سکونتگاه غیررسمی

عمدتاً شهرها و سکونتگاه ها در مکان های در معرض وقوع انواع سوانح و مخاطرات طبیعی ایجاد شده اند و نگاه مدیران و برنامه ریزان شهری نگاه مقابله ای و کاهش مخاطرات بوده است. پژوهش حاضر به دنبال شناسایی و طبقه بندی مؤلفه های تاب آوری در سکونتگاه غیررسمی در سطح محله خاک سفید است. این پژوهش در گروه تحقیقات کاربردی قرار دارد. برای جمع آوری اطلاعات از روش کتابخانه ای و میدانی استفاده شد. معیارها و عوامل مؤثر بر تاب آوری با مرور منابع تهیه شد و برای تهیهفهرست نهایی معیارها و اولویت بندی آن ها از پرسش نامه استفاده شد. پس از تکمیل پرسش نامه ها توسط 20 نفر از کارشناسان متخصص، معیارها با روش FANP وزن داده شد. پوششزمین استخراج شدهازرویتصاویرماهوارهایلندستسال 2017، در نرم افزار ENVI 4.8 طبقه بندی شد. سپس، لایه های طبقه بندی شده در محیط IDRISI فازی و در ARC MAP روی هم گذاری شد. با تأثیر وزنهرکدامازمعیارهایمؤثردرمیزانتاب آوریلایه هاوترکیب نقشه ها، میزانتاب آوریمشخصشد و بر اساس مدل TOPSIS منطقه مورد مطالعه با توجه به میزان تاب آوری رتبه بندی شد. نتایج پژوهش نشان می دهدتاب آوری محله خاک سفید و بافت های اسکان غیررسمی در برابر بحران های محیطی در سطح ضعیفی است. وقتی وضعیت فضایی هر یک از شاخص های تاب آوری را در سطح محله بررسی می کنیم شاهد شرایط متفاوت تاب آوری آن ها هستیم که معلول وضعیت متفاوت در ویژگی های کالبدی، اجتماعی، و اقتصادی است.

شهری شدن فقر پدیده ای است که شهرهای معاصر را به سمت نابرابری سوق داده است. در این میان شاخص های اجتماعی، اقتصادی و کالبدی بر شکل گیری گستره های فقر شهری تأثیر می گذارند. بر همین اساس هدف مقاله حاضر ارزیابی شاخص های مختلف فقر در میان شهروندان شهر شهریار و تأثیر آن بر دسترسی به خدمات شهری و قطبش اجتماعی است. پژوهش حاضر از نوع کاربردی است که داده های آن با استفاده از پرسش نامه و داده های ثانویه طرح های توسعه شهری گردآوری شده است. جامعه آماری شامل ساکنان شهر شهریار است که با استفاده از فرمول کوکران و روش تصادفی، تعداد 322 نفر می باشد. برای تحلیل داده ها از واریانس رگرسیون، آزمون اسپیرمن و شاخص نزدیک ترین همسایه استفاده شده است. یافته های پژوهش نشان می دهد که از بین شاخص های کالبدی، میزان مالکیت مسکن، تراکم جمعیت، نفر در اتاق؛ نسبت واحد مسکونی فاقد گاز، برق، آب آشامیدنی، توالت و حمام؛ تعداد خانوار در واحد مسکونی، تعداد نفر در واحد مسکونی و نوع اسکلت بنا، عمر بنا، مساحت واحد مسکونی از ضریب تأثیر مثبتی درسطح معنا داری بیش از 95% برخوردار هستند. از میان شاخص های اقتصادی-اجتماعی نیز  میزان درآمد خانوار، میزان بار تکفل، نسبت اجاره نشینی، نرخ بیکاری، دسترسی به کامپیوتر، نرخ مالکیت اتومبیل، بعد خانوار، میزان سالخوردگی، تعداد معلولان، نرخ باروری، میزان مرگ و میر کودکان، نرخ بی سوادی، نرخ تحصیلات عالی ضریب تأثیر مثبتی درسطح معنی داری بیش از 95% را نشان می دهند. نمره Z حاصل از میانگین نزدیکترین همسایه برای دسترسی به خدمات اضطراری ،  مراکز اداری، تأسیسات شهری و مراکز آموزشی به ترتیب برابر با 76/4-، 5/6، 83/4 و 3/7- است. از این رو توزیع توزیع فضایی این خدمات در سطح شهر شهریار خوشه ای می باشد. نتایج بیانگر تجمع فقر در کانون های سوم (شهریار) و چهارم(امیریه یا بردآباد) شهر شهریار است که بافت های فرسوده و سکونتگاه های غیررسمی بخش های بزرگی از این پهنه ها را تشکیل داده است.

امروزه توجه به بافت های ناکارآمد و قدیمی به اولویت اول سازمان های ذی ربط تبدیل شده است. به طوری که سازمان های شهری با برنامه ریزی عملیاتی و راهبردی در پی ساماندهی این گونه بافت ها هستند. رویکردهای مختلفی جهت ساماندهی بافت های فرسوده مدنظر سازمان های ذی ربط قرارگرفته که آخرین رویکرد؛ رویکرد بازآفرینی شهری است و در این مسیر، از حوزه توجه صرف به کالبد به عرصه تأکید بر ملاحظه های اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی نیز گذری داشته است. از طرفی مشارکت یکی از مهم ترین الزامات برای موفقیت در انجام بازآفرینی شهری است؛ بنابراین با توجه به اهمیت موضوع، این پژوهش به ارزیابی طرح بازآفرینی بافت فرسوده شهری با رویکرد مشارکت مردمی در محله همت آباد اصفهان پرداخته است. روش انجام پژوهش بر اساس هدف، کاربردی و بر اساس ماهیت و روش، توصیفی- تحلیلی بوده است. از ابزار پرسشنامه برای گردآوری اطلاعات استفاده گردید. داده ها با استفاده از نرم افزار SPSS مورد تجزیه وتحلیل قرارگرفته اند. همچنین از مدل تصمیم گیری ANP و TOPSIS Fuzzy استفاده شده است. یافته های پژوهش نشان می دهد بازآفرینی بافت فرسوده محله همت آباد در ایجاد امنیت و تقویت دل بستگی و ایجاد حس تعلق در محله تأثیرگذار بوده است. این طرح توانسته است در ترغیب مردم جهت همکاری در کارهای اقتصادی محله تأثیرگذار باشد. بازآفرینی بافت فرسوده محله همت آباد به میزان زیادی توانسته است زمینه و بستر نوسازی را در محله فراهم کند و توانسته است در ایجاد انگیزه در شهروندان برای نوسازی در محله موفق باشد. همچنین یافته ها نشان داد بازآفرینی بافت فرسوده محله همت آباد توانسته است سبب افزایش بهبود وضعیت محیطی در محله شود. نتیجه گیری: بازآفرینی شهری به عنوان اصلی ترین رویکرد مداخله شهری بر اساس تحلیل دقیق وضع یک منطقه هدف، تطابق هم زمان بافت کالبدی، ساختارهای اجتماعی، بنیان اقتصادی و وضع محیط زیست پیگیری آن به صورت متوالی می تواند سبب بهبود و توسعه وضعیت محله همت آباد گردد.

امروزه یکی از رویکردهای مهم برای کنترل و مدیریت این پدیده، رویکرد حکمروایی خوب شهری است. حکمروایی خوب شهری را می توان شیوه و فرایند اداره ی امور شهری با مشارکت سازنده ی بخش های دولتی، خصوصی و جامعه ی مدنی به منظور نیل به توسعه ی پایدار شهری، ایجاد شهر سالم و ارتقای کیفیت زندگی تعریف کرد. در پژوهش حاضر، پهنه های اسکان غیر رسمی شهر ایلام با رویکرد حکمروایی خوب شهری مورد بررسی قرار گرفته است. روش پژوهش، توصیفی- تحلیلی است. برای محاسبات آماری و تحلیل داده های پژوهش، از نرم افزارهای آماری SPSS ،Excel  و تکنیک های آماری از جمله آزمونT، آزمون F و روشANOVA  استفاده شده است. اطلاعات پژوهش به دو شیوه ی کتابخانه ای و پیمایشی(با استفاده از پرسشنامه) گردآوری شده است. جامعه ی آماری پژوهش، شامل شش هزار خانوار ساکن سکونتگاه های غیررسمی شهر ایلام و حجم نمونه 397 نفر سرپرست خانوار است که با استفاده از فرمول کوکران و به روش تصادفی ساده انتخاب شده اند. برای پایایی پرسشنامه از ضریب آلفای کرونباخ، استفاده شده است، که مقدار محاسبه شده 0.86 به دست آمده است. ارزش گذاری متغیرها با بهره مندی از طیف لیکرت صورت گرفته است. نتایج بررسی ها براساس شاخص های حکمروایی خوب شهری مشارکت، پاسخگویی، قانونمندی، عدالت، شفافیت، مسئولیت پذیری، اثربخشی و کارآمدی نشان می دهد که میزان بهره گیری از حکمروایی خوب شهری در ایلام در سطح پایینی قرار دارد. بر این اساس، هر چه حکمروایی خوب شهری و شاخص های آن به خوبی اجرا و نظارت شود، گسترش اسکان غیر رسمی  بهتر کنترل می شود.

رشد سریع شهر و شهرنشینی و افزایش جمعیت شهری در کشور از مشکلات کلان شهرها می باشد. یکی از معضلاتی که این نوع توسعه در پی داشته، پیدایش و توسعه سکونتگاه های غیررسمی و حاشیه ای بوده و به دنبال آن فقری است که در وجوه مختلف این سکونتگاه ها معنی پیدا می کند. محله های غیرمجاز شهری باعث مشکلات بحرانی چند وجهی می شوند. هم چنین در دهه های اخیر، رشد و گسترش سکونتگاه های غیررسمی در اطراف شهرهای بزرگ به ویژه در کشورهای در حال توسعه با ماهیتی خودرو و خودجوش، مشکلات اقتصادی، اجتماعی عدیده ای را به همراه داشته که در نهایت باعث بروز ناپایداری الگوی توسعه شهری در کشورهای مذکور شده است. روش تحقیق دراین مقاله توصیفی – تحلیلی و از نوع کاربردی می باشد و هدف آن، بررسی و ارزیابی تطبیقی شاخص های اقتصادی، اجتماعی در محله های خواجه ربیع و نه دره (به عنوان سکونتگاه های غیررسمی شهر مشهد) با کمک روش آماری تحلیل واریانس می باشد. هم چنین جهت تکمیل پرسشنامه با توجه به حجم جامعه آماری 29920 نفر و استفاده از جدول تعیین حجم نمونه مورگان تعداد 375 پرسشنامه مورد پرسشگری قرار گرفته است. نتایج تحقیق نشان می دهد که محله نه دره از لحاظ شاخص های های اقتصادی، اجتماعی در سطح بالاتری نسبت به محله خواجه ربیع قرار دارد. همچنین نتیجه بررسی تحولات اقتصادی با استفاده از آزمون Chi-squared نشان می دهد که سکونتگاه های مذکور در حال گذار از فرهنگ سنتی خود می باشند.

سکونتگاه های غیررسمی یکی از تبعات شهرنشینی سریع است که عمدتاً مهاجران روستایی و تهیدستان شهری را در خود جای داده و بدون مجوز و خارج از برنامه ریزی رسمی و قانون توسعه شهری در درون یا خارج از محدوده شهرها شکل می گیرند. این نوع سکونتگاه ها نتیجه ناکارآمدی نظام تأمین مسکن شهری است که در امتداد رشد کنترل نشده آن و عدم ثبات اقتصادی بازار مسکن رخ می دهد. این پژوهش بر سیاست مسکن اندک افزا به مثابه فرآیندی برای بهسازی کالبدی مسکن در سکونتگاه های غیررسمی در شهر چابهار تأکید دارد و می تواند برای بهبود کیفیت فضایی_کالبدی زاغه ها و ادغام آن با مناطق رسمی شهری مورد استفاده قرار گیرد. رویکردی است در جهت تطبیق سیاست مسکن این نوع بافت و محلات با محدودیت ها و قیود تأمین منابع مالی و شرایط اقتصادی ساکنان. در الگوی پیشنهادی به حفظ ساختارهای حائز اهمیت مردمان محدوده پژوهش توجه جدی شده است. تأکید بر حفظ ساختار فضایی ساکنان که منطبق بر فرهنگ سکونت جامعه مخاطب طرح است و از الگوهای فعالیتی حیات روزمره ایشان تبعیت می کند، از اهداف پژوهش پیشِ روست. نتایج تحقیق نشان می دهد که با بهره گیری از مسکن اندک افزا و رویکردهای مرتبط با آن افراز، تجمیع و تکمیل فضایی می توان به مدلی مطلوب و بهینه دست پیدا کرد که در آن راهبرد عمودی از بالا به پایین و بی توجه به ساکنان جای خود را به شکل همدلانه تری از توسعه داده است. روش پژوهش با درگیری فعال محقق در میدان تحقیق و مصاحبه های عمیق با ساکنان همراه بوده تا شیوه برآمده از تجربه زیسته آنها شناسایی و در ارائه الگو استفاده گردد. طراح در این فرآیند عمدتاً نقش پیش ران یا کاتالیزور را خواهد داشت و نه فراتر. طراح قرار است صرفاً تسهیل گر باشد و در ادامه خود ساکنان می توانند تصمیم به افراز، تجمیع یا تکمیل درون واحدهای سکونتی خود را بگیرند.   

رویکرد زیست پذیری به معنای توان و قابلیت یک مکان برای تامین نیازهای زیستی ساکنان اعم از مادی و غیرمادی در جهت ارتقای کیفیت زندگی و ایجاد بستر شکوفایی توانمندیهای عموم شهروندان می باشد و از آنجا که سکونتگاههای غیررسمی از خدمات و امکانات شهری کم بهره بوده و نیازمند توجه به کیفیت شهری می باشند، هدف اصلی این پژوهش ارزیابی عوامل مؤثر بر زیست پذیری شهری در سکونتگاههای غیررسمی منطقه 14 شهر اصفهان می باشد. روش تحقیق کاربردی و در چارچوب روش های توصیفی – تحلیلی قرار می گیرد. جهت گردآوری داده ها از روش پیمایشی، اسنادی و میدانی استفاده گردیده است. همچنین برای تجزیه و تحلیل اطلاعات جمع آوری شده از تکنیک های آماری PLS و روش تصمیم گیری چند معیاره بهره گرفته شده است. از نتایج بدست آمده در ارزیابی صورت گرفته اینکه شاخص اقتصادی در زیست پذیری شهری با میانگین کل 2.13، از متوسط استاندارد پایین تر و از نارضایتی بیشتری در بین ساکنین می باشد. در بین نماگرهای بررسی شده در شاخص اقتصادی، وضعیت سرمایه گذاری در محلات با میانگین 1.8 از کمترین رضایت در بین ساکنین محلات برخوردار می باشد. در عین حال شاخص کالبدی با میانگین کل 2.58 از رضایت بیشتری برخوردار بوده لیکن از متوسط استاندارد کمتر است و در این شاخص نیز نماگر وضعیت برخورداری از خدمات مذهبی با میانگین 3.24 از بیشترین رضایت برخوردار می ب اشد.

تحقیق حاضر با هدف ارزیابی شاخص های اجتماعی، اقتصادی،کالبدی و زیستی با تاکید بر رضایت مندی ساکنان چهار سکونتگاه ها غیررسمی شهر بندر امام خمینی می باشد. روش پژوهش، از نظر هدف کاربردی و بر اساس شیوه گردآوری، پیمایشی است. داده های تحقیق بر اساس پرسشنامه گردآوری و برای ارزیابی پایایی ابزار پژوهش، از روش کرونباخ و در جهت تعیین روایی، از روایی صوری استفاده شده است. جامعه آماری تحقیق چهار سکونتگاه غیر رسمی شهر بندر امام خمینی می باشد و تعداد نمونه از طریق روش کوکران بوده است، نتایج پژوهش بر اساس میانگین کل شاخص ها با استفاده از آزمون (T-test) انجام شده است. نتایج تحقیق نشان می دهد: میزان رضایت مندی ساکنان در شاخص اقتصادی با 22/2 درصد و همچنین در متغیرهای درآمد-هزینه، بهداشت محیط و امنیت با 02/2 و24/2 و 31/2 پایین ترین میزان در بین سایر شاخص ها و متغیرهای پژوهش را داشته است. همچنین نتایج حاصل از تکنیک کداس نشان می دهد: شهرک ولی عصر(گاما) با مقدارHi (مقدارنهایی تابع معیارگزینه ها) 162/0 رتبه اول و به ترتیب: شهرک صباغان-کمپB  و تلمبه خانه شماره4 و جلف الملح با 056/0 و 063/0- و 154/0- در رتبه های دوم تا چهارم رضایت مندی قرار گرفته اند.

سکونتگاه های غیررسمی محصول برنامه ریزی شهری نامناسب برای اقشار ضعیف جامعه است که نیازها و خواسته های به حق آنان نادیده گرفته شده است. به طور طبیعی در شرایط فقدان برنامه ریزی شهری باید شاهد رشد این سکونتگاه ها در حاشیه شهرها بود. این سکونتگاه ها از جمله مستعدترین مکان های شهری برای بروز ناامنی هستند. این نواحی دارای چالش های متعددی از جمله آسیب پذیری، جرائم، ناامنی، نبود عدالت فضایی، اجتماعی-اقتصادی و محیطی هستند که باعث گسترش ناامنی اجتماعی در شهرها خواهند شد. امنیت از جمله نیازهای اولیه زندگی انسان است که پس از نیازهای فیزیولوژیکی نظیر غذا و آب، در وهله دوم نیازهای انسانی قرار دارد. «ارتکاب جرم «و «جنایت» در جوامع امروزی که همه ساله بر زندگی هزاران شهروند تأثیر سوء می گذارد؛ به عنوان یک مشکل اجتماعی به شمار می آید. در واقع تهدیدها و خشونت های جدی بر ضد مردم و دارایی هایشان، وحشت قابل توجهی در اجتماع پدید می آورد. با توجه به شرایط ویژه سکونتگاه های غیررسمی در خصوص جرم و جنایت، برقراری امنیت در این مناطق و جلوگیری از گسترش ناامنی در شهرهای نزدیک، نیازمند ارائه راهکارهای عملی است که برای اقدام مناسب و برقراری این حلقه گم شده بایستی ابتدا وضعیت امنیت در این مناطق بررسی و سپس نسب به ارائه راهکار اقدام کرد. در پژوهش حاضر به بررسی وضعیت سکونتگاه های غیررسمی در منطقه (۱۹) شهر تهران که به علت موقعیت خاص جغرافیایی -استقرار در جوار حریم شهر به عنوان حوزه ورودی جنوب غربی شهر تهران، استقرار مراکز انبارداری و انبارهای ضایعات، اراضی متروکه و مخروبه، کوره های آجرپزی و غیره در آن- توانسته جاذب جمعیت زیادی از شهرها و روستاهای استان های مختلف کشور و حتی مهاجران کشور همسایه (افغانستان) باشد، با استفاده از روش پژوهش توصیفی–تحلیلی و استناد به اسناد کتابخانه ای و داده های میدانی (پرسش نامه) به بررسی وضعیت امنیت پرداخته شده است. نتایج حاصل نشان دهنده تأثیر شاخص های امنیت بر شاخص های اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی سکونتگاه های غیررسمی است.

هدف از پژوهش حاضر شناسایی نقاط جرم خیز، دسته بندی و ارزیابی امنیت با رویکرد پیشگیری از جرم از طریق طراحی محیطی می باشد و با توجه به اینکه این امر در سکونتگاه های غیررسمی یا به اصطلاح کم برخوردار بیشتر نمایان می گردد، این پژوهش در محله حکیم نظامی ارومیه مورد بررسی قرار گرفته است. روش پژوهش حاضر، توصیفی-تحلیلی و از نوع کاربردی می باشد. روش جمع آوری داده ها به دو روش اسنادی و میدانی صورت گرفته است. جامعه آماری این پژوهش کلیه ساکنین محله حکیم نظامی شهر ارومیه می باشد که طبق آمار 1397، 33000 نفر می باشد و از این تعداد 379 نفر بر اساس فرمول کوکران و به روش تصادفی طبقه ای انتخاب گردیده اند. تجزیه و تحلیل اطلاعات به دو صورت کمی و کیفی انجام گرفته است، در بعد کمی از روش های آماری و در بعد کیفی، نتایج حاصل از مشاهدات میدانی و مصاحبه ها تجزیه و تحلیل گردیده است. بررسی نتایج پژوهش نشانگر این است که با استفاده از داده های مکانی محله میزان امنیت قسمت غرب بهتر از قسمت شرق محله می باشد و دلیل اصلی این اتفاق به دلیل تجمع ارازل در این قسمت از محله می باشد. بر اساس داده های پرسشنامه ای نیز مولفه های نظارت طبیعی، کنترل دسترسی، تصویر و نگهداری از فضا و فعالیت های حمایتی در وضعیت بالاتری نسبت به سطح متوسط و مولفه قلمرو گرایی در وضعیت پایین تر از سطح متوسط قرار دارد. همچنین با توجه به نتایج آزمون فریدمن، مولفه ی تصویر و نگهداری از فضا در رتبه اول و مولفه ی قلمروگرایی در رتبه ی آخر قرار گرفت که نیازمند توجه ویژه ای می باشد.

فقر، نابرابری و ناتوانی گروه هایی از اجتماع در تأمین مسکن مناسب در ایجاد زمینه های لازم جهت برخوردار شدن گروه های فقیر از مسکن مناسب باعث شکل گیری سکونتگاه های غیررسمی و محلات فقیرنشین گردید. هدف از این پژوهش، تحلیل عوامل توزیع فضایی فقر و محرومیت شهری با تأکید بر سکونتگاه های غیررسمی شهر می باشد. به منظور گردآوری اطلاعات برای کسب بینش نظری لازم و بررسی ادبیات موضوع از شیوه اسنادی و کتابخانه ای و برای دیگر داده ها از اطلاعات 12389 بلوک برگرفته از داده های مرکز آمار ایران در سال 1395 استفاده شده است. بیشترین درصد از بلوک های شهر را با 4/44 درصد در طبقه متوسط و کم ترین آن با 1/8 درصد در طبقه خیلی فقیر قرارگرفته است. بیشترین درصد مساحت شهر به ترتیب با 28/36 و 28/34 درصد در خوشه متوسط و فقیر جای دارد. با توجه به نتایج به دست آمده از این پژوهش، محلات سکونتگاه های غیررسمی ازنظر ویژگی های عمدتاً کالبدی با سایر محلات شهرها تفاوت داشته و در مابقی خصوصیات تفاوت ها بارز نیست مگر در زمینه فقر و دسترسی ها. نرخ بی سوادی بالا نسبت به سایر محلات (09/6) که بیشترین سطح تحصیلات در میان مردان ساکن در سکونتگاه های غیررسمی مربوط به دوره ابتدایی، سوادآموزی و دیپلم است و درصد افراد با تحصیلات عالیه در این مناطق بسیار پایین است. ساکنین سکونتگاه های غیررسمی به مثابه سرمایه های جامعه نیاز به تقویت دارند. ضمن این که تأکید بیش ازحد بر تقویت سرمایه اقتصادی، درواقع به محرومیت، ناتوانی و عدم انسجام بیشتر این سکونتگاه ها انجامیده است. بنابراین در این گونه محلات با گذر از برنامه ریزی بخشی به برنامه ریزی موضوعی اثربخش می توان سیاست ها و برنامه ریزی شهری و شهرسازی حامی فقر و کم درآمدها را در سکونتگاه های غیررسمی شهر اهواز پیاده نمود.

رشد شهرنشینی و تمایل جمعیت های انسانی به محیط های شهری، اهمیت مفهوم کیفیت زندگی شهری را بیش از پیش نمودارساخته است ،سکونتگاه های غیررسمی که بازتابی از کاستی ها و نارسایی های سیاست های دولتی و بازار رسمی محسوب می شوددارای مشکلات عدیده ای ازجمله کیفیت پایین زندگی است محله خط 4 حصار کرج به عنوان یکی از سکونتگاه های غیررسمی بحرانی که به علل مختلف از جمله آلودگی، کیفیت پایین مسکن، نبود امکانات و زیرساخت های شهری، مواد مخدر، جرم دارای کیفیت زندگی پایینی بوده که میزان رضایت مندی ساکنان در حد نامطلوبی قرار داده است و به عنوان یکی مناطقی است که دارای معضلات بسیاری در زمینه کیفیت زندگی ساکنان می باشد باتوجه به هم پوشانی برخی ویژگیهای تاب آوری اجتماعی با سکونتگاههای غیر رسمی باشدپژوهش حاضر درپی ارائه الگویی جهت بهبود وضعیت کیفیت زندگی در سکونتگاههای غیررسمی به روش توصیفی –تحلیلی با استفاده از اسنادکتابخانه ای وداده های میدانی( پرسش نامه و مصاحبه) می باشدوبه بررسی تاثیر مولفه های تاب آوری اجتماعی برامنیت درمحله خط4حصارکرج بعنوان یکی ازمناطق بحرانی در سکونتگاههای غیررسمی پرداخته شده که پس از جمع آوری پرسشنامه،نتایج حاصله با استفاده از نرم افزارهایSPSS,SMAR PLS مورد تجزیه وتحلیل قرارگرفت که نتایج حاصله نشان دهنده تاثیر مستقیم مولفه های مشارکت،آموزش،امنیت، عدالت،انعطاف پذیری،تعاملات در تاب آوری اجتماعی برکیفیت زندگی در محله خط 4 حصارکرج می باشدو الگوی ارائه شده بعنوان مدلی جدید با توجه به نتایج آزمونهای انجام شده مورد تایید قرارگرفته است.

امنیت و احساس ایمنی در تصرف مسکن، بعد مهم و تأثیرگذار اجتماعی و روانی مسکن است؛ زیرا سبب می شود خانوارها از نظر دورنمای سکونت خود احساس ایمنی کنند از سوی دیگر برای آنکه گروه های کم درآمد در طول زمان، وضع مسکن خود را بهبود بخشند، امنیت حق تصرف بسیار حائز اهمیت است. در سال های اخیر امنیت تصرف زمین به عنوان یکی از حقوق اولیه خانوارها توجه بسیاری از سازمان های جهانی را به خود جلب کرده و منجر به ایجاد مطالعات و جریان های فکری جدیدی در زمینه ی ارتقاء امنیت تصرف شده است. در اغلب این مطالعات، بهبود امنیت تصرف زمین برای ارتقاء شرایط زندگی خانوارها ضروری قلمداد شده است. هدف تحقیق حاضر بررسی نقش امنیت تصرف زمین در ساماندهی سکونتگاه های غیررسمی محله اسکان یزد می باشد و از آنجا که دستیابی به ساماندهی کالبدی – فضایی سکونتگاه های غیررسمی، جدا از مسائل کالبدی، اجتماعی و مدیریتی نیست، در این تحقیق ارتباط بین امنیت تصرف و متغیرهای کیفیت مسکن و عوامل مدیریتی و خدماتی در طرح های مذکور مورد توجه قرار گرفت. تحقیق حاضر از نوع توصیفی – تحلیلی است. برای تعیین حجم نمونه آماری از روش کوکران استفاده می شود و شیوه نمونه گیری بر اساس پرسشنامه تهیه شده و سؤالات مربوطه توسط سرپرست خانوارهای ساکن در محله و به روش تصادفی ساده تکمیل می گردد و در نهایت اطلاعات جمع آوری شده به صورت جدول های توزیع فراوانی و نمودارها مورد تحلیل قرار گرفته و سپس روابط بین متغیرها با استفاده از روش های آلفای کرونباخ، ضریب همبستگی تاو-کندال و رگرسیون چندگانه در بسته نرم افزاری SPSS مورد تحلیل قرار می گیرد. یافته های این تحقیق نشانگر این است که بین کیفیت مسکن و امنیت تصرف زمین در محله اسکان رابطه ی مستقیم وجود دارد و همچنین بین دو متغیر مدیریت و خدمات رسانی با امنیت تصرف ارتباط معنادار و مثبتی وجود دارد یعنی با افزایش میزان خدمات رسانی و مدیریت بهتر میزان امنیت تصرف پاسخ دهندگان نیز افزایش می یابد.

در سال های اخیر توجه به مسئله امنیت تصرف در ساماندهی سکونتگاه های غیررسمی جایگاه خاصی یافته، تا آنجا که از ناامنی تصرف به عنوان شاخص محرومیت در این سکونتگاه ها یاد شده است. هدف این تحقیق بررسی نقش امنیت تصرف بر میزان تمایل ساکنان برای مشارکت در ساماندهی محله کشتارگاه ارومیه می باشد. روش تحقیق از نوع توصیفی و تحلیلی بوده و با استفاده از تحلیل عاملی شاخص های تبیین کننده امنیت تصرف در سه گروه امنیت تصرف عرفی، قانونی و ادراکی جای گرفتند. برای تعیین میزان تمایل مشارکت ساکنان از طیف لیکرت در قالب پرسش نامه و برای تحلیل رابطه میان امنیت تصرف و مشارکت از تکنیک رگرسیون چند متغیره استفاده شده است. نتایج تحقیق نشان می دهد که میان امنیت تصرف قانونی با میزان تمایل برای مشارکت در ساکنان در محله کشتارگاه رابطه ای وجود ندارد؛ در عین حال انگیزه مشارکت در ساکنان به صورت عمده ای به شاخص های تبیین کننده امنیت تصرف ادراکی وابسته است.

اسکان غیررسمی یکی از نمودهای بارز فقر شهری است که در درون یا مجاورت شهرها (به ویژه شهرهای بزرگ) به شکلی خودرو، فاقد مجوز ساختمان و برنامه ریزی رسمی شهرسازی، با تجمعی از اقشار کم درآمد و سطح نازلی از کمیت و کیفیت مسکن شکل می گیرد و با عناوینی همچون حاشیه نشینی، اسکان غیررسمی، سکونتگاه های خودرو شناخته می شود. بررسی شرایط کالبدی، اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و زیستی سکونتگاه های غیررسمی کلان شهر همدان، نشان از پایین بودن کیفیت مسکن در این بخش ها دارد. پایین بودن کیفیت مسکن در اسکان های غیررسمی ناشی از عوامل بسیاری همانند: پایین بودن میزان درآمد، فقدان مالکیت قانونی، عدم حمایت های دولتی و سیاسی از محله و غیره می تواند باشد. در این تحقیق سعی شده است که سیاست های کاربردی تحول کیفیت مسکن و امنیت تصرف به روش های کمی در سکونتگاه های غیررسمی کلان شهر همدان بررسی شود. روش تحقیق توصیفی-تحلیلی بوده و بر مبنای روش های اسنادی و ماتریس کمی برنامه ریزی راهبردی اجرا شده است. نتایج تحقیق نشان می دهد که راهبردهای: طراحی و اجرا پروژه های محرک توسعه در این سکونتگاه ها؛ حمایت و تقویت نهادها و سازمان های موجود در زمینه تأمین مسکن اقشار کم درآمد؛ تصویب قانون جهت هدایت منابع مالی در دسترس برای تولید مسکن عمومی، بالاترین اولویت را در ارتقاء کیفیت مسکن و امنیت تصرف دارند.

در سال های اخیر، مطالعه درباره ی ضرورت و اهمیت به کارگیری اصول تاب آوری شهری و عوامل مؤثر بر آن در زمینه کاهش خطرات در شهرها و مخصوصاً شهرهای دارای سکونتگاه های غیررسمی توجه بسیاری از صاحب نظران را به خورد جلب کرده است. در این میان ضررورت توجه به اصول حکم روایی مطلوب شهری و از آن جمله نقش و جایگاه ساکنین محلات دارای سکونتگاه غیررسمی در ارتقای تاب آوری اهمیت بیشتری برخوردار است. هدف این مقاله بررسی نقش حکم روایی مطلوب شهری در افزایش تاب آوری سکونت گاه های غیررسمی است. تحقیق از لحاظ هدف، کاربردی، از لحاظ ماهیت، توصیفی- تحلیل و نیز از نوع همبستگی و علّی است. جامعه آماری تحقیق ساکنان سکونت گاه های غیررسمی کلان شهر تبریز می باشد. با استفاده از روش نمونه گیری تصادفی ساده و بر اساس فرمول کوکران، حجم نمونه تحقیق 400 نفر به دست آمد. برای تجزیه وتحلیل داده ها از آزمون همبستگی اسپیرمن و آزمون رگرسیون چندمتغیره گام به گام استفاده شد. روایی صوری پرسش نامه توسط اساتید دانشگاهی و متخصصان شهری مورد تأیید قرار گرفت. با استفاده از فرمول ویژه کرونباخ آلفا پایایی پرسش نامه تحقیق 92/0 برای پرسشنامه حکمروایی مطلوب شهری و 91/0 برای پرسشنامه ی تاب آوری شهری محاسبه شد. نتایج ِیافته های پژوهش نشان می دهد که از بین متغیرهای حکم روایی مطلوب شهری به جز دو متغیر حاکمیت قانون و عدالت و انصاف، بقیه ی متغیرها با متغیر وابسته رابطه معنی داری وجود دارد. همچنین نتایج رگرسیون چندمتغیره روشن ساخت که متغیر مسئولیت پذیری بیشتر از سایر متغیرها قدرت تبیین متغیر تاب آوری را داشته و بعد از آن به ترتیب متغیرهای شفافیت، مشارکت پذیری، پاسخ گویی، اجماع سازی و کارآیی و اثربخشی قرار دارند. این شش متغیر توانایی تبیین 89/0 درصد از تغییرات تاب آوری سکونت گاه های غیررسمی را دارند. در نهایت پیشنهاد های کاربردی در زمینه ی نقش هریک از ابعاد حکم روایی در افزایش تاب آوری ارائه شده است.

ساماندهی سکونتگاه های غیررسمی و رفع معضلات آن ها همواره موردتوجه دولت و مدیریت شهری بوده است. در حال حاضر مناسبترین رویکرد مدیریت شهری، ساماندهی و توانمندسازی اجتماع محلی با تأکید بر مشارکت همه شهروندان بوده که با برنامه-ریزی، سازمان دهی، هدایت و رهبری، نظارت و کنترل و تأمین و تخصیص منابع مناسب می توان آن ها را برای توانمندتر شدن هدایت کرد. ازاین رو این پژوهش با محور قرار دادن نقش مدیریت شهری در توانمندسازی اجتماعات محلی به ارتقای عملکرد مدیریت شهری در ساماندهی سکونتگاه های غیررسمی می پردازد. روش تحقیق پایان نامه حاضر در مرحله ادبیات و مبانی نظری تحقیق، روش توصیفی تحلیلی و ابزار گردآوری داده مطالعات کتابخانه ای و اسنادی است؛ در ادامه با روش مشاهده، مصاحبه و پرسشنامه باز و بسته ویژه مسئولین و شهروندان، در بستر مطالعات میدانی، در سطح محله زینبیه اصفهان، اقدام به بررسی و پیمایش شده است.برای تجزیه وتحلیل اطلاعات جمع آوری شده از آزمون ضریب همبستگی پیرسون با استفاده از نرم افزار Spss 22 و از رویکرد معادلات ساختاری به وسیله نرم افزار Amos 18 استفاده شده است. یافته های تحقیق نشان می دهد که بین مؤلفه های توانمندسازی شامل: اقتصادی و اجتماعی، کالبدی و مدیریتی همبستگی معنادار برقرار بوده و مؤلفه مدیریتی-حقوقی بیشترین اثر و مؤلفه اقتصادی کمترین اثر را بر توانمندسازی دارد. عدم توجه کافی مدیریت شهری به مؤلفه اقتصادی و اجتماعی و مدیریتی با ضعف در وظایف مدیریت شهری از برنامه ریزی تا تخصیص منابع باعث شده است جوابگویی به توانمندسازی محله زینبیه در حال حاضر به صورت ضعیف ارزیابی شود و نیازمند در پیش گرفتن راهکارهای جدید برای ارتقای نقش مدیریت شهری در توانمندسازی محله زینبیه است که در پایان راهبردها و سیاست های اجرایی مدیریت شهری مورداشاره قرارگرفته است.

وجود امکانات و زیرساخت های مختلف در شهرها موجب شده تا بسیاری از روستاییان محل زندگی خود را ترک کرده و به شهرها مهاجرت کنند. این درحالی است که گرانی قیمت زمین و مسکن مهاجران تازه وارد را مجبور می کند تا به دور از چشم مسئولان و بدون اخذ مجوز از دستگاه های متولی به ساخت سرپناه در حاشیه شهرها اقدام کنند که به تبع آن مشکلات زیادی را برای مسئولان در زمینه خدمات رسانی و همچنین برای حاشیه نشینان به وجود می آورد. از این رو این پژوهش سعی دارد تا ضمن بررسی چالش های توسعه در ناحیه مورد مطالعه، راهبردهای کلیدی را در راستای توسعه مساکن غیررسمی ارائه نماید. به منظور دستیابی به این هدف از روش تحقیق توصیفی و تحلیلی و میدانی استفاده شده و اطلاعات مورد نیاز به دو صورت اسنادی و پرسش نامه گردآوری شده است. جامعه آماری پژوهش، ساکنان چهار محله، موزیرج، کتی شرقی و غربی، باغ آبادیان و سادات محله هستند که بر اساس فرمول کوکران 310 خانوار از بین آنان به عنوان جامعه نمونه انتخاب شدند. سپس با توجه به تعداد خانوارها در هر یک از چهار محله ، پرسش نامه ها با روش تصادفی ساده/ سیستماتیک توزیع گردید. نتایج حاصل از آزمون فرضیه ها نشان داد که بین میزان مشارکت شهروندان در سکونتگاههای غیررسمی با میزان توسعه یافتگی در محله های مختلف تفاوت معناداری تا سطح اطمینان 99 درصد وجود دارد. یعنی هر چقدر مشارکت حاشیه نشینان در زمینه های مختلف عمرانی و خدماتی بیشتر باشد، به همان نسبت از مسائل و مشکلات محلات کاسته شده و محلات توسعه یافته تر هستند. همچنین نتایج تحقیق در مورد رابطه بین چالش های اقتصادی و اجتماعی با توسعه نیافتگی محلات حاکی از آن است که عدم سرمایه گذاری سرمایه گذاران به عنوان مهم ترین چالش اقتصادی و همچنین عدم دسترسی به امکانات تفریحی، ورزشی و علمی به عنوان مهم ترین چالش اجتماعی پیش روی حاشیه نشینان مطرح شده است. مهم ترین چالش اکولوژیکی و کالبدی محله های مورد مطالعه، وضعیت و کیفیت بد معابر چه به لحاظ عرض کوچه ها و چه به لحاظ بهداشتی با عنایت به فقدان زیرساخت های دفع و کنترل سیلاب (سیستم اگو) است. به نحوی که نتایج حاصل از تحلیل های همبستگی تا سطح اطمینان 99 درصد رابطه معناداری را تبیین می نمایند. نتایج حاصل از آزمون رگرسیون خطی چندگانه نیز برای تبیین میزان چالش ها پیش روی توسعه یافتگی نشان می دهد که مؤلفه های بررسی شده تاحد قابل قبول و معناداری وابسته به متغیرهایی هستند که مورد بررسی قرار گرفتند. ضریب تعیین محاسبه شده در معادله رگرسیونی حاکی از آن است که تنگناهای متعدد پیش روی توسعه یافتگی قریب به 75 درصد وابسته به متغیرهای مورد بررسی است و حدود 25 درصد وابسته به متغیرهای دیگر است که در این پژوهش مورد شناسایی قرار نگرفتند. شایان ذکر است که عدم توسعه نواحی پیرامون شهر که عمدتاً محل اسکان مهاجران روستایی هستند را باید در پایین بودن درآمد حاشیه نشینان، وجود بافت های آشفته که به تدریج شکل گرفته و یا روستاهای الحاقی به شهر و هزینه بر بودن عمران و آبادانی مناطق حاشیه ای جستجو نمود.

تجارب علمی و عملی در مورد رویکردهای ارتقای امنیت تصرف در سکونتگاه های غیررسمی در چند سال اخیر نشان داده است که فرآیند صدور و ارائه سند به علت ناتوانی مالی ساکنان منجر به عدم رغبت آنها برای کسب آن و به علت نیروهای قدرتمند و تأثیرگذار در بازار زمین، منجر به بورس بازی و احتکار زمین شده است. امروزه به جای ارتقای امنیت تصرف از طریق فاکتورهای قانونی، استفاده از ابزارهای میانجی گر نظیر ارائه خدمات شهری مرسوم گشته است. در این تحقیق تأثیر دسترسی به خدمات شهری بر میزان امنیت تصرف ادراکی ساکنان محله کشتارگاه ارومیه مورد بررسی قرار گرفته است. در پی بررسی این رابطه از 5 شاخص تبیین کننده امنیت تصرف ادارکی و 7 معیار برای سنجش میزان دسترسی به خدمات شهری استفاده شده است. روش تحقیق در این مقاله از نوع توصیفی و تحلیلی بوده و در آن از روش پیمایش و ابزار پرسش نامه و از تکنیک های تحلیل شبکه در محیط ArcGIS، تحلیل فازی و روش های آماری ضریب همبستگی پیرسون و رگرسیون استفاده شده است. نتایج تحقیق نشان می دهد که با افزایش دسترسی به خدمات شهری میزان امنیت تصرف ادارکی ساکنان محله کشتارگاه ارومیه افزایش یافته است بدین صورت که حدود 60 درصد از واریانس امنیت تصرف ادارکی در این محله وابسته به دسترسی به خدمات شهری است.  

عدم توجه به ویژگی های ساختاری سکونتگاه های غیررسمی با پیشبرد راهکارهایی مبتنی بر جزءنگری در مواجه با این معضل شهری، روز به روز بر دامنه مشکلات در این سکونتگاه ها می افزاید. هدف پژوهش حاضر، شناسایی چالش های محله آخماقیه به عنوان یکی از سکونتگاه های غیررسمی در شهر تبریز است. روش پژوهش، توصیفی-تحلیلی بوده و به منظور تجزیه وتحلیل داده ها از روش پرسش نامه و آزمون های تی تست، فریدمن و همبستگی بهره برداری شده است. داده های پژوهش، با استفاده از مطالعات کتابخانه ای و بررسی میدانی گردآوری شده (ترکیبی از روش های کمی و کیفی) و حجم نمونه هم بر اساس فرمول کوکران معادل 378 نفر برآورده شده است. شاخص های تعیین شده در این پژوهش، به تریتب شاخص های "کالبدی" "اجتماعی" "اقتصادی" و "زیرساختی" هستند. نتایج تحلیل داده ها و پرسش نامه ها حاکی از آن بود که محله آخماقیه از نظر ویژگی های ساختاری (کالبدی، اجتماعی، اقتصادی و زیرساختی) پایین تر از حد متوسط قرار داشت و بیشترین میزان رضایتمندی ساکنان محله آخماقیه تبریز در میان مؤلفه های مورد مطالعه، مربوط به مؤلفه اجتماعی بود و پس از آن به تریتب مؤلفه «زیرساختی»، مؤلفه «کالبدی» و در نهایت کمترین رضایتمندی مربوط به مؤلفه «اقتصادی» بود و به طورکلی رضایتمندی ساکنان از شاخص های ساختاری سکونتگاه های غیررسمی یکسان نبود. یافته های دیگر تحقیق نشان داد که بین کیفیت زیرساختی و کیفیت اقتصادی محله آخماقیه، ارتباط معنادار و مثبتی وجود داشت.