فاطمه شیخ شعاعی

ساخت کتابخانه دیجیتالی با چالش های بسیاری روبه رو است که به یک باره نمی توان بر آن ها چیره شد. پدیده هایی با چنین پیچیدگی، با مدل های بلوغ دنبال می شوند. در یک مدل بلوغ، ویژگی های یک پدیده در سطوح گوناگونی تقسیم بندی می شوند و ابتدا باید ویژگی های هر سطح بهبود یا تحقق یابد و سپس، به بهبود ویژگی های سطح بعد از آن پرداخته شود. بر این پایه، برای کتابخانه دیجیتالی نیز می توان مدل بلوغ طراحی کرد تا با دنبال کردن آن، بتوان با کارایی و اثربخشی بیشتری به کتابخانه دیجیتالی دست یافت. از آنجا که برای کتابخانه دیجیتالی تاکنون مدل بلوغ طراحی نشده است، در اینجا با بررسی نوشتارهای کتابخانه دیجیتالی و مدل بلوغ با کاربرد رویکرد کیفی و روش فراترکیب، ویژگی های بلوغ کتابخانه دیجیتالی ارائه می شود تا بنیانی برای طراحی چنین مدلی به دست آید. با توجه به اینکه مفهوم بلوغ کتابخانه دیجیتالی دارای چند بعد و گسترده است، فراترکیب به عنوان روشی مناسب برای تلفیقی جامع از مدل های ارائه شده در حوزه های دیگر با نوشته های موجود در زمینه کتابخانه دیجیتالی بر پایه تفسیر و ترجمه آن هاست. بر این پایه، 68 منبع معتبر (38 منبع در حوزه کتابخانه دیجیتالی و 30 منبع در حوزه مدل بلوغ در حوزه های گوناگون) از میان منابع موجود برگزیده شدند. با تحلیل این منابع، سه مقوله، هفت مفهوم، و 35 کد برای ویژگی های بلوغ کتابخانه دیجیتالی به دست آمد که در میان آن ها، بیشترین تأکید مطالعات پیشین بر کاربرد سیستم های نرم افزار ی/ سخت افزار ی به عنوان پشتیبان و توانمندساز کتابخانه دیجیتالی و مفهوم محتوای کتابخانه دیجیتالی است. ویژگی های یافت شده علاوه بر ایجاد بنیانی برای طراحی مدل بلوغ کتابخانه دیجیتالی می تواند به عنوان ابزاری در اختیار مدیران پروژه های کتابخانه دیجیتالی قرار گیرد تا با کاربرد آن ها وضعیت بلوغ پروژه خود را ارزیابی کرده و بتوانند برای دست یابی به سطوح بالاتر بلوغ برنامه ریزی کنند.

هدف : پژوهش حاضر با هدف تدوین برنامه راهبردی برای کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه علوم پزشکی تهران صورت گرفته است. روش : پژوهش حاضر از نظر هدف، کاربردی و از نظر گردآوری داده ها، توصیفی است که در زمره مطالعات موردی قرار می گیرد. جامعه پژوهش را 21 نفر شامل مدیر، معاون، مسئولان و کارکنان کتابخانه مرکزی تشکیل می دهند. به سبب محدود بودن تعداد اعضای جامعه، تمامی اعضا مورد پیمایش قرار گرفتند. اطلاعات مراحل مختلف این برنامه ریزی شامل ماتریس های ارزیابی عوامل داخلی و خارجی، سیاست های راهبردی، و ماتریس «برنامه ریزی راهبردی کمی» [1] طی دو میزگرد و دو سری پرسشنامه، به دست آمده است. برای تدوین برنامه راهبردی، از الگوی جامع مدیریت راهبردی و مدل دیوید استفاده شده است. یافته ها : نتایج پژوهش نشان داد کتابخانه از نظر نقاط قوّت و ضعف در وضعیت متوسط و از نظر فرصت ها و تهدیدها، نزدیک به حد متوسط قرار دارد. در ماتریس QSPM بیشترین نمره یا امتیاز، به راهبردهای SO یا تهاجمی تعلق دارد. نتیجه گیری : با توجه به یافته ها، باید نقاط قوّت تقویت و نقاط ضعف برطرف شود. همچنین، از فرصت ها نهایت استفاده صورت گیرد و با بهره گیری از نقاط قوّت، تهدیدها از بین برود. امتیاز بالای راهبردهای تهاجمی نشان دهنده آن است که کتابخانه با وجود نقاط ضعف و تهدیدهایی که دارد، دارای نقاط قوّت و فرصت های خوبی است که به آن اجازه می دهند رویه راهبردهای تهاجمی را برای تثبیت و توسعه جایگاه خود در سطح ملی و منطقه ای در پیش بگیرد.  

این مقاله با هدف معرفی فرایند داوری و ضرورت آن در نظارت بر کیفیت آثار علمی منتشرشده، به بررسی وجود/ عدم وجود فرایند داوری، انواع داوری های رایج، روش های تصمیم گیری، معیارهای مؤثر بر پذیرش مقاله، تصمیم گیرندگان اصلی، مسائل و مشکلات سردبیران، و هنجارهای رایج در فرایند داوری مجلات معتبر علمی ایران4 پرداخته است. بنابراین، با توجه به هدف پژوهش، روش اجرای آن پیمایش و ابزار گردآوری اطلاعات، پرسشنامه بوده است. جمعیت آماری این پژوهش شامل 245 مجله علمی پژوهشی و ترویجی بوده است. نتایج پژوهش نشان داد که نوع داوری رایج در این مجلات «دوطرفه پنهان» است و روش غالب در پذیرش مقاله «اعلام نتیجه مقاله پس از داوری و طرح در جلسه هیئت تحریریه» است. همچنین، یافته ها حاکی از آن بود که دو معیار «اصیل و بدیع بودن پژوهش» و «ارتباط موضوع با خط مشی موضوعی مجله» نقش مؤثری در پذیرش مقالات دارند. از میان پنج رکن اصلی دخیل در فرایند داوری مجلات، «هیئت تحریریه» نقش اساسی تری در فرایند داوری مقالات داشته است. درباره مسائل و مشکلات، سردبیران مجلات ایرانی بیشتر با سه مسأله «طولانی بودن زمان داوری مقالهها»، «کیفیت ضعیف نگارش مقالهها»، و «مشکلات مالی» مواجه بوده اند.

پژوهش حاضر با هدف بررسی نرم‌افزارهای مدیریت محتوا و داوری مجله‌های علمی به منظور شناسایی ویژگیهای ضروری انجام شده است. در این پژوهش قابلیت‌ها و امکانات نرم‌افزاری نمونه‌های موجود که در داخل و خارج از کشور مورد استفاده قرار ‌می‌گیرند تجزیه و تحلیل شده و در قالب جدولی ارائه شدند. سپس با استفاده از این جدول، همراه با یک سری اطلاعات دیگر پرسشنامه‌ای تهیه شده و برای نظرسنجی و نیازسنجی در اختیار 15 نفر متخصص (داور، سردبیر، طراح یا پژوهشگر نرم‌افزار) قرار گرفت. بر‌اساس فراوانی به‌دست آمده برای هر ویژگی از نظر متخصصان، ویژگیهای لازم و ضروری برای یک نرم‌افزار مدیریت فرایند داوری به سه گروه ویژگیهایی با فراوانی 15-10، 10-5، و 5-0 تقسیم‌بندی شدند. اکثریت ویژگیهای یک نرم‌افزار فرایند داوری، از دیدگاه متخصصان در گروه ویژگیهایی با فراوانی 15-10 قرار گرفتند. در نهایت باید گفت که ویژگیهای گروه اول (فراوانی 15-10) حتماً باید در طراحی یا خرید نرم‌افزار داوری برای یک مجله لحاظ شوند. در نظر گرفتن ویژگیهای گروه دوم (فراوانی 10-5) با توجه به شرایط و امکانات مجله توصیه می‌شوند. از ویژگیهای گروه سوم به‌علت کم‌بودن تعداد در این طرح صرف‌نظر شده و می‌توان آنها را جزء گروه دوم و ویژگیهای پیشنهادی به‌حساب آورد.

گفتار، یکی از روش‎های آسان و کارآمد مبادله‎ی اطّلاعات توسّط انسان‎ها به حساب می‎آید. به همین دلیل ایجاد قابلیت‎های درک و تولید گفتار در ماشین نیز تحت عنوان" فن‌آوری پردازش گفتار" عمل انتقال اطّلاعات به آن را سریع‌تر و راحت‌تر می کند. تاریخ شروع طراحی سیستم های تولید گفتار به قرن هجدهم و قبل از سیستم های تشخیص گفتار در قرن بیستم باز می‎گردد. علت این امر، ساده‎تر بودن تولید گفتار رایانه‎ای نسبت به تشخیص است. در سیستم‎های تولید گفتار، از قواعد آواشناسی استاندارد هر زبان خاص برای تولید گفتار استفاده می‎شود و در سیستم‎های تشخیص گفتار از دو روش تشخیص بر مبنای کلمات هر زبان خاص و تشخیص بر مبنای واج‎های – عناصر صوتی تشکیل دهنده‎ی هرکلمه – هر زبان استفاده می‎شود. کاربردهای فن‌آوری پردازش گفتار در این مقاله در مقوله‎ی کاربردهای کلّی و کاربرد در کتابخانه با تأکید بیشتر، مورد بررسی قرار گرفته‎اند. در این مقاله در دو مقوله‎ی مجزّا، کاربردهای مورد استفاده‎ی کتابداران و کاربران بررسی شده است. محدودیت‎های فن‌آوری تشخیص گفتار قابل بررسی است و در نهایت عواملی مانند آموزش، انتظامات، انگیزه، آزمون‎پذیری، و انتخاب سیستم متناسب با وظیفه‎ی مورد انتظار از عوامل موفّقیت فن‌آوری تشخیص خصوصاً تشخیص گفتار به حساب می‎آیند.

همتراز خوانی ارزیابی انتقادی و سازنده از دست نوشته های ارائه شده به مجلات است که توسط افراد متخصص و همتراز با نویسنده دست نوشته صورت می گیرد.با توجه به بدیع بودن موضوع داوری مقالات علمی در زبان فارسی، ابتدا مفاهیم، اصطلاحات و تحولات مربوط به فرایند داوری دست نوشته های علمی بررسی می شود. سپس فرایند همتراز خوانی در مجله جامعه شناسی ایران برای ارائه الگویی از این فرایند در مجلات علمی – پژوهشی در ایران بررسی می شود. نوع فرایند همترازخوانی مورد استفاده در مجله جامعه شناسی ایران مبتنی بر شیوه داوری پنهان دوطرفه است. در این پژوهش خصوصیات فرایند داوری در این مجله با توجه به ویژگی های عمومی فرایند و نیز ویژگی های داوران از جمله، سن، جنس، رشته تحصیلی، رتبه علمی و ... مورد بررسی قرار گرفته است.اسناد مورد تحلیل شامل 798 سند داوری در مورد 418 دست نوشته و حاصل همکاری 126 داور (104 داور مرد و 22 داور زن) می باشد. در مدت 4 سال یعنی از نیمه دوم سال 1381 تا نیمه اول 1385 قریب به 5700 ساعت کار علمی در رابطه با دست نوشته های دریافتی توسط داوران و اعضای هیئت تحریریه منتخب مجله صورت گرفته است . متوسط زمان صرف شده از زمان دریافت دست نوشته تا اعلام نتیجه به نویسنده برای هر دست نوشته 6/13 ساعت و میزان دست نوشته ها توسط داوران مجله جامعه شناسی ایران بیش از 80درصد بوده است. و نرخ رد دست نوشته های نزد داوران خارج از مجله کمی بیش از داوران داخلی / اعضای هیئت تحریریه است. نتایج آزمون رگرسیون لاجستیک نشان می-دهد از میان متغیرهای جمعیت شناختی داوران بین رشته تحصیلی، خارجی یا داخلی بودن داور و رتبه دانشگاهی با نتیجه داوری (پذیرش یا عدم پذیرش) رابطه معنی داری وجود دارد و سایر متغیرها رابطه ای با نتیجه داوری ندارند.