توانمندی فناورانه

در این پژوهش با بهره گیری از شاخص های متعدد برگرفته از انواع مختلف مدل های ارزیابی توانمندی فناورانه در سطح ملی، به رتبه بندی کشورهای عضو سازمان همکاری اقتصاد و توسعه به لحاظ توانمندی فناورانه به روش تصمیم گیری چند معیاره پرداخته شد. در گام نخست با استفاده از روش کتابخانه ای، مروری بر مقالات و کتب مرتبط انجام شد. در این مرحله مهم ترین مدل ها و معیارهای ارزیابی توانمندی فناورانه در سطح ملی مورد بررسی قرار گرفته شد و درنهایت 14 شاخص به عنوان معیارهای تصمیم گیری مورد بررسی قرار گرفت. سپس با به کارگیری تکنیک های تصمیم گیری مجموع ساده موزون، تاپسیس و الکتره کشورهای عضو سازمان همکاری های اقتصادی و توسعه از حیث توانمندی فناورانه رتبه بندی شده اند. در ادامه به منظور ادغام نتایج هر تکنیک، از روش کپلند استفاده شده است. پژوهش حاضر از جنبه روش در دسته پژوهش های کمی است و از منظر هدف از نوع پژوهش های کاربردی است. بر اساس یافته های پژوهش آمریکا، ژاپن و آلمان به عنوان پیشگامان توانمندی فناورانه در میان کشورهای عضو سازمان همکاری های اقتصادی و توسعه قلمداد می شوند.

مدیریت و توسعه صحیح منابع انسانی در سازمان های پژوهش و فناوری از مهمترین اجزا توانمندی فناورانه می باشد، که ارتقا این جز کمک شایانی به ایجاد توانمندی فناورانه در سازمان می نماید. لذا در این تحقیق تلاش شده است تا با استفاده از مدلی پیشنهادی، نقش فرآیندهای مدیریت و توسعه منابع انسانی به عنوان عوامل تاثیرگذار بر مکانیزم های ایجاد توانمندی فناورانه به عنوان عوامل تاثیرپذیر، در پژوهشگاه صنعت نفت ایران مورد سنجش قرار گیرد. در این تحقیق با استفاده از تکنیک دیمتل و نظرسنجی از خبرگان پژوهشگاه صنعت نفت، شدت ارتباطات بین عوامل در مدل پیشنهادی مورد بررسی قرار گرفت. بر اساس نتایج بدست آمده، آموزش، توسعه و بالندگی و استخدام و بکارگماری تاثیرگذارترین فرآیندهای مدیریت منابع انسانی بر مکانیزم های ایجاد توانمندی فناورانه می باشند که بایستی مورد توجه جدی قرار گیرد. بهبود این عوامل باعث بهبود فرهنگ سازمانی، ساختار مدیریت دانش و افزایش حمایت مدیران عالی از ایجاد توانمندی فناورانه در یک سازمان پژوهش و فناوری خواهد شد.

با توجه به نقش روزافزون تکنولوژی در توسعه رقابت و نیز رشد اقتصادی، در سال های اخیر توجه بسیاری به ارزیابی توانمندی فناورانه در کشورهای پیشرفته شده است. از مهم ترین عوامل اصلی در موفقیت به کارگیری تکنولوژی در جهت کسب مزیت رقابتی، آگاهی و شناخت سطح قابلیت فناورانه بنگاه و استفاده مناسب از آن ها است. صنعت هتلداری نیز به عنوان یک صنعت تکنولوژی محور، یکی از صنایع مهم و استراتژیک در دنیای امروز به حساب می آید. هدف از پژوهش حاضر اولویت بندی شاخص های ارزیابی توانمندی فناورانه در جهت ارزیابی توانمندی فناورانه و تدوین استراتژی در هتل های زنجیره ای پارسیان تهران است. نتایج حاصل از این اولویت بندی، کمک شایانی در جهت تدوین سیاست های آینده این هتل است. در این پژوهش، پس از مرور ادبیات موضوع، 32 شاخص که ویژگی های دقیق شاخص های عملکرد را داشته باشند، شناسایی شدند. پس از طراحی پرسشنامه بر اساس 32 شاخص یادشده و تأیید روایی آن توسط خبرگان، تعداد 80 پرسشنامه جمع آوری گردید. پس از اطمینان از پایایی پرسشنامه به وسیله آزمون آلفای کرونباخ و همچنین اطمینان از مناسب بودن داده ها برای انجام تحلیل عاملی به وسیله شاخص کی ام او و آزمون بارتلت، به تحلیل عاملی اکتشافی داده های به دست آمده پرداخته شد و 31 شاخص موردمطالعه در قالب 8 عامل دسته بندی شده و بر اساس بار عاملی شان اولویت بندی شدند.بر اساس نتایج تحقیق، عامل اول که توانمندی نگهداری و حمایتی است، بالاترین اولویت را کسب کرده است و از میان شاخص های این عامل، اعلام قیمت یا مزایده و مذاکره راجع به شرایط فروش کالا یا خدمت و همچنین توانمندی طرح ریزی، نظارت و هماهنگی فعالیت های بازاریابی و فروش، بالاترین بار عاملی را دارند.

ارزیابی توانمندی فناورانه، یکی از پیش نیازهای تدوین راهبردها و سیاست های توسعه فناوری است. به همین جهت، در این مقاله تلاش شده تا با استفاده از ابزار ممیزی توانمندی فناورانه ( TCAT ) توان فناورانه شرکت های داروساز زیستی در ایران ارزیابی شود. به این منظور، پرسش نامه توسعه یافته TCAT برای 18 شرکت ارسال شد. نتایج تحلیل پرسش نامه ها نشان می دهد که شرکت های داروساز زیستی ایران به طور متوسط در مرحله «استراتژیک» از چهار سطح توانمندی فناورانه قرار دارند. هم چنین نتایج نشان می دهد که از میان 9 بعد توانمندی، به لحاظ بعد «آگاهی» شرکت ها در وضعیت مناسبی قرار دارند و مهم ترین عامل مانع در حرکت بنگاه ها به سمت توانمندی خلاق، ضعف آن ها در شبکه سازی و استفاده از توان شرکت ها و مؤسسات بیرونی برای ارتقاء توان تولید و توسعه توانمندی فناورانه است. افزون بر این، ضعف بنگاه های داخلی در همکاری مشترک با یکدیگر ناشی از ضعف های فرهنگ همکاری، نبود نظام مالکیت فکری مناسب و نیز معضلات موجود در قانون تجارت کشور است که ادغام و اکتساب ( M&A ) بنگاه ها را دشوار کرده است.

با توجه به نقش روزافزون فنّاوری در توسعه رقابت و نیز رشد اقتصادی، در سال های اخیر به ارزیابی توانمندی فنّاورانه در کشورهای پیشرفته توجه بسیاری شده است. از مهم ترین عوامل اصلی موفقیت به کارگیری فنّاوری به منظور کسب مزیت رقابتی، آگاهی و شناخت سطح قابلیت فنّاورانه بنگاه و استفاده مناسب از آن هاست. صنعت هتل داری نیز به منزله صنعت فنّاوری محور، یکی از صنایع مهم و راهبردی در دنیای امروز به شمار می رود. هدف از پژوهش حاضر، اولویت بندی شاخص های ارزیابی توانمندی فنّاورانه با هدف ارزیابی توانمندی فنّاورانه و تدوین راهبرد در هتل های زنجیره ای پارسیان تهران است. نتایج حاصل از این اولویت بندی، به تدوین سیاست های آینده این هتل کمک شایانی می کند. در این پژوهش، پس از مرور ادبیات موضوع، 32 شاخص، که ویژگی های دقیق شاخص های عملکرد را داشتند، شناسایی شدند. پس از طراحی پرسش نامه براساس 32 شاخص یادشده و تأیید رواییِ خبرگان، تعداد 80 پرسش نامه جمع آوری شد. پس از اطمینان از پایایی پرسش نامه، با استفاده از آزمون آلفای کرونباخ و همچنین اطمینان از مناسب بودن داده ها برای انجام تحلیل عاملی از طریق شاخص کی ام او و آزمون بارتلت، به تحلیل عاملیِ اکتشافی داده های به دست آمده پرداخته شد و 31 شاخص مطالعه شده در قالب 8 عامل دسته بندی و براساس بار عاملی شان اولویت بندی شدند. این ارزیابی با توجه به شرایط حال حاضر هتل مدنظر و به منظور گردآوری داده های واقعی انجام شد و پس از بررسی تطبیقی شاخص ها و همچنین بیان معیارهای ارزیابی این شاخص ها، الگوی ارزیابی توانمندی فنّاورانه هتل، طراحی شد. براساس نتایج پژوهش، عامل اول که توانمندی نگه داری و حمایتی است، بالاترین اولویت را کسب کرده است و از میان شاخص های این عامل، اعلام قیمت یا مزایده و مذاکره درباره شرایط فروش کالا یا خدمت و همچنین توانمندی طرح ریزی، نظارت و هماهنگی فعالیت های بازاریابی و فروش، بالاترین بار عاملی را دارند.

یکی از مهم ترین موضوعات مرتبط با شرکت های دانش بنیان، مسیر رشد توانمندی های فناورانه در این شرکت ها است. این که شرکت ها با چه الگویی توانمندی های فناورانه را کسب کرده اند و تمرکز آنان بیشتر بر روی کسب و توسعه کدام توانمندی بوده، سؤالی است که پیش روی مقاله حاضر قرار دارد. در این مقاله، الگوی رشد توانمندی های فناورانه برای چهار شرکت دانش بنیان حوزه تولید تجهیزات الکترونیکی و زمان لازم برای کسب این توانمندی ها در شرکت ها و همچنین عوامل مؤثر بر این الگو بررسی شده است. نتایج مصاحبه های عمیق از مدیران شرکت ها و همچنین اطلاعات مکتوب دریافت شده از آنان، منابع اطلاعاتی استفاده شده بوده است. نهایتاً در مقوله زمان لازم برای کسب سطوح مختلف توانمندی های فناورانه توسط شرکت ها اختلاف معناداری دیده نشد. گرچه الگوهای کلی کسب توانمندی توسط شرکت ها اختلافاتی داشتند اما در صورت کلی شان بسیار شبیه به یکدیگر بودند. توانمندی های مرتبط با محصول در همه شرکت ها اهمیت بیشتری نسبت به دیگر توانمندی ها داشته و رشد سایر توانمندی ها همزمان با رشد مقیاس شرکت بوده است. همچنین مشخص شد که عامل اساسی در رشد این توانمندی ها، رویدادهای خاصی بوده که می تواند مدنظر سیاستگذار قرار گیرد.

رشد و توسعه اقتصادی به میزان زیادی با رشد فناورانه بنگاه ها و صنایع هر کشور گره خورده به گونه ای که این دو مقوله در تعاملی دوسویه، ارتقاء جایگاه اقتصادی یک کشور را رقم می زنند. برای کشورها و بنگاه های دیرآمده، دستیابی به توسعه فناورانه، در بیشتر موارد از گذرگاه اولیه یادگیری فناورانه ممکن می شود و آنها از این طریق تلاش می کنند شکاف فناورانه و اقتصادی خود با مرزهای فناوری و پیشروان را کاهش دهند. این امر البته در سایه حمایت دولت و تدوین و اعمال سیاست های مناسب امکان پذیر می شود و از این رو، سیاست های دولتی نقش مهمی در چگونگی پیشروی یادگیری فناورانه ایفاء می کنند. در این مقاله، پس از تبیین مفهوم یادگیری فناورانه و اهمیت آن در کشورهای در حال توسعه و همچنین مفاهیم شکاف فناورانه و دیرآمدگان، تلاش شده سازوکار وقوع یادگیری فناورانه در بنگاه ها مورد بررسی قرار گیرد. پس از آن سبک ها، منابع، فرآیندها و مدل های یادگیری فناورانه ارائه و در ادامه اهمیت نقش مداخلات دولت در ارتقاء یادگیری فناورانه و همچنین مهم ترین سیاست های دولتی در این زمینه، مورد اشاره قرار می گیرد. مروری بر تجربه موفقیت آمیز یادگیری فناورانه در یکی از شرکت های ایرانی (گروه مپنا) و نقش سیاست های دولتی در حصول این موفقیت، خاتمه دهنده این مقاله خواهد بود.  

علی رغم این که ایران جزو بزرگترین کشورهای دارنده ذخایر نفت و گاز جهان است، اما از منظر فناوری های بالادستی نفت، همواره دارای مشکلاتی بوده و شرکت های اکتشاف و تولید ایرانی جایگاه قابل ملاحظه ای به لحاظ سطح توانمندی فناورانه به خصوص در حوزه مهم ازدیاد برداشت نفت دنیا ندارند. در کنار عوامل متعدد در سطوح خرد و صنعت، سیاستگذاری مناسب و حمایت دولتی در سطح کلان اهمیت ویژه ای در توسعه توانمندی فناورانه شرکت های داخلی دارد. به این منظور، مقاله حاضر به استخراج و ارزیابی مهمترین سیاست های کلان برای توسعه فناورانه شرکت های اکتشاف و تولید در حوزه ازدیاد برداشت نفت پرداخته است. ابتدا با استفاده از روش تحلیل مضمون، سیاست های به کار گرفته شده و تجربیات موفق کشورهای دیگر با مرور جامع ادبیات استخراج شد، سپس با به کارگیری روش مدلسازی ساختاری تفسیری و بر اساس نظرات خبرگان اکتشاف و تولید ایران، این سیاست ها برای فعالیت های ازدیاد برداشت نفت صنعت نفت ویژه سازی شده و در قالب مدلی سطح بندی شده و روابط بین آن ها مشخص شد. تقویت ارتباط صنعت و دانشگاه، مشوق های مالی برای فعالیت های تحقیق و توسعه شرکت ها، ایجاد موسسات تحقیق و توسعه دولتی، ایجاد پیوند با شرکت های بین المللی و جذب و دانش فناورانه آن ها، سیاست جایگزینی واردات و حفاظت از بازار داخلی، و تجاری کردن نوآوری های شرکت ها و حمایت از آن ها از مهمترین سیاست های کلان استخراج شده از نتایج این پژوهش هستند.  

علیرغم وجود قوانین و دستورالعمل های متعدد مرتبط با فناوری در بخش بالادستی صنعت نفت ایران، این تلاش ها بطور یکپارچه انجام نشده و نتایج تأثیر آنها بر ارتقاء سطوح توانمندی فناورانه مورد بررسی قرار نگرفته است. در این پژوهش، ضمن بررسی مفاهیم توانمندی فناورانه و تنظیم گری، ابعاد و ساز و کار تاثیر قوانین و مقررات در سطوح کلان (ملی)، میانی (صنعت) و خرد (بنگاه) بر توانمندی های فناورانه بخش بالادستی صنعت نفت ایران در قالب چارچوب منسجم تنظیم گری احصاء گردیده است. این پژوهش با توجه به هدف یک مطالعه کیفی اکتشافی، توصیفی و کاربردی است که با مصاحبه های نیمه ساختار یافته کیفی با 14 نفر از خبرگان صنعتی و علمی تا مرحله اشباع نظری صورت گرفته و به روش پدیدار شناسی در نظریه داده بنیاد تحلیل شده است. نتایج نشان دادند قانون مناقصات به عنوان بستری شفاف برای رقابت بر سطح توانمندی اکتساب فناوری مؤثر بوده و قانون استفاده از حداکثر توان داخل که بواسطه دستورالعمل وندورلیست صنعت نفت در سطح صنعت پشتیبانی شده در سطح بهره برداری و انطباق فناوری موثر می باشد. قانون حمایت از شرکت های دانش بنیان با پارادایمی نوظهور در سطح نواوری فناورانه مؤثر می باشد که تصویب نظام نامه فناوری وزارت نفت نیز در راستای اجرای این قانون بوده که هنوز بطور کامل جاری نگشته است.

هدف: امروزه با پیچیده تر شدن علوم و بازارهای رقابتی، توجه به نوآوری برای بقای شرکت ها در بازار، اهمیت زیادی دارد. در صنایعی که سرعت ارائه محصولات جدید بیشتر است، امواج نوآوری در آن ها کوتاه تر است. شرکت های فعال در حوزه معادن و صنایع معدنی، به عنوان بنگاه هایی با موج نوآوری بلند، علاوه بر نیاز اساسی به شناخت و فهم خرده دانش ها و فناوری های جدید، به جذب و یکپارچه سازی آن ها بر پایه بنگاهی موجود خود نیازمندند. هدف اصلی این مطالعه، ارائه مدلی برای ارتقای توانمندی های فناورانه بنگاه های با موج نوآوری بلند مبتنی بر یکپارچه سازی دانش فناوری های جدید است. روش: روش این پژوهش براساس مطالعه موردی پروژه های موفق در حوزه معادن و صنایع معدنی (به عنوان یک صنعت با ویژگی های مشابه با صنایعی با موج نوآوری بلند) صورت گرفت. در این پژوهش، سطح تحلیل مربوط به بنگاه های متأخر در صنایع با موج نوآوری بلند و واحد تحلیل، پروژه های موفق انجام شده در یکپارچه سازی دانش فناوری های جدید، در پایه دانشی بنگاه در این بنگاه ها بوده است. به همین دلیل، از روش مطالعه تک موردی اکتشافی جزءنگر استفاده شده است. انتخاب واحد تحلیل، بر اساس معیارهای مشخص صورت گرفت و در نهایت چهار پروژه موفق در صنایع معدنی، انتخاب و تحلیل شد. برای تحلیل چهار پروژه موفق منتخب، ۱۲ مصاحبه نیمه ساختاریافته صورت گرفت و متن مصاحبه ها پس از پیاده سازی، به روش تحلیل محتوا، کدگذاری شد. یافته ها: یافته های این مطالعه، به مجموعه ای از فعالیت ها و ابتکارهای شناسایی شده بنگاه های با موج نوآوری بلند، در ابعاد سازمانی (کارکردی و مدیریتی) و فناورانه (محصول محور و فرایندمحور) برای موفقیت در یکپارچه سازی دانش فناورانه منجر شد. این اقدام ها و ابتکارها، در سه مرحله اصلی تشخیص و انتقال دانش فناورانه جدید (مشتمل بر سه زیربخش تشخیص دانش فناورانه جدید، تشخیص منبع دانشی مناسب و انتقال دانش فناورانه جدید)، ترکیب دانش فناورانه جدید با پایه دانشی بنگاه (مشتمل بر سه زیربخش تفسیر دانش فناورانه جدید خارجی، تسهیم دانش فناورانه جدید خارجی و تثبیت دانش فناورانه جدید خارجی) و بهره برداری از دانش فناورانه جدید (مشتمل بر دو زیربخش اجرا و بازپیکربندی) معرفی شده اند. نتیجه گیری: نتایج این مطالعه اقدام هایی را معرفی کرده است که می تواند به عنوان بینش های جدید بنگاه ها، برای موفقیت بیشتر در یکپارچه سازی در نظر گرفته و بهره برداری شود. این اقدام ها عبارت اند از: جایابی فناوری جدید در کارکردهای عملیاتی، زمان دهی مناسب به فناوری جدید برای تطبیق با پایه دانشی بنگاه، نگهداری و مراقبت از فناوری و تجهیزات نو، ارزیابی تطابق محصول جدید با استانداردهای بین المللی و همچنین، راه اندازی سیستم یکپارچه سازی فرایندهای فناوری اطلاعات. این مطالعه فرصت های تحلیل و مطالعات بیشتری را برای پژوهشگران آینده خلق کرده است و می تواند به عنوان مبنای دانشی برای ادامه پژوهش های بیشتر در حوزه یکپارچه سازی دانش فناورانه استفاده شود.

موفقیت صنعت خودروی ایران در گرو شناخت صحیح عوامل توانمندی فناورانه و چگونگی ارتقاء آنها است. برای شناخت اولیه این عوامل، به مدلهای ارزیابی توانمندی فناوری در تحقیقات پیشین توجه شد. با نظر خبرگان، عوامل توانمندی های اشاره شده در مدل راماناسن و پاندا، بدلیل جامعیت و سازگاری بیشتر با صنعت خودرو انتخاب شدند. مدل اولیه سنجش با 9 عامل و 67 شاخص تعریف شد. تعداد شاخصهای مذکوربا انجام روش دلفی فازی و نظر خبرگان، به 47 مورد کاهش یافت. پرسشنامه براساس 9 عامل و 47 شاخص تعریف شد. روائی پرسشنامه از طریق محاسبه بار عاملی و پایائی پرسشنامه نیز از طریق محاسبه ضریب آلفای کرونباخ مورد تایید قرار گرفت. برای دست یابی به مدل ارتباط عوامل از روش معادلات ساختاری (SEM) و روش حداقل مربعات جزئی ( نرم افزارPLS-Smart ) استفاده شد و برازش کلی مدل بدست آمد. نتایج حاصل از مدل نشان میدهد که توانمندی های خدمات پس از فروش، بازاریابی و فروش و ساخت قطعه دارای بالاترین میزان ارتباط و توانمندی های خلاقیت و نوآوری و مدیریت راهبردی در رتبه های بعدی و توانمندی های طراحی و مهندسی، تولید و اکتساب فناوری در رتبه های آخر از ارتباط با توانمندی فناورانه صنعت خودوری ایران قرار گرفته اند.