بررسی مفهوم عرفانی « فضای تهی» در معماری اسلامی- ایرانی (مقاله علمی وزارت علوم)

چکیده

فضا ارتباط مستقیم با بحث هستی دارد. در ابتدا باید یک هستی، موضوع کار ما باشد تا پس از آن بحث فضا مطرح شود.فضای خالی(تهی) نماد امر قدسی و دروازه ای است که حضور الهی از طریق آن به نظام مادی که محیط بر انسان در سفر زمینی اوست، داخل می شود به این ترتیب فضای خالی، اثر محدود کننده فضای کیهانی بر انسان را حذف می کند،چون هروقت و هر جا حجاب جسم برداشته می شود،نورالهی به درون می تابد. در معماری اسلامی، نقش فضای تهی به دلیل آنکه بر سرشت گذرای اشیا، تأکید دارد، بسیار پررنگ است.در این هنر فضای تهی،فضایی وحدت بخش است که سایر فضاها حول آن دور می زنند و نماد حضور و نور الهی است و انسان را در برابر پروردگار قرار می دهد و او را از حضور فراگیر پروردگار آگاه می سازد. لذا در جهان بینی اسلامی، تهی بودن همان امر قدسی تأویل می گردد و تلاش معماران ایرانی در تبلور اندیشه های عرفانی خود در این فضای تهی اما پر معنا،غیرقابل انکار است.در این پژوهش ابتدا به بسط و تشریح مفاهیم فضا از نظر فیلسوفان و معماران و سپس به تبیین مبانی و مفاهیم فلسفی فضای تهی در معماری اسلامی ایران پرداخته خواهد شد.همچنین مقایسه دیدگاه های سنت گرایان و پدیدارشناسانی چون هایدگر از نظر خواهد گذشت.این پژوهش مبتنی بر روش توصیفی ، تحلیلی و با رویکرد ادراکی،فلسفی می باشد.