کثرت منابع در محلی‌نگاری‌ها
حوزه های تخصصی:
دریافت مقاله
آرشیو
چکیده
ابوالفضل حسن آبادی یکی از پژوهشگران تاریخ معاصر هم اکنون در مقطع دکتری تاریخ محلی در دانشگاه اصفهان مشغول تحصیل است. وی علاوه بر موضوع تاریخ محلی بر سایر جنبه‌های تاریخ معاصر از جمله تاریخ شفاهی نیز اشراف دارد و تاکنون در سمینارهای مختلفی با موضوع تاریخ‌‌نگاری شرکت کرده و مقالات علمی خود را ارائه داده است.متن
یکی از اصطلاحاتی که در چند سال اخیر در حوزه تاریخ بیشتر شنیده و دیده می‌شود وپیرامون آن اما و اگرهای زیادی در بین مورخان وجود دارد، تاریخ محلی است. سوالاتی از قبیل: این زمینه موضوعی چه دامنه متفاوت محتوایی با سایر مباحث مطرح شده در حوزه تاریخ دارد ؟ آیا امکان ندارد که موضوعات بررسی شده در این حوزه در زمینه تاریخ ایران مورد بررسی قرار گرفته وبه صورت جداگانه مطرح نگردد؟ اساسا مطرح شدن مباحث محلی‌گرایی در تحقیقات تاریخی منجر به مستعد شدن زمینه‌های قوم گرایی نخواهد شد؟ جایگاه تاریخ محلی در میان دانشگاه‌ها و مراکز علمی خارج از آن در ایران به چه صورت می‌باشد؟ ذهن بسیاری از پژوهشگران حوزه تاریخ را به خود مشغول کرده است.
بررسی تاریخچه شکل‌گیری و گسترش تاریخ محلی در دنیا نشان می‌دهد که این حوزه موضوعی در سده اخیر مورد توجه محققان خصوصا در کشورهای انگلیس و فرانسه بوده است و بیش از چند دهه می‌باشد که به صورت آکادمیک در دانشگاه‌ها تدریس شده و مراکز و انجمن‌های زیادی در دنیا در حوزه عمومی و تخصصی در این زمینه مشغول به فعالیت می‌باشند 1. سوال مهم اینجاست که تاریخ محلی چیست و گستره مفهومی آن چه مسائلی را در بر می‌گیرد که می‌توان برای آن وجه تمایزی قائل شد؟
اگر این سخن را بپذیریم که هر چیزی تاریخی دارد و چیست که نتوان برای آن تاریخی فرض نمود و آن را با حجم کارهای انجام شده در حوزه تاریخ مقایسه نماییم، مشخص می‌شود که بسیاری از موضوعاتی که می‌توان برای آن شأن تاریخی قائل شد،تاکنون مورد توجه محققان تاریخی قرار نگرفته است و چه بسیار اطلاعات که می‌توانسته سهمی در روشن‌سازی زوایای تاریک تاریخ جامعه داشته باشداما به محاق فراموشی سپرده شده است.جزییاتی که از دید تاریخ محلی‌نگاران نه به عنوان فرعی بر موضوعات اصلی مطرح در حوزه تاریخ، بلکه به عنوان اصلی که می‌تواند زوایای اطلاعاتی زیادی داشته باشد. از دید تاریخ محلی‌نگاران در بررسی تاریخ محل یک منطقه موضوعات متنوعی مانند چه مردمی و از کجا به شهرها آمده‌اند، سن توزیع نیروی انسانی، نژاد، امورات دینی، شخصیت‌های رفتاری، قومیت‌ها و یا هویت شخصی مکان‌ها، تفریحات، اشتغالات فکری، حمل و نقل عمومی، عوارض و مالیات‌ها، زباله‌ها، یتیم‌خانه‌ها و مراکز کمک به مستمندان و..... اهمیت دارد 2. در واقع رشد جوامع شهری باعث تولید بیشتر آثار تاریخ محلی است.
حاشیه‌نشینان شهری، ساختمان‌های تاریخی، موزه‌ها، میادین، پل‌ها، پارک‌های تاریخی و نمادهای شهری در زمره این اسناد می‌باشند 3. تاریخ محلی هر شهر صرف حوادث بزرگ رخ داده در شهر نیست بلکه کوچک‌ترین زوایای تاریک شهرها را نیز در برمی‌گیرد. تاریخ محلات هر شهر، حوادث بافته شده در زمان هستند که به‌وسیله مردمان هر محله به‌وجود می‌آیند و در تعامل با سایر محلات ساختار شهری را به‌وجود می‌آورند 4. ورود تکنولوژی‌های جدید به شهرها، تغییر چهره شهرها در ابعاد مختلف که چون بتدریج وارد زندگی ما می‌شود کمتر به آن توجه می‌کنیم، مفاهیمی را به دنبال خود ایجاد می‌کند که در دوره‌های مختلف قابل تعمق و بررسی است. در تاریخ محلی هر مکانی شخصیت منحصربه‌فرد خود را دارد و کیفیتی که باعث کارکرد متفاوت آن محل جغرافیایی با همسایه‌اش می‌شود و از طرف دیگر به صورت عینی هر مکانی دارای ویژگی‌های مشابهی با سایر جاهاست که این مسأله باید مورد توجه مورخ تاریخ محلی قرار گیرد 5. شغل مردم و توزیع جمعیتی و ملیتی چگونه بوده است، درآمد چه مقدار بود، گستردگی گروه‌های شهری و چگونگی آنها در شهر چه بود. اقلیت‌های قومی و نژادی چه تغییراتی در ساختار شهری داشته‌اند، فقرا و ثروتمندان کجا بوده و چه کار می‌کرده‌اند. این اطلاعات زمینه‌های فکری زیادی را برای تحریک ذهنی محققان ایجاد می‌کند.
موضوعات مهم در تاریخ محلی شهرها فراوان است اما مهم‌ترین منابع تاریخی محلی در شهرها در مرحله اول مردم هستند و در مرحله بعدی محیط فیزیکی و ساختار طبیعی و مصنوعی ساخت انسان و در مرحله آخر موسسات و نهادهای انسانی که در یک شهر رشد می‌کنند. نتایج بررسی تاریخ محلی نشان می‌دهد مقداری از آن مرتبط با محیط می‌باشد اما بیشتر مرتبط با ساختارهای انسانی و انواع فشارهای زندگی مردم است. موسسات و ساخته‌های بشری را باید در نتیجه فعالیت‌ها و آرزوهای مردم دانست که در تقابل یا تعامل با محیط اطراف شکل می‌گیرد. ازدیگر موضوعاتی که در بررسی تاریخ محلی منطقه مهم می‌باشد می‌توان به چه مردمی و چگونه به آنجا آمده‌اند، سن توزیع چه مقدار هست، ملیت اصلی‌شان و نژاد آنها چیست؟ مذهب و دین آنها چیست؟ رفتارهای شخصیت مجموعه چگونه است، جامعه یک منطقه چه مقدار به نقاشی، مجسمه‌سازی، ادبیات، هنرهای تجسمی و سرگرمی‌ها علاقه نشان داده‌اند، اشتغالات فکری، برنامه‌های تلویزیونی، حمل و نقل عمومی، مالیات، زباله‌ها، مدارس و... اشاره نمود.
در بررسی منابع تاریخ، سطحی برای ملموس کردن اطلاعات و آوردن مصادیق یا بیان آماری خیلی گویا و مهم می‌باشد اما در نظر داشته باشید که تمام موضوعات مطرح شده قابل اندازه‌گیری نیستند. باید در مورد این منابع چه کار کرد، مانند قضاوت دوباره یک عقیده، یا سنجیدن میزان پایبندی به مذهب، یا میزان آموزش رفتارهای مردم، برخوردهای نژادی، رفتار نسبت به زن‌ها و سیاهان از مواردی مبهم تاریخی است و باید در ارائه اطلاعات آن دقت گردد.
یکی از منابع مهم و قابل اعتنا در تواریخ محلی در عین حال کمتر مورد توجه محققان قرار می‌گیرد سرشماری‌ها می‌باشد و نمودارهای آن از ارزش اطلاعاتی زیادی برخوردار است. هنگامی که این سرشماری‌ها زیاد می‌شود برداشت‌های اطلاعاتی از آنها سخت‌تر می‌گردد. فراوانی اطلاعات باعث می‌گردد تا ربط بین آنها و استنتاج سخت‌تر شود. سرشماری‌های قدیمی یکی از منابع مهم به علت کمبود منابع در بررسی جغرافیای اجتماعی و تفاوت‌های ساختاری می‌باشد. محققان تاریخ محلی تحقیقات تاریخ محلی را گستره‌ای سهل و ممتنع می‌دانند؛ سهل از این جهت که موضوعات آن از نظر زمینه کاری ساده و قابل فهم برای عموم می‌باشد و علاقه‌مندان زیادی برای انجام در سطوح مختلف اجتماعی دارد و ممتنع از آن جهت که باید این تحقیقات در چارچوبی مدون و قابل ارائه برای تحقیقات تاریخی باشدو از آموزش‌های لازم برای انجام آن برخوردار باشند.نکته دیگری که در باره تاریخ محلی وجود دارد ماهیت بین رشته‌ای تحقیقات آن می‌باشد. زمانی که حوزه مورد بررسی محدود شده و بررسی جزییات مورد توجه قرار می‌گیرد به منظور بررسی کامل یک موضوع از جنبه‌های مختلف توجه از دیدگاه‌های متفاوت نسبت به آن الزامی می‌باشد و محقق تاریخ محلی باید از دیدگاه‌هایی مانند جغرافیای تاریخی و جامعه شناسی تاریخی نیز آگاه باشد و همکاری نزدیکی با محققان در حوزه‌های علوم اجتماعی،جامعه شناسی،جغرافیا ومردم شناسی داشته باشد. نمی‌توان گفت که در ایران تحقیقات در حوزه تاریخ محلی صورت نگرفته است. در چند دهه اخیر تحت عنوان جغرافیای تاریخی شهرها تحقیقات زیادی در این حوزه صورت گرفته است.گرچه بررسی این تحقیقات نشان می‌دهد که اکثر آنها از ساختار منسجم برخوردار نبوده و بر حسب ذوق و سلیقه نویسندگان آنها به مباحث مختلفی در حوزه تاریخ شهرها پرداخته است اما رگه‌هایی از انجام تحقیقات تاریخ محلی را به همراه دارد اما باید توجه داشت که تاریخ محلی می‌تواند دامنه‌ای گسترده‌تر یا محدودتر از حوزه موضوعی تاریخ شهرها داشته باشد و صرفا نمی‌توان آن را در چنین تحقیقاتی خلاصه نمود اما در بعد آکادمیک صرفا دو واحد درسی اختیاری در گروه تاریخ تنها توجهی است که به این موضوع مهم صورت گرفته است که عملا دانشجویان با آن آشنا نمی‌شوند اما با گذاشتن دکترای تاریخ محلی در دانشگاه اصفهان این امید می‌رود که با تربیت افراد متخصص در این حوزه و گذاشتن کورس‌های درسی مختلف تاحدودی این نقیصه بتدریج برطرف گردد. از طرف دیگر با توجه به ماهیت عمومی تاریخ محلی که علاقه‌مندان زیادی فارغ از نوع مدرک تحصیلی یا شغل به دلایلی مانند علاقه به سرزمین مادری یا تاریخ‌های خانوادگی به تاریخ محلی می‌پردازند ایجاد انجمن‌های تاریخ محلی با توجه به تنوع قومی و نژادی می‌تواند ضمن هدایت انجام این تحقیقات از مجاری صحیح علمی راه را برای مشارکت بیشتر فراهم ساخته و در نهایت با هویت‌دهی محلی و قومی زمینه‌ای مشارکت بیشتر در هویت ملی را فراهم سازد.
ابوالفضل حسن‌آبادیپی‌نوشت‌ها:
-1 از این مراکز می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
انجمن تاریخ محلی انگلستانژ
http://www.balh.co.uk/index.php
http://www.alhn.org انجمن تاریخ محلی
مرکز تاریخ محلی در دانشگاه لستر انگلستان
http://www.le.ac.uk/elh
مرکز مطالعات تاریخ محلی در دانشگاه کینگستون لندن
http://fass.kingston.ac.uk/research/local-history/
مرکز مطالعات محلی و منطقه‌ای در دانشگاه اسکس
http://www.essex.ac.uk/history/research/local-history/
2- Constance Mclauglin Gree،Changes in communityT he challenge of local history(Albany،NY:the state education department office of stste history.1968)،16-26
3- -H.P.R.Finberg.local historyin approaches to history(London،Routledge&kegan/paul 1962)p.125
4- Maurice P.Moffatt and Stephen G.Rich Place of local history in modern educationjournal of educational society،vol.26(octobr1952).p79
5- Carol Kammen، On Doing Local History (American Association for State and Local History Book Series) Published by Rowman Altamira، 2003،p،11
پنجشنبه 27 اسفند 1388
بررسی تاریخچه شکل‌گیری و گسترش تاریخ محلی در دنیا نشان می‌دهد که این حوزه موضوعی در سده اخیر مورد توجه محققان خصوصا در کشورهای انگلیس و فرانسه بوده است و بیش از چند دهه می‌باشد که به صورت آکادمیک در دانشگاه‌ها تدریس شده و مراکز و انجمن‌های زیادی در دنیا در حوزه عمومی و تخصصی در این زمینه مشغول به فعالیت می‌باشند 1. سوال مهم اینجاست که تاریخ محلی چیست و گستره مفهومی آن چه مسائلی را در بر می‌گیرد که می‌توان برای آن وجه تمایزی قائل شد؟
اگر این سخن را بپذیریم که هر چیزی تاریخی دارد و چیست که نتوان برای آن تاریخی فرض نمود و آن را با حجم کارهای انجام شده در حوزه تاریخ مقایسه نماییم، مشخص می‌شود که بسیاری از موضوعاتی که می‌توان برای آن شأن تاریخی قائل شد،تاکنون مورد توجه محققان تاریخی قرار نگرفته است و چه بسیار اطلاعات که می‌توانسته سهمی در روشن‌سازی زوایای تاریک تاریخ جامعه داشته باشداما به محاق فراموشی سپرده شده است.جزییاتی که از دید تاریخ محلی‌نگاران نه به عنوان فرعی بر موضوعات اصلی مطرح در حوزه تاریخ، بلکه به عنوان اصلی که می‌تواند زوایای اطلاعاتی زیادی داشته باشد. از دید تاریخ محلی‌نگاران در بررسی تاریخ محل یک منطقه موضوعات متنوعی مانند چه مردمی و از کجا به شهرها آمده‌اند، سن توزیع نیروی انسانی، نژاد، امورات دینی، شخصیت‌های رفتاری، قومیت‌ها و یا هویت شخصی مکان‌ها، تفریحات، اشتغالات فکری، حمل و نقل عمومی، عوارض و مالیات‌ها، زباله‌ها، یتیم‌خانه‌ها و مراکز کمک به مستمندان و..... اهمیت دارد 2. در واقع رشد جوامع شهری باعث تولید بیشتر آثار تاریخ محلی است.
حاشیه‌نشینان شهری، ساختمان‌های تاریخی، موزه‌ها، میادین، پل‌ها، پارک‌های تاریخی و نمادهای شهری در زمره این اسناد می‌باشند 3. تاریخ محلی هر شهر صرف حوادث بزرگ رخ داده در شهر نیست بلکه کوچک‌ترین زوایای تاریک شهرها را نیز در برمی‌گیرد. تاریخ محلات هر شهر، حوادث بافته شده در زمان هستند که به‌وسیله مردمان هر محله به‌وجود می‌آیند و در تعامل با سایر محلات ساختار شهری را به‌وجود می‌آورند 4. ورود تکنولوژی‌های جدید به شهرها، تغییر چهره شهرها در ابعاد مختلف که چون بتدریج وارد زندگی ما می‌شود کمتر به آن توجه می‌کنیم، مفاهیمی را به دنبال خود ایجاد می‌کند که در دوره‌های مختلف قابل تعمق و بررسی است. در تاریخ محلی هر مکانی شخصیت منحصربه‌فرد خود را دارد و کیفیتی که باعث کارکرد متفاوت آن محل جغرافیایی با همسایه‌اش می‌شود و از طرف دیگر به صورت عینی هر مکانی دارای ویژگی‌های مشابهی با سایر جاهاست که این مسأله باید مورد توجه مورخ تاریخ محلی قرار گیرد 5. شغل مردم و توزیع جمعیتی و ملیتی چگونه بوده است، درآمد چه مقدار بود، گستردگی گروه‌های شهری و چگونگی آنها در شهر چه بود. اقلیت‌های قومی و نژادی چه تغییراتی در ساختار شهری داشته‌اند، فقرا و ثروتمندان کجا بوده و چه کار می‌کرده‌اند. این اطلاعات زمینه‌های فکری زیادی را برای تحریک ذهنی محققان ایجاد می‌کند.
موضوعات مهم در تاریخ محلی شهرها فراوان است اما مهم‌ترین منابع تاریخی محلی در شهرها در مرحله اول مردم هستند و در مرحله بعدی محیط فیزیکی و ساختار طبیعی و مصنوعی ساخت انسان و در مرحله آخر موسسات و نهادهای انسانی که در یک شهر رشد می‌کنند. نتایج بررسی تاریخ محلی نشان می‌دهد مقداری از آن مرتبط با محیط می‌باشد اما بیشتر مرتبط با ساختارهای انسانی و انواع فشارهای زندگی مردم است. موسسات و ساخته‌های بشری را باید در نتیجه فعالیت‌ها و آرزوهای مردم دانست که در تقابل یا تعامل با محیط اطراف شکل می‌گیرد. ازدیگر موضوعاتی که در بررسی تاریخ محلی منطقه مهم می‌باشد می‌توان به چه مردمی و چگونه به آنجا آمده‌اند، سن توزیع چه مقدار هست، ملیت اصلی‌شان و نژاد آنها چیست؟ مذهب و دین آنها چیست؟ رفتارهای شخصیت مجموعه چگونه است، جامعه یک منطقه چه مقدار به نقاشی، مجسمه‌سازی، ادبیات، هنرهای تجسمی و سرگرمی‌ها علاقه نشان داده‌اند، اشتغالات فکری، برنامه‌های تلویزیونی، حمل و نقل عمومی، مالیات، زباله‌ها، مدارس و... اشاره نمود.
در بررسی منابع تاریخ، سطحی برای ملموس کردن اطلاعات و آوردن مصادیق یا بیان آماری خیلی گویا و مهم می‌باشد اما در نظر داشته باشید که تمام موضوعات مطرح شده قابل اندازه‌گیری نیستند. باید در مورد این منابع چه کار کرد، مانند قضاوت دوباره یک عقیده، یا سنجیدن میزان پایبندی به مذهب، یا میزان آموزش رفتارهای مردم، برخوردهای نژادی، رفتار نسبت به زن‌ها و سیاهان از مواردی مبهم تاریخی است و باید در ارائه اطلاعات آن دقت گردد.
یکی از منابع مهم و قابل اعتنا در تواریخ محلی در عین حال کمتر مورد توجه محققان قرار می‌گیرد سرشماری‌ها می‌باشد و نمودارهای آن از ارزش اطلاعاتی زیادی برخوردار است. هنگامی که این سرشماری‌ها زیاد می‌شود برداشت‌های اطلاعاتی از آنها سخت‌تر می‌گردد. فراوانی اطلاعات باعث می‌گردد تا ربط بین آنها و استنتاج سخت‌تر شود. سرشماری‌های قدیمی یکی از منابع مهم به علت کمبود منابع در بررسی جغرافیای اجتماعی و تفاوت‌های ساختاری می‌باشد. محققان تاریخ محلی تحقیقات تاریخ محلی را گستره‌ای سهل و ممتنع می‌دانند؛ سهل از این جهت که موضوعات آن از نظر زمینه کاری ساده و قابل فهم برای عموم می‌باشد و علاقه‌مندان زیادی برای انجام در سطوح مختلف اجتماعی دارد و ممتنع از آن جهت که باید این تحقیقات در چارچوبی مدون و قابل ارائه برای تحقیقات تاریخی باشدو از آموزش‌های لازم برای انجام آن برخوردار باشند.نکته دیگری که در باره تاریخ محلی وجود دارد ماهیت بین رشته‌ای تحقیقات آن می‌باشد. زمانی که حوزه مورد بررسی محدود شده و بررسی جزییات مورد توجه قرار می‌گیرد به منظور بررسی کامل یک موضوع از جنبه‌های مختلف توجه از دیدگاه‌های متفاوت نسبت به آن الزامی می‌باشد و محقق تاریخ محلی باید از دیدگاه‌هایی مانند جغرافیای تاریخی و جامعه شناسی تاریخی نیز آگاه باشد و همکاری نزدیکی با محققان در حوزه‌های علوم اجتماعی،جامعه شناسی،جغرافیا ومردم شناسی داشته باشد. نمی‌توان گفت که در ایران تحقیقات در حوزه تاریخ محلی صورت نگرفته است. در چند دهه اخیر تحت عنوان جغرافیای تاریخی شهرها تحقیقات زیادی در این حوزه صورت گرفته است.گرچه بررسی این تحقیقات نشان می‌دهد که اکثر آنها از ساختار منسجم برخوردار نبوده و بر حسب ذوق و سلیقه نویسندگان آنها به مباحث مختلفی در حوزه تاریخ شهرها پرداخته است اما رگه‌هایی از انجام تحقیقات تاریخ محلی را به همراه دارد اما باید توجه داشت که تاریخ محلی می‌تواند دامنه‌ای گسترده‌تر یا محدودتر از حوزه موضوعی تاریخ شهرها داشته باشد و صرفا نمی‌توان آن را در چنین تحقیقاتی خلاصه نمود اما در بعد آکادمیک صرفا دو واحد درسی اختیاری در گروه تاریخ تنها توجهی است که به این موضوع مهم صورت گرفته است که عملا دانشجویان با آن آشنا نمی‌شوند اما با گذاشتن دکترای تاریخ محلی در دانشگاه اصفهان این امید می‌رود که با تربیت افراد متخصص در این حوزه و گذاشتن کورس‌های درسی مختلف تاحدودی این نقیصه بتدریج برطرف گردد. از طرف دیگر با توجه به ماهیت عمومی تاریخ محلی که علاقه‌مندان زیادی فارغ از نوع مدرک تحصیلی یا شغل به دلایلی مانند علاقه به سرزمین مادری یا تاریخ‌های خانوادگی به تاریخ محلی می‌پردازند ایجاد انجمن‌های تاریخ محلی با توجه به تنوع قومی و نژادی می‌تواند ضمن هدایت انجام این تحقیقات از مجاری صحیح علمی راه را برای مشارکت بیشتر فراهم ساخته و در نهایت با هویت‌دهی محلی و قومی زمینه‌ای مشارکت بیشتر در هویت ملی را فراهم سازد.
ابوالفضل حسن‌آبادیپی‌نوشت‌ها:
-1 از این مراکز می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
انجمن تاریخ محلی انگلستانژ
http://www.balh.co.uk/index.php
http://www.alhn.org انجمن تاریخ محلی
مرکز تاریخ محلی در دانشگاه لستر انگلستان
http://www.le.ac.uk/elh
مرکز مطالعات تاریخ محلی در دانشگاه کینگستون لندن
http://fass.kingston.ac.uk/research/local-history/
مرکز مطالعات محلی و منطقه‌ای در دانشگاه اسکس
http://www.essex.ac.uk/history/research/local-history/
2- Constance Mclauglin Gree،Changes in communityT he challenge of local history(Albany،NY:the state education department office of stste history.1968)،16-26
3- -H.P.R.Finberg.local historyin approaches to history(London،Routledge&kegan/paul 1962)p.125
4- Maurice P.Moffatt and Stephen G.Rich Place of local history in modern educationjournal of educational society،vol.26(octobr1952).p79
5- Carol Kammen، On Doing Local History (American Association for State and Local History Book Series) Published by Rowman Altamira، 2003،p،11
پنجشنبه 27 اسفند 1388
تبلیغات
