کاربرد سیستم اطلاعات جغرافیایی و سنجش از دور در برنامه ریزی

هدف این پژوهش جانمایی استقرار بادگیر در شهرستان شاهرود با توجه به پهنه بندی اقلیمی و آسایش حرارتی است. این تحقیق به لحاظ هدف، از نوع کاربردی است. در ابتدا با بررسی مبانی نظری، فهرست اولیه شاخص های موثر بر مکان یابی بادگیر تهیه و توسط فن دلفی بازنگری و تایید شد. در ادامه نیز به منظور یافتن مناطق مستعد جهت استقرار بادگیر، از مدل ترکیبی استفاده شد. همچنین از مدل اولگی به منظور تعیین آسایش حرارتی در شاهرود و تشخیص زمان های مناسب برای استفاده از بادگیر استفاده شد. این مدل در برگیرنده تکنیک فرایند تحلیل سلسله مراتبی (AHP) و سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS) است. ابزار مورد استفاده شامل نرم افزار ArcGIS, version 9.3 و نرم افزار Expert Choice, version 2004 بودند. از روش مقایسه زوجی برای وزن بندی شاخص ها و پهنه ها استفاده شد. شش شاخص ساعات آفتابی، باد، ارتفاع، درجه حرارت، رطوبت نسبی و بارندگی برای مکان یابی بادگیر شناسایی شد. شاخص رطوبت نسبی با وزن 38/0 بالاترین و شاخص ارتفاع با وزن 154/0 کمترین امتیاز شاخص ها را کسب کردند. ماههای اردیبهشت و خرداد در زون آسایش حرارتی قرار دارند و زمان هایی هستند که بادگیر در شهرستان شاهرود چندان کاربردی نخواهد داشت. از سوی دیگر، تیرماه، مرداد ماه و شهریور به دلیل گرمای بالا و آذر، دی، بهمن و اسفند به دلیل سرمای زیاد زمان های مناسبی برای استفاده از بادگیر می باشند. در نهایت، لایه مربوط به هر شاخص برای شهرستان شاهرود تهیه و ترسیم شد. استفاده از روش تجزیه و تحلیل سلسله مراتبی توام با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی و روش رویهم گذاری لایه ها این امکان را فراهم می آورد تا بتوان در یک پهنه جغرافیایی وسیع مکان بهینه برای انواع کاربری ها را شناسایی و تعیین نمود.

ایران در یکی از بحرانی ترین مناطق دنیا به نام خاورمیانه قرار گرفته است. این منطقه به دلیل موقعیت مناسب و ذخایر فراوان انرژی، همواره مورد توجه کشورهای خارجی و در رأس آن ها آمریکا بوده است. همین امر سبب دخالت های فراوان آمریکا و تاسیس پایگاه های متعدد نظامی در اطراف ایران به خصوص بعد از حادثه 11 سپتامبر شده است. رصد اطلاعاتی مستمر این پایگاه ها و تاسیسات مربوط به آن ها یکی از مهم ترین راه های بازدارندگی است که می تواند توسط دانش سنجش از دور صورت گیرد. یکی از تکنیک های سنجش از دور، رادار روزنه مصنوعی است که در سال های اخیر مورد توجه قرار گرفته و این درحالی است که ماهواره سنتینل-1 که در سال 2014 توسط سازمان فضایی اروپا پرتاب شد نیز از همین تکنیک استفاده می کند. یکی از کاربردهای این ماهواره که در این مقاله معرفی شده است، شناسایی سامانه های پاتریوت MIM-104 است. این امر از طریق نمایش ترکیبی قطبیدگی های VV و VH توسط دو تصویر اخذ شده در گذرهای شب و روز ماهواره از یک نقطه صورت می پذیرد که به صورت خطوط X مانند که محل قرارگیری سامانه های پاتریوت است، نمایش داده می شود. پردازش تصاویر مربوط به این ماهواره نیز توسط سامانه Google Earth Engine صورت گرفته که موجب صرفه جویی قابل توجه در زمان تحلیل و بالا رفتن دقت نتایج به علت به حداقل رسیدن خطای انسانی می شود. نتایج نشان داد که در مناطق اطراف ایران و به خصوص در کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس، حداقل 16 سامانه فعال پاتریوت وجود دارد که بیانگر توسعه فراوان آن در سال های اخیر بوده و لزوم رصد مداوم این سامانه ها را نشان می دهد.

یکی از مهمترین کاربردهای سیستم های اطلاعات مکانی، در مبحث مدیریت حمل و نقل است. در این زمینه قابلیت های تجزیه و تحلیل شبکه در سیستم های اطلاعات مکانی از جمله محاسبه کوتاهترین مسیر، می تواند مفید واقع گردد. گراف و تئوری های آن نقش مهمی در انجام آنالیزهای شبکه GIS دارند. برای حل برخی از مشکلات گراف یا ساده سازی آنالیزها در گراف، می توان تغییراتی در ساختار آن ایجاد کرد. شبیه سازی به وسیله گراف نشان می دهد که توانایی جابه جایی سیستم تا حد زیادی به توپولوژی شبکه حمل و نقل بستگی دارد. به طور کلی یک شبکه برنامه ریزی شده می تواند وسایل نقلیه بیشتری را در خود جا دهد و توانایی جابه جایی کلی آن بسیار بیشتر از یک شبکه در حال رشد خود سازمان دهی شده است. تاکنون نظریه های متعدد و بسیار کاربردی از جمله الگوریتمهای محاسبه کوتاه ترین مسیر برای حل مسائل گوناگون در گرافها ارایه و استفاده شده اند. اما برای بعضی از مسائل مهم و کاربردی راه حل و تئوری مناسبی بر مبنای گراف ارایه نشده است. به همین علت، همانند بسیاری از نظریه های دیگر که در آنها راه حلهایی بر مبنای فضاهای دوگان ارایه شده، در گرافها نیز چنین فضاهایی تعریف و استفاده شده اند. به این صورت که ابتدا مساله موجود در گراف اولیه را به یک فضای دوگان مناسب برده و پس از حل، نتایج به فضای اولیه برگردانده می شود. در این مقاله نشان داده خواهد شد که از مفاهیم دوگان گراف و با تغییر در ساختار و شکل گراف اولیه می توان مسایل با پیچیدگی بسیار زمانی را در گراف اولیه به مسایلی ساده تر و قابل حل تر تبدیل کرد. همچنین، به بحث و بررسی چند کاربرد متنوع در زمینه یافتن کوتاهترین مسیر در مسائل حوزه حمل پرداخته خواهد شد.

زیرساخت ها به عنوان یکی از بنیان های اساسی در جوامع امروزی تعریف می شود به طوری که زندگی جوامع بشری و رضایت مندی شهروندان تا حدی زیادی به عملکرد ایمن و قابل اطمینان زیرساخت ها وابسته است. این در حالی است که ایمن سازی و حفاظت کامل از تمام دارایی ها و زیرساخت ها در برابر شرایط و عوامل تهدیدکننده برای دولت ها و یا کارفرمایان بخش خصوصی با توجه به محدودیت منابع و امکانات، موضوعی چالش برانگیز محسوب می شود. بنابراین، ضرورت دارد زیرساخت ها و دارایی های حائز اهمیت بر مبنای شاخص ها و معیارهای کارآمد شناسایی، تعیین و طبقه بندی گردند. هدف اصلی این تحقیق، شناسایی و احصاء شاخص های حیاتی بودن زیرساخت هاو دارایی ها است. این پژوهش، با رویکردی جامع و روش تحقیق کیفی داده بنیاد برگرفته از نظریه استراوس و کوربین (1998) به تحلیل محتوی به منظور شناسایی شاخص های حیاتی بودن زیرساخت ها پرداخته است. داده ها به روش مصاحبه، مطالعات کتابخانه ای و اسنادی با پیمایش متون و منابع موجود جمع آوری شده است. حجم نمونه برای مصاحبه از خبرگان در چارچوب اشباع نظری نهایی گردید و از راهبرد نظریه داده بنیاد مشتمل بر کدگذاری باز، محوری و انتخابی و نیز الگوی مبنایی این نظریه برای تدوین مدل استفاده شده است. یافته ها منجر به شناسایی شرایط علّی، زمینه ای، مداخله گر، راهبردها و پیامدها و مدل پارادایم کدگذاری محوری شاخص های حیاتی بودن زیرساخت ها شد. نتیجه بررسی های و مطالعات انجام شده، منتج به شناسایی تعداد 26 شاخص در قالب 5 گروه اصلی شده است.

هدف از پژوهش حاضر شناسایی نقاط جرم خیز، دسته بندی و ارزیابی امنیت با رویکرد پیشگیری از جرم از طریق طراحی محیطی می باشد و با توجه به اینکه این امر در سکونتگاه های غیررسمی یا به اصطلاح کم برخوردار بیشتر نمایان می گردد، این پژوهش در محله حکیم نظامی ارومیه مورد بررسی قرار گرفته است. روش پژوهش حاضر، توصیفی-تحلیلی و از نوع کاربردی می باشد. روش جمع آوری داده ها به دو روش اسنادی و میدانی صورت گرفته است. جامعه آماری این پژوهش کلیه ساکنین محله حکیم نظامی شهر ارومیه می باشد که طبق آمار 1397، 33000 نفر می باشد و از این تعداد 379 نفر بر اساس فرمول کوکران و به روش تصادفی طبقه ای انتخاب گردیده اند. تجزیه و تحلیل اطلاعات به دو صورت کمی و کیفی انجام گرفته است، در بعد کمی از روش های آماری و در بعد کیفی، نتایج حاصل از مشاهدات میدانی و مصاحبه ها تجزیه و تحلیل گردیده است. بررسی نتایج پژوهش نشانگر این است که با استفاده از داده های مکانی محله میزان امنیت قسمت غرب بهتر از قسمت شرق محله می باشد و دلیل اصلی این اتفاق به دلیل تجمع ارازل در این قسمت از محله می باشد. بر اساس داده های پرسشنامه ای نیز مولفه های نظارت طبیعی، کنترل دسترسی، تصویر و نگهداری از فضا و فعالیت های حمایتی در وضعیت بالاتری نسبت به سطح متوسط و مولفه قلمرو گرایی در وضعیت پایین تر از سطح متوسط قرار دارد. همچنین با توجه به نتایج آزمون فریدمن، مولفه ی تصویر و نگهداری از فضا در رتبه اول و مولفه ی قلمروگرایی در رتبه ی آخر قرار گرفت که نیازمند توجه ویژه ای می باشد.

تولیدات و محصولات کشاورزی عمدتاً با عوامل مکانی مانند شرایط اقلیمی، جغرافیایی و محیطی در ارتباط هستند. برای سنجش این عوامل از فناوری های مختلفی مانند اینترنت اشیا که در آن هر سنجنده یک یا چند شاخص را اندازه گیری می نماید، می توان بهره گرفت تا داده های موثر بر فعالیت های کشاورزی مانند نوع خاک، میزان رطوبت، شیب زمین و غیره را جمع آوری نمود. از طرفی برای تحلیل این داده های غالباً مکانی، نیاز به سامانه ای داریم که بتواند داده ها را جمع آوری، مدیریت، تحلیل و ارائه نماید و سیستم اطلاعات مکانی مصداق آن است. بنابراین تلفیق اینترنت اشیا و GIS پتانسیل فوق العاده ای برای ارتقاء فعالیت های کشاورزی فراهم می نماید و هدف از این تحقیق بررسی این پتانسیل است. از GIS در حوزه های مختلف کشاورزی مانند بررسی مطلوبیت زمین، مکانیابی، تخصیص زمین، ارزیابی اثر و ... استفاده شده است. از اینترنت اشیا نیز برای سنجش دما و رطوبت خاک، زنجیره تامین کالا، ردیابی دام ها و بررسی رفتارحیوانات، آبیاری، کوددهی و برداشت هوشمند و ... بهره گرفته شده است. اما تحقیقات اندکی در زمینه بررسی پتانسیل تلفیق اینترنت اشیا و GIS در حوزه کشاورزی انجام شده است. برای انجام این تحقیق مقالات در حوزه های اینترنت اشیا و کشاورزی، GIS و کشاورزی، GIS و اینترنت اشیا مورد بررسی قرار گرفتند و با بررسی آن ها پتانسیل های تلفیق GIS و اینترنت اشیا در کشاورزی استخراج گردید. تا کنون بیشتر از تلفیق GIS و اینترنت اشیا در مدیریت شهرها بهره گرفته شده است، درحالی که که از این تلفیق می-توان در حوزه های آبیاری، مدیریت گلخانه، زنجیره تامین کالا، جلوگیری از بیماری ها و آفات کشاورزی، دامداری دقیق و ... بهره جست.