اهداف تعلیم و تربیت

نوآوری آموزشی با به بارآوردن اندیشه های نو در نظام آموزشی سر و کار دارد. رویکرد ""محیط فراگیر یادگیری-پسند""(مفید)را می توان موردی از نوآوری آموزشی به شمار آورد. ازطریق این رویکرد، می توان فرصت های آموزش و یادگیری را برای همه ی کودکان، بدون توجه به ویژگی های آنان(ازقبیل: جنسیت، توانایی های جسمانی، تفاوت های زبانی،قومی و غیره)فراهم کرد. در محیط فراگیریادگیری پسند، فعالیت معلم درجهت ارتقای کیفیت محیط یادگیری و کیفیت عملکرد یادگیرنده است.این امر به ویژه در پرورش مهارت های زندگی قابل توجه است.علاوه بر آن، نوآوری یادشده رویکردی مناسب برای تحقق برنامه ی ""آموزش برای همه""(EFA)است. برنامه ی ""EFA"" که به وسیله ی چندین سازمان بین المللی و164کشورجهان مورد تـاییدقرارگرفته است، شش هدف اساسی رادنبال می کند. در این مقاله ابتدا به هدف های برنامه ی ""EFA"" اشاره می شود، سپس ویژگی های ""مفید"" مورد تحلیل قرارمی گیرد و چگونگی استفاده از آن در برنامه یاد شد و نیز در ارتقای کیفیت یادگیری بحث می شود.

تحقیق حاضر به منظور تدوین شاخص های* تربیتی در دوره آموزش عمومی در دو مطالعه جداگانه انجام گرفته است. در مطالعه اول به تحلیل اهداف آموزش و پرورش و کتاب های درسی مربوط به دوره عمومی، اخذ نظر متخصصان و معلمان پرداخته شده و نسخه اولیه شاخص های تربیتی تدوین شده است. در مطالعه دوم نظر متخصصان 6 زمینه تخصصی مربوط در خصوص شاخص های تدوین شده اخذ شده است. نتایج تحقیق به طور کلی حاکی از آن است که از میان 112 شاخص پیشنهادی در پنج بعد اعتقادی، اخلاقی، فرهنگی ـ هنری، اجتماعی و سیاسی (به عنوان ابعاد تربیتی) مجموعاً تعداد 49 شاخص پذیرفته شده است.

آشنایی با اهداف تربیتی مکاتب فلسفی و مقایسه آن ها با یکدیگر از آن روی که می تواند باعث ایجاد شناخت و آگاهی، و بروز روحیه نقادی نسبت به خط مشی ها و برنامه ریزی های آموزشی شود مطلوب و مفید است. در این نوشتار که برگرفته از مطالعه ای اسنادی (کتابخانه ای) پیرامون بررسی و مقایسه اهداف تعلیم و تربیت از دیدگاه ایده آلیسم و پراگماتیسم است، وجوه اشتراک و افتراق مبانی فلسفی و اهداف تعلیم و تربیت از دیدگاه این دو مکتب فلسفی مورد مطالعه قرار گرفته است. عمده ترین نتایج حاصله از این نوشتار عبارتند از: در خصوص مبانی فلسفی این دو مکتب :در هستی شناسی وجه عمده اشتراک، رسیدن به واقعیت از طریق تحریک و برانگیختگی و راهنمایی و وجه عمده افتراق در ماهیت حقیقی هستی است که در ایده آلیسم روحی مطلق ولی در پراگماتیسم تجربه نامعین و متکثر می باشد. در معرفت شناسی وجه عمده اشتراک در فراهم شدن زمینه های یادگیری و راهنمایی غیرمستقیم دانش آموز و افتراق آن ها در مطلق و عقلانی بودن معرفت در ایده آلیسم و نسبی و تجربی بودن در پراگماتیسم است، 3ــ در ارزش شناسی، وجه عمده اشتراک، مربوط به آگاهی در روابط دموکراتیک و نظم اخلاقی جهانی و افتراق آن ها در مطلق و بر اساس عمل انجام یافته بودن در ایده آلیسم و نسبی و بر اساس نتیجه عمل بودن در پراگماتیسم می باشد. در خصوص اهداف تعلیم و تربیت از دیدگاه این دو مکتب در جنبه جسمانی، وجه عمده اشتراک در تندرستی و ایجاد زمینه برای فعالیت های اجتماعی و افتراق آن ها در استفاده از فعالیت جسمانی برای تقویت عقل به منظور درک حقیقت در ایده آلیسم و ارضای نیازها و غنی سازی تجربه ها در پراگماتیسم می باشد. در اهداف هنری، وجه عمده اشتراک، رشد عاطفی، ذهنی و جسمی بچه ها، و وجه افتراق، توجه به آفریدگار زیبایی و اعتدال در ایده آلیسم و توجه به بیان ارزش های تجربه و تغییر محیط و ارضای نیازها در پراگماتیسم است. در اهداف اخلاقی، وجه عمده اشتراک، رشد خصوصیات اخلاقی نظیر روح همکاری متقابل، مسئولیت پذیری، دانایی و. .. و افتراق آن ها در توجه به قوانین فراگیر مطلق ایده آلیستی و توجه به رفتارهای تحقیق شده سودمند اجتماعی پراگماتیستی می باشد. در جنبه عقلانی وجه عمده اشتراک در توجه به کارآیی عقل در حل مسائل جامعه، و وجه افتراق در ارتباط با منبع کلی دانش در ایده آلیسم و توانا ساختن فرد برای ساخت بناهای ذهنی توسط خود، در پراگماتیسم می باشد.

اهداف تربیتی یکی از مهم ترین مؤلفه ها برای نمایش وضعیت تعلیم و تربیت یک جامعه است و یکی از مهم ترین ابعاد تربیتی، تربیت اجتماعی است. زیرا رسیدن به آن کارکرد اجتماعی تعلیم و تربیت را نشان می دهد. در این راستا، مقالة حاضر به بررسی تحلیلی و مقایسه ای اهداف تربیت اجتماعی در آموزش و پرورش جمهوری اسلامی ایران با اهداف تربیت اجتماعی از منظر علامه طباطبایی پرداخته است. هدف از این بررسی، تحلیل اهداف تربیت اجتماعی در آموزش و پرورش ایران و کشف موارد تشابه و تفاوت آن با دیدگاه های علامه طباطبایی است. بدین منظور از روش اسنادی - تحلیلی بهره گرفته شد. نتایج مقاله نشان داد که از اهداف تربیت اجتماعی ایران، هفت هدف در نظام آموزشی ایران و دیدگاه علامه به طور یکسان مورد توجه قرار گرفته است، دو هدف در دیدگاه علامه به صورت کامل تر و عمیق تر تعریف شده است، در دو هدف تفاوت های محتوایی و در دو هدف تفاوت بیانی وجود دارد. در ضمن علامه افزون بر این اهداف، به پنج هدف دیگر در تربیت اجتماعی اشاره کرده است.

هدف این پژوهش، بررسی و نقد نظام تربیتی سارتر با تأکید بر آرای تربیتی شهید مطهری است. روش پژوهش بنیادی کاربردی و روش مطالعه توصیفی تحلیلی از نوع اسنادی است. نتایج پژوهش نشان داد، بعد اهداف در نظام تربیتی مبتنی بر آرای سارتر شامل نسبیت گرایی در تعلیم و تربیت، فعال بودن شاگردان، یادگیری فردی، آزاد اندیشی و پرورش خلاقیت است؛ هم-چنین اصول تربیتی برگرفته از آرای وی شامل اصل فعالیت، مسؤلیت پذیری، آزادی، خلاقیت، نسبیت و شکاکیت است به علاوه روشهای تربیتی مستخرج از آرای تربیتی وی نیز شامل روش گفت و شنود و کلاس درس باز است. از سوی دیگر بعد اهداف در نظام تربیتی مبتنی بر آرای شهید مطهری شامل شناخت خداوند و نزدیکی به او، خود شناسی، توجه به فرد و اجتماع، آزادی معنوی، پرورش روحیه انتقادی بین افراد جامعه، پرورش قوه تفکر و ابتکار، ایجاد و تقویت روحیه علمی در متعلم و ایجاد روحیه اعتماد به نفس بین فراگیران است. هم چنین اصول تربیتی وی نیز شامل هماهنگی با فطرت، پیوند تربیت با معنویت، بهره گیری از اراده، و مجموعه روشهای تربیتی فلسفه تربیتی وی نیز شامل تعقل، تکریم، عبادی و... است. بر این اساس با تأکید بر آرای تربیتی شهید مطهری می توان آرای تربیتی سارتر را در زمینه هایی چون عدم ملازمت تربیت با معنویت، نفی فطرت انسان، عدم هدفمندی، غفلت از نقش و جایگاه معلمان در تعلیم و تربیت و افراط بر آزادی مطلق متعلمان مورد نقد و بررسی قرار داد.

پژوهش حاضر به منظور رفع بخشی از معضلات نظام تربیتی و حرکت در جهت تدوین پشتوانه نظری فلسفی بومی، در زمینه اهداف تعلیم و تربیت و بایسته های آن بر اساس دیدگاه ابن سینا درباره نفس انجام شد. روش پژوهش تحلیلی استنباطی است و نتایج بیانگر این است که هدف نهایی تعلیم و تربیت از نظر ابن سینا دستیابی به سعادت حقیقی (عقل مستفاد) است و اهداف واسطه ایِ ذیل مراتب نفس، ابزاری هستند برای تحقق این هدف، و بایسته های آنها زیر چتر بایسته های هدف نهایی قرار می گیرند. بنا بر یافته ها، دیدگاه ابن سینا به تعلیم و تربیت رسمی محدود نمی شود و سلامت جسم نیز در هر مرتبه باید مورد توجه قرار گیرد. نظام تربیتی ابن سینا نیز نظامی عقلانی است و شهود در دیدگاه او همان شهود عقلی می باشد. پژوهش همچنین نشان می دهد که گزینش معلمان برجسته، شروع آموزش با رشد نسبی جسمانی و توجه به تفاوت های فردی، در میزان تحقق اهداف، نقشی اساسی دارد.

هدف این پژوهش، تحلیل مفهوم زندگی خوب در رویکرد سعادت گرا به منظور تدوین هدف های تربیت می باشد. سپس بر اساس این تحلیل و در بستر بینش فلسفی به دست آمده از آن، هدف هایی برای تربیت تدوین شد. برای دستیابی به این هدف ها از روش های تحلیل مفهومی و قیاس عملی فرانکنا استفاده شد. بر اساس نتایج این پژوهش، جهت گیری های کلی زندگی خوب سعادت گرا عبارتند از: فضیلت، ترجیح خردورزی بر دیگر شیوه های بودن، معناداری و شکوفایی. هدف های تربیت سعادت گرایانه در دو بخش هدف غایی و هدف های میانی ارائه شدند. این هدف ها عبارتند از: شکوفایی که هدف غایی تربیت سعادت گراست و معناداری و فضیلت مندی که به عنوان هدف های میانی تربیت سعادت گرا شناخته شدند. بدین ترتیب، هدف اصلی تعلیم و تربیت، راهنمایی متربیان به سمت شیوه های زندگی فضیلت مندانه و شکوفنده است. در حقیقت تربیت بر بنیاد زندگی خوب سعادت گرا، شکوفا شدن را پاسخی مناسب و ضروری برای مسأله بنیادین و هنجارین نیک بختی انسان می داند، و تربیت سعادت گرایانه ناظر بر چگونگی تحقق این هدف در فراگیران است. بنابراین ویژگی های اصلی تعلیم و تربیت سعادت گرا در فرایند تربیت، فضیلت محوری، خردگرایی، هدف مداری و معنا داری به سمت شکوفایی انسانی است.