رباط سپنج، مطالعه تطبیقی و تدقیق دوره تاریخی (مقاله علمی وزارت علوم)
درجه علمی: نشریه علمی (وزارت علوم)
آرشیو
چکیده
رباط سپنج در شمال شرق شهرستان شاهرود از جمله بناهای تاریخی ارزشمند با تزیینات فاخر آجرکاری در قرون میانه هجری است که در عمده منابع تحقیقی از آن به عنوان بنایی ایلخانی یاد شده است. بررسی دقیق تر تاریخچه اثر و تطبیق تزیینات آن با تعدادی از کاروان سراها و دیگر بناهای قرون میانه هجری این گمان را مطرح می کند که اثر به دوران پیش از حمله مغول تعلق دارد. با وجود این، تشخیص قدمت آن تا حدودی دشوار است زیرا بخش های زیادی از بنای اصلی تخریب شده و تنها قسمت ورودی و حصار پیرامون در شکل اولیه باقی مانده است. در واقع گرچه فرم اصلی پلان بنا به شکل حیاط مرکزی قابل تشخیص است، ساخت خانه های روستایی در محل میانسرا، در دوران متأخر، پلان را تا حد زیادی مخدوش کرده است. این پژوهش با هدف تعیین قدمت رباط سپنج انجام گرفته است و این پرسش اصلی را مطرح می سازد: آیا رباط سپنج را می توان با توجه به شواهد موجود و بررسی های تاریخی تطبیقی، اثری متعلق به پیش از حمله مغول تلقی کرد؟ شیوه انجام پژوهش پیش رو، به رغم محدودیت های موجود در بررسی میدانی (خاصه کاوش و پی گردی)، با تمرکز بر سه بخش اصلی انجام گرفت: نخست بازشناسی اثر در منابع تاریخی و پژوهش های پیشین؛ دوم بررسی تزیینات بنا و تطبیق آن با نمونه های مشابه از ابنیه هم دوره. سوم بررسی تطبیقی شواهد موجود از پلان و ورودی بنا با نمونه های شاخص و شناخته شده از کاروان سراهای هم دوره (مشخصاً سلجوقی و ایلخانی). در نهایت این پژوهش نشان می دهد با وجود آنکه اکثر منابع تحقیقی حکم به ایلخانی بودن رباط سپنج دارند، تعلق بنا به دوران پیش از حمله مغول محرز است و نزدیک ترین دوره تاریخی قابل حدس، اواخر عصر سلجوقی است.Ribat of Sepanj, Comparative Study and Dating
Ribat-i Sepanj, located on the northeast of Shahrud, is among the valuable historical monuments boasting magnificent brickwork ornamentation. It dates from the middle centuries of the hegira and is mentioned in most research sources as a construction of the Ilkhanid period. A closer look at the history of the monument and the comparison of its decorations with that of a number of other caravanserais and monuments of the middle centuries of Islam raises the idea that it dates back to the pre-Mongol era. However, it is not easy to date the monument because many parts of the original building are destroyed and only the entrance and the enclosure wall remain in their original form. Although the original plan is recognizable in the form of the central courtyard, the construction of rural houses in the courtyard greatly distorted the plan in later periods. This study aims to determine the time of the initial construction of the Ribat-i Sepanj, and to answer the main question: can the Ribat-i Sepanj be considered a construction of the pre-Mongol invasion according to the available evidence and historical-comparative studies? The method of conducting this study, due to the limitations of field research (especially excavation and tracking) focuses on three main items: first, studying the monument based on historical sources and previous research works; second, studying the ornamentation and comparing it with similar other samples from contemporary monuments; and third, conducting a comparative study of the available evidence remaining of the plan and entrance of the monument with those of the well-known examples of contemporary caravanserais (specifically from the Seljuq and Ilkhanid period). Finally, although most researchers consider Ribat-i Sepanj to be an Ilkhanid monument, the present study finds that the monument recognizably dates from the pre-Mongol invasion, and the closest historical period attribution is the late Seljuq era.
تبلیغات
