سیاست به مثابه فضیلت در اندیشه فیض کاشانی (مقاله علمی وزارت علوم)

چکیده

ملا محسن فیض کاشانی (996 1077ق) از اندیشمندان بزرگ امامیه در دوره دوم حکومت صفویه در ایران است که تحت تأثیر دو نگرش حکمی صدرایی و حدیثی است. او با تکیه بر روایات اهل بیت(ع) و با محوریت فضیلت مطرح در حکمت اسلامی، به ارائه اندیشه اش در باب سیاست پرداخته است. بر این مبنا، پرسش اصلی این نوشتار این است که فیض کاشانی سیاست و زندگانی سیاسی را چگونه می بیند؟ یافته های پژوهش که حاصل متن پژوهی نظریه محور و داده های کتابخانه ای است، بیانگر این است که دلبستگی حقیقی فیض را مکتب اهل بیت و پیروی از راه و روش آنان یعنی فضیلت گرایی تشکیل می دهد. لذا بر مبنای نگرش حکمی (فلسفه سیاسی) فضیلت محور و شرعی (قرآن و سنت اهل بیت) و با توجه به شرایط زمانه خویش، در پی تثبیت قدرت فکری و سیاسی تشیع به عنوان اسلام حقیقی است. او بر همین مبنا، سیاست را فضیلت و محور هدایت و تربیت انسان ها برای رسیدن به سعادت حقیقی می داند. از دید او، سیاست مبتنی بر فضیلت با عقل و شرع موافقت تام دارد و اطاعت آن رواست، ولی چنانچه فضیلت محور نباشد در تعارض با خرد سلیم و شرع الهی قرار گرفته در نتیجه، اجتناب از آن ضروری است. بر همین اساس، زندگی اجتماعی انسان نیاز به قانون و مجری دارد و این قانون همان شرع الهی است و مجریانش فضیلت گرایان بزرگ یا نمایندگان شرع یعنی پیامبران و امامان اند. بنابراین، حکومت مطلوب فیض حکومت فضیلت محور است که از طریق تحقق سیاست فاضله عملی می گردد و رهبر در چنین حکومتی پیامبر یا امام منصوص و منصوب الهی است. اما در زمان غیبت امام معصوم، تحقق این نیاز در گام اول و با فراهم شدن شرایط بر عهده عالمان حقیقی و فاضل است و در گام دوم، پادشاهی فاضل یا عادل دین مدار مورد تأیید اوست.