باغشهر جنوب نیشابور به مثابه مثالواره جهان ذهنی خیام (مقاله علمی وزارت علوم)

چکیده

باغشهر جنوبی نیشابور (شادیاخ) با جاذبه طبیعی خود در طول تاریخ، حکام زیادی را جلب کرد و بنا بر کشفیات باستان شناسی، از تاریخ و پیشینه بسیار قدیمی برخوردار است. پیش از اسلام گویا باغستانی شاه نشین بوده است. در اوایل دوره اسلامی از سرنوشت آن آگاهی چندانی حاصل نیست اما با برآمدن اولین سلسله های ایرانی، باز بدان جا توجه شد. طاهریان در آبادانی و مرمت شادیاخ کوشیدند و گران مایگی اش را بازگرداندند. پس از سقوط دودمان طاهری، شادیاخ تخریب شد و باز در دوره های بعدی تخریب و دگرباره تعمیر شد و این دور تا ضربه مهلک مغول ادامه داشت. چنین دوره های آبادی و ویرانی، در ذهن مردمان نیشابور، مثالی از کردار و خصلت جهان و حتی آمدوشد فصول بود و با تأثر بدان خو کرده بودند. این جستار در پی آن است با مطالعات کتابخانه ای سرگذشت باغشهر را در بستر تاریخ نیشابور و تأثیری که بر خیام گذارده بوده مورد توصیف و تحلیل قرار دهد .نتایج نشان می دهد باغشهر موردنظر ما شاهد جشن و سرورها، سوگ ها، تشریفات، خدعه ها و بالاخره آبادانی ها و ویرانی ها بود. گاهی مآمن ماهرویان و گاهی مکمن ددان شد و روزی خرابه هایش در میان باغ و راغی به چشم می خورد که شاعری بر ربع و اطلال و دمن آن مویه می کند.