بررسی فابل های مولوی در غزلیات شمس (مقاله علمی وزارت علوم)

چکیده

تمثیل روایی (آلیگوری) داستانی است به نظم یا نثر که دارای دو معنی است: معنی مقدماتی یا سطحی و ثانوی و باطنی که در زیر لایه سطحی قرار دارد. فابل یکی از انواع آلیگوری و عبارت است از حکایتی کوتاه- چه به نظم و چه به نثر- که به قصد انتقال درسی اخلاقی گفته شده باشد. در فابل شخصیت ها اغلب حیوانات اند. اما اشیای بیجان، انسان ها و خدایان نیز ممکن است در آن ظاهر گردند. فابل در تمثیل های عرفانی فارسی برای بیان مفاهیم عرفان نظری و دستورات عرفان عملی نیز به کار رفته است. از جمله جنبه های هنری کار مولوی در غزلیات شمس استفاده از تمثیل های روایی است. در بین این تمثیل های روایی 14 فابل وجود دارد. این فابل ها از لحاظ شیوه پردازش دو نوع است: 1. فابل هایی با کنش و عمل داستانی (6 تا)، 2. فابل هایی در قالب گفتگو یا داستان صحنه ای(8 تا). در هر دو دسته، طرح و عمل داستانی بسیار ساده و ابتدایی است و همه عناصر پیرنگ و روایت (بخصوص زمان و مکان) در آنها وجود ندارد. در همه فابل ها دو شخصیت حضور دارند و تعداد کنش ها بین دو تا هفت است. راوی در اکثر آنها دانای کل و زاویه دید بیرونی است. لحن بیشتر فابل ها طنزآمیز است.4 تا از فابل های مولوی تمثیل اخلاقی- عرفانی و 10 فابل تمثیل اندیشه است. مولوی در دسته اخیر به بیان مفاهیم عرفان نظری، مفهوم قرآنی لطف و مفهوم کلامی کسب پرداخته است