فلسفه فیلم

هدف پژوهش حاضر، بررسی ماهیت مقوله فلسفه فیلم و استنباط اشاره ها و دلالت های آن برای چگونگی حصول فرایند آگاهی/ فهم –همچون مقوله ای تربیتی- ازمنظر هرمنوتیک گادامر بود. روش پژوهش تلفیقیِ سنتز پژوهی، از رویکردهای پژوهش کیفی بود. دراین پژوهش، نظر برآن بود که از فلسفه فیلم می توان استنتاج هایی در فرایند حصول آگاهی/ فهم، به منظور تحقق مقوله تربیتی آگاهی /فهم، با توجه به نگره هرمنوتیک گادامر انجام داد؛ به این صورت که با فرض فیلم –همچون یک متن- و بیننده فیلم- به مثابه مفسر- پس از انجام دادن فرایندهای هرمنوتیکی، بررسی می شود که چگونه می توان همین فرایند ها را در ساخت فیلم لحاظ کرد و حاصل آن را همچون آگاهی یا فهم درنظرگرفت. نتایج پژوهش نشان دهنده آن است که با استفاده از دیدن فیلم و تلقی آن به عنوان یک متن می توان استنباط هایی به کمک روش هرمنوتیک گادامری بین فیلم و مخاطب انجام داد و به آگاهی/فهم رسید و درنهایت روشی برای بهبود آگاهی /فهم – به مثابهمفهوم تربیتی- پیشنهاد کرد.

ژان فرانسوا لیوتار چهار مقاله با موضوع سینما و مطالعات فیلم طی سال های 1973 تا 1995 نگاشته است که سپهر اندیشه او در این زمینه را تشکیل می دهند. این مقاله ها عبارت اند از: «ناسینما» (1973)؛ «ناخودآگاه در مقام میزانسن» (1977)؛ «دو دگردیسی امر اغواگر در سینما» (1979)؛ «ایده یک فیلم سلطه گر» (1995). گرچه دیدگاه فلسفی لیوتار در مقالات فوق منعکس است، لیکن ما در این پژوهش نظریه او را عطف به نظریه مونتاژ آیزنشتاین، توسعه می دهیم. این شیوه در کتاب هیولای هستی: سفری با هایدگر در راه سینمای ترس آگاهانه نیز به کار گرفته شده تا آرای هایدگر در تدوین نظریه ای سینمایی مبنی بر تجلی جلوه های ترس آگاهی، به مثابه رویداد حقیقت، تبیین شود.

رابطه سینما و دین در ایران و غرب همواره محل بحث بوده است، اما به واسطه تفاوت نگاه ادیان، این رابطه از زوایای متفاوتی تحلیل شده است. هدف اصلی در این پژوهش یافتن اصلی ترین تفاوت های میان نگرش مسیحیت و اسلام به سینما و تحلیل انتقادی دیدگاه های نظریه پردازان این حوزه است. به این منظور، دو محور مهم و مشترک میان نظریات، یعنی رابطه سینما و دین و امکان تحقق سینمای دینی و هم چنین رابطه میان فرم و محتوا در سینمای دینی، در دیدگاه نظریه پردازان سینمای دینی ایران و نظریه پردازان سینمای دینی امریکا موردبررسی قرار گرفت. از میان متخصصان ایرانی، نظریات سیدمرتضی آوینی، محمد مددپور، و نصرت الله تابش درخصوص سینمای دینی بررسی شد و در بخش پژوهش گران غربی، باتوجه به آثار ترجمه شده موجود، از نظریات چهار پژوهش گر با نام های رابرت کی. جانستن، کلایو مارش، برایان استون، و مارگرت مایلز استفاده شد. در این پژوهش درانتها نتیجه گرفته می شود که باوجود توجه برخی نظریه پردازان مسلمان به مسائل مبتلاٌبه و رشد دیدگاه های ایشان نسبت به نظریه سینمای دینی در مسیحیتْ نظریات بیان شده دارای اشکالات مختلفی است و هنوز نظریه ای کارآمد در این حوزه تدوین نشده است. این پژوهش برمبنای هدفْ بنیادین و برمبنای روش اجرایی توصیفی تطبیقی است.

برجسته ترین پرسش همه نظریه پردازان فیلم، پرسش از رابطه ی واقعیت و فیلم بوده است، از نخستین فیلسوفان سینما همچون هوگو مونستربرگ گرفته تا فیلسوفان شناختی و تحلیلی همچون گریگوری کوری. در این میان، نگره ها و اندیشه های کوری از نوترین بررسی ها درباره رابطه فیلم و واقعیت است. از نظر گریگوری کوری، رابطه واقعیت و فیلم تاکنون از سه نگرش متفاوت بررسی شده است: 1. «توهم گرایی» (توهم حرکت بر پرده سینما)؛ 2. «شفافیت» (قرار داشتن اشیای روی پرده در «حضور» تماشاگر)؛ 3. «همانندی» (همانندی محتوای بازنمودیِ تصویر سینمایی و واقعیت). کوری در بحث از واقعیت در فیلم، دو نگرش توهم گرایی و شفافیت را رد می کند و نگرش همانندی را می پذیرد. در این مقاله، پس از مرور رابطه فیلم و واقعیت و توهم، (فقط) نگره همانندی گریگوری کوری بررسی می شود. کوری در کتاب تصویر و ذهن: فیلم، فلسفه، و علومِ شناختی نگرش «همانندی» را در برابرِ دو نگرش توهم گرایی و شفافیت مطرح می سازد و از آن دفاع می کند. هدف این مقاله، نشان دادن کاستی های دفاع کوری از نگرش «همانندی» است. نویسندگان مقاله می کوشند نشان دهند با دگرگونی مفهوم فیلم در سال های اخیر و پیشرفت فناوری ساخت و نمایش، نگره های واقعیت در فیلم هم نیاز به گرگونی دارند تا پاسخگوی بررسی های نو در فیلم باشند.