدند که انسان ها در جهنّم عذاب دائمی نخواهند داشت و سرانجام از عذاب نجات پیدا خواهند کرد هر چند که جایگاه ابدی آن ها جهنّم باشد. به عقیده ایشان خلود در جهنّم به معنای خلود در عذاب نیست و با آن ملازمه ندارد. انسان های گرفتار در جهنّم پس از چشیدن عذاب و قابلّیت یافتن برای درک فیض خاص الهی مشمول رحمت حضرت حق تعالی شده و از عذاب های جهنّم نجات می یابند. البته این دو متفکر بزرگ اختلافات جزئی هم در این زمینه با هم دارند. این پژوهش با روش تحلیل محتوایی گفتار این دو متفکر بزرگ ضمن تبیین و مقایسه ی این دو دیدگاه به نقد و بررسی و رد نظریه ی ایشان می پردازد.

به دلالت صریح برخی آیات الهی، فرعون در آخرین لحظات عمرش توبه کرد. ابن عربی توبه او را مقبول دانسته و معتقد است باایمان از دنیا رفته است. امام خمینی معتقد است توبه فرعون مردود بوده و با حالت کفر دنیا را ترک کرده است. ابن عربی معتقد است فرعون قبل از غرق شدن توبه کرد و چون قبل از اینکه گناهی کند، قبض روح شد، پس نه تنها مؤمن، بلکه مؤمن پاکیزه از دنیا رفته است. به عقیده او کلام نرم حضرت موسی و هارون(ع) در فرعون اثر کرد و متذکر و خاشع شد و این دلالت بر قبولی ایمان او دارد؛ زیرا تذکر و خشیت در زمان دعوت صورت گرفته که در دنیا بوده است. اما امام خمینی معتقد است فرعون بعد از اینکه متوجه شد به زودی غرق مى شود، توبه کرد و توبه هنگام مرگ پذیرفته نمی شود. ایشان همچنین دستور الهی مبنی بر کلام نرم حضرت موسی و هارون(ع) با فرعون را نه به خاطر متذکر و خاشع شدن فرعون، که برای مصالحی همچون تأثیر بر اطرافیان فرعون دانسته اند.

یکی از نوآوری های مهم علامه طباطبایی در فلسفه، نظریه ادراکات اعتباری است. او ادراکات اعتباری را در سه بخش: کیفیت پیدایش علوم اعتبارى از انسان، کیفیت پیدایش کثرت در علوم اعتبارى و کیفیت ارتباط علوم اعتبارى با آثار واقعى و حقیقى مورد بررسی دقیق قرار داده است. این نظریه در بُعد معرفت شناسی، می تواند بر بسیاری از مسائل در علوم مختلف تأثیری عمیق بگذارد یا دست کم گمان شده که چنین است. این تأثیر به حدی است که می توان این نظریه را از حیث تأثیرگذاری بر مسائل مختلف با نظریه حرکت جوهری ملاصدرا مقایسه کرد. نوشتار حاضر تلاشی است در راستای تبیین تأثیرات این نظریه در علوم مختلف و در صدد است، ضمن تبیین اجمالی آن، به بررسی برخی از این تأثیرات در دو حوزه فلسفه و اخلاق و نقد بعضی دیدگاه ها در این باره بپردازد.

مساله اثبات وجود خداوند، همواره مورد توجه فلاسفه بوده است. در این راستا، براهین متعددی ارایه شده که یکی از مهمترین آنها برهان صدیقین است. در این برهان، از طریق شناخت وجود، به واجب رسیده میشود؛ در حالیکه در براهین دیگر، اثبات وجود حقتعالی بدین صورت ممکن نیست. سنگبنای این برهان را ابنسینا بنا نهاد و پس از او فلاسفه بسیاری به آن پرداختند و هر یک تلاش کردند تا بهترین تقریر را از آن ارایه دهند. این مقاله ضمن تبیین تقریرات ابن سینا و شیخ اشراق و بیان اشکالات وارد بر آنها به نقد نظر ملاصدرا درباره دو برهان مذکور میپردازد.

پژوهش حاضر به دنبال توصیف و تبیین رابطه دین با سلامت روان می باشد. بدین منظور سعی شده تا با به کارگیری برخی از نظریه های اجتماعی- روانی، رابطه بین میزان دین داری، نوع جهت گیری دینی، میزان حمایت اجتماعی ادراک شده، و میزان خوش بینی با میزان سلامت روان مورد بررسی قرار گیرد. پژوهش حاضر به صورت پیمایشی صورت گرفته و داده های مورد نیاز با استفاده از پرسش‌نامه خود اجراء گردآوری شده است. نمونه آماری تحقیق شامل 405 نفر از دانشجویان بوده اند که از بین 7083 نفر از دانشجویان دانشگاه مازندران به روش تصادفی طبقه ای متناسب انتخاب شده اند. نتایج توصیفی تحقیق حاکی از آن است که بر اساس مقیاس سلامت عمومی (GHQ-28)، 7/55٪ از دانشجویان سالم تشخیص داده شده اند. همچنین حدود 60 ٪ از دانشجویان دارای سطوح بالایی از دین‌داری بوده و جهت گیری دینی اکثریت آنها، جهت گیری بیرونی بوده است. ضمن آنکه دو سوم دانشجویان از خوش بینی متوسط و بیش از نیمی از آنان از حمایت اجتماعی زیاد برخوردار بوده اند. آزمون تفاوت میانگین ها نشان داد که میانگین نمره سلامت روان دانشجویان بر حسب میزان دین‌داری، جهت گیری دینی درونی، میزان خوش‌بینی و میزان حمایت اجتماعی تفاوت معنا داری داشته است. با این حال، تحلیل رگرسیونی داده‌‌ها حاکی از آن بوده است که به ترتیب متغیرهای میزان حمایت اجتماعی، میزان خوش بینی، و جهت گیری دینی درونی (به شکل مستقیم و معنادار)، و جهت گیری دینی بیرونی و میزان دین‌داری(به شکل غیر مستقیم از طریق تاثیر بر حمایت اجتماعی و خوش بینی) بر میزان سلامت روان دانشجویان تاثیرداشته اند. ازدلالت‌های تحقیق حاضراین است که جهت گیری دینی درونی در مقایسه بامیزان دین‌داری ونیز جهت گیری دینی بیرونی، عامل مؤثرتری برای بهبود و افزایش سلامت روان محسوب می‌گردد.