شایعه پراکنی

فتنه گران در طول تاریخ برای رسیدن به مقاصد خود از شیوه های گوناگونی بهره برده اند. هر چند در گذشته معمولاً بسترهای فتنه ناخواسته آماده بود یا آماده می شد و عده ای با نفوذ، با قرار گرفتن در آن بسترها به فتنه انگیزی می پرداختند؛ ولی کم کم با پیچیدگی جوامع، فتنه گران با برنامه قبلی و یا حتی پس از سال ها تحقیق در مورد آداب، رسوم، تاریخ، جغرافیا و مسائل جامعه شناختی و روان شناختی یک جامعه دست به فتنه و آشوب می زنند و در این زمینه از کارآمدترین شگردها برای هر جامعه استفاده می کنند. شگردهای فتنه گری از منظر قرآن و روایات را می توان: فرصت طلبی، کارشکنی و ایجاد خلل در نظام حاکم اسلامی، عذر تراشی و توجیه گری، استفاده از اِعمال شعارها، نمادهای جذّاب دینی و عوام فریب، استفاده از چهره های مقبول و موجه، شایعه پراکنی، شبهه افکنی، تفرقه افکنی، ایجاد مراکز فتنه در قالب سازمان های مردمی، تهدید ایجاد ناامنی و عملیات تروریستی، معرّفی کرد.

مقدمه: هدف پژوهش حاضر مقایسه شایعه پراکنی اینترنتی و خودشیفتگی در بین کاربران فیسبوک با کاربران اینترنت و افراد غیر کاربر اینترنت در بین ساکنین شهر تهران است. روش: از میان کاربران اینترنت شهر تهران نمونه ای 500 نفری به صورت تصادفی خوشه ای از مناطق 22 گانه شهر تهران انتخاب شد. این گروه نمونه شامل 183 نفر کاربر اینترنت و 163 نفر کاربر فیس بوک و 110 نفر از افرادی که هیچ گونه اطلاعاتی از اینترنت ندارند و مطلقاً از اینترنت استفاده نمی کنند، در سطح جامعه است. 44 پرسشنامه به دلیل ناقص بودن از پژوهش حاضر حذف گردید که در مجموع حجم نمونه این تحقیق 456 نفر است. این پژوهش از پرسشنامه شخصیت خودشیفته (راسکین و تری، 1988)، پرسشنامه شایعه پراکنی اینترنتی (جانگ هیون کیم و ووباک، 2010) و پرسشنامه فیسبوک (راس و همکارن، 2009) به عنوان ابزارهای گردآوری اطلاعات استفاده شده است. جهت تجزیه و تحلیل داده ها از آزمون های همبستگی پیرسون برای بررسی رابطه متغیرها و از آزمون تحلیل واریانس برای مقایسه گروه ها و مؤلفه های پرسشنامه ها استفاده شده است. یافته ها: نتایج به دست آمده نشان دادند که بین خودشیفتگی و استفاده از فیس بوک رابطه مثبت معنی داری وجود دارد و خودشیفتگی می تواند 28/0 استفاده از فیس بوک را پیش بینی کند. در حالی که بین مدت زمان استفاده از اینترنت و شایعه پراکنی رابطه معنی داری وجود ندارد. از دیگر نتایج پژوهش حاضر می توان بیان کرد که مؤلفه خودشیفتگی در بین کاربران فیس بوک، اینترنتی و گروه بدون اینترنت تفاوت معنی داری وجود دارد. همچنین در مورد مؤلفه های خودشیفتگی نیز نتایج به دست آمده نشان داد بین مؤلفه های اقتدار، خودنمایی، برتری جویی، محق بودن و خودبینی بین سه گروه مورد پژوهش تفاوت معنی دار وجود دارد درحالی که دو مؤلفه بهره کشی و خودبسندگی از لحاظ آماری تفاوت معنی داری بین گروه های مورد پژوهش ندارد. همچنین این پژوهش نشان داد میان شایعه پراکنی و مؤلفه های آن بین گروه کاربران فیس بوک و کاربران اینترنتی تفاوت معنی داری نیست. نتیجه گیری: با توجه به نتایج پژوهش حاضر با کاهش مدت زمان استفاده از فیس بوک می توان به ارتقاء بهزیستی جامعه کمک کرد. همچنین بررسی و تمهیدات لازم آموزشی در خصوص اصلاح و تغییر سبک زندگی و ویژگی شخصیتی خودشیفتگی که در بهبود روابط بین فردی و اجتماعی مؤثر است، پیشنهاد می گردد.

در کنار اقدامات نظامی، یکی از مهم ترین روش های مداخله در کشورها، نفوذ در آنها از طریق سیاست های فرهنگی است. یکی از ابزارهای مهم و کارآمد دشمن برای نفوذ فرهنگی، رسانه است. قرآن کریم به طور جدی به مسئلة شناخت دشمنان امت اسلامی و روش نفوذ آنها در جامعه توجه کرده است. در حال حاضر، رسانه ابزار مهمی برای دشمنان جهت رخنه و نفوذ است. بنابراین باید روش های آنان را برای نفوذ از طریق این ابزار بشناسیم تا بتوانیم با آمادگی کامل در برابر ترفندهایشان بایستیم. در این پژوهش با بررسی آیات قرآن به روش توصیفی تحلیلی، به دنبال نظرات قرآن دربارة دو روش مهم دشمن در نفوذ فرهنگی از طریق رسانه، یعنی شایعه پراکنی و شبهه افکنی، هستیم. جست وجو در قرآن کریم نشان می دهد، شایعه پراکنی دشمنان اثراتی مانند اضطراب و ناآرامی در جامعه، شیوع نسبت های ناروا و نیز ایجاد تزلزل در باورهای دینی دارد. همچنین از آیات قرآن برمی آید، شبهة جبر، شبهة دروغ بودن وعده های الهی و شبهة غیرالهی بودن قرآن، از آثار روش دیگر نفوذ فرهنگی (یعنی شبهه افکنی) است.

در عصر حاضر یکی از مهم ترین دستاوردهای انقلاب اطلاعاتی، شبکه های اجتماعی است که ارتباطات را معنایی تازه بخشیده و موجب تغییرات اساسی در تعاملات افراد شده است. حضور شبکه های اجتماعی، امکان بهره گیری انبوهی از اطلاعات در کمترین زمان ممکن و برقراری ارتباط گفتاری، نوشتاری و دیداری با هزینه نسبتاً کم فراهم کرده است. ظهور این پدیده، هرچند معلول تحولاتی بوده، اما خود منشأ تهدیدات عدیده ای شده است. این مقاله به دنبال تحلیل محتوای امنیتی پیام های شبکه اجتماعی تلگرام است که برای دستیابی به این هدف، ابتدا با مطالعه ادبیات و پیشینه تحقیق، 60 شاخص به عنوان شاخص های امنیتی پیام های شبکه اجتماعی تلگرام شناسایی شده و سپس با استفاده از روش دلفی فازی و نظرخواهی از استادان دانشگاه در حوزه علوم اجتماعی و ارتباطات، کارشناسان انتظامی و پلیس فتا، ده شاخص نمره بالای 75 درصد کسب کرده و به عنوان شاخص اساسی تعیین شدند. سپس با رصد اخبار در هشت کانال تلگرامی که از طریق مصاحبه و نظر خبرگان انتخاب گردیده اند، بر اساس شاخص با استفاده از روش تحلیل محتوای پیام ها مورد بررسی و تحلیل قرار گرفت. نتایج نشان داد که بیشترین تأکید کانال های خبری به ترتیب شامل تضعیف حجاب و عفاف و ترویج بی بندوباری، شایعه پراکنی، تشویق اذهان عمومی و بسترسازی برای براندازی نرم است.

ارتباط میان انسان ها امری غیرقابل انکار و مورد پذیرش همگان است. اما شکل برقراری ارتباطات متفاوت است. یک شکل آن، ارتباطات کلامی است و پدیده شایعه، بخشی از ارتباطات کلامی انسان ها در جامعه است. این پدیده ی کلامی دو جهت مثبت یا منفی دارد که براساس اغراض، گفتارها، شنیده ها و زمینه های موجود در میان افکار عمومی مردم شکل گرفته و تحت تأثیر ویژگی های فرهنگی و اجتماعی هر جامعه، انتشار پیدا می کند. در این میان، شایعات منفی پیامد ها و آسیب هایی دارد که سلامت روابط اجتماعی انسان را تهدید و تخریب می کند. آسیب های اعتقادی، تخریب استوانه های اعتقادی و شبهه افکنی؛ آسیب های اجتماعی، شکل گیری محیط ناسالم اجتماعی، خدشه دار کردن آبروی افراد و سلب آرامش عمومی؛ آسیب های سیاسی، بی اعتمادی مردم به رهبران جامعه و ایجاد اختلاف و تفرقه؛ آسیب شایعه برای شایعه ساز نیز رسوایی شایعه سازان است. پیامدهای مذکور باعث گردیده تا پدیده ی شایعه و آسیب های روانشناختی آن در این مقاله به عنوان یک ضرورت مورد بررسی قرار گیرد. همچنین راهکارهای قرآنی به لحاظ پیشگیری شایعه مانند: ابهام زدایی، ارجاع خبر به اهل تشخیص، تحقیق و بررسی اخبار و کنترل زبان؛ و به لحاظ مقابله با شایعه مانند: تکذیب شایعه، مجازات شایعه سازان و بازسازی فرد یا گروه آسیب دیده، بیان گردید. این پژوهش با روش توصیفی کتابخانه ای همراه با تحلیل به تطبیق یافته ها و راه حلّ ها پرداخته است. برای رسیدن به هدف پژوهش، در ابتداء پس از تبیین مفهوم شناختی، به عوامل و پیامدهای روانشناختی شکل گیری شایعه و سپس در مقام راه حلّ به روش های پیشگیری و مقابله با شایعه از دیدگاه قرآن کریم پرداخته شد.

جریان کفر پدیده ای است که از همان آغاز تاریخ اسلام تاکنون، هر جامعه ی انقلابی را از درون مورد تهدید قرار داده و می دهد، از این رو، شناسایی روش های نیروسازی این جریان در مقابل اسلام می تواند به عنوان مسئله ی روز جوامع اسلامی نیز مطرح باشد. شناخت تحلیلی شگرد ها و روش های جریان کفر در ستیز با اسلام و مسلمین و آشنایی با خطوط کلی جریان کفر و زمینه های تلاش آن ها برای نفوذ و دستیابی به درون جوامع انسانی و اسلامی، اقدامی لازم، بلکه ضروری و وظیفه ی هر مسلمان است. نوشتار حاضر که به روش کتابخانه ای و با استناد به آیات قرآن و منابع تاریخی و روایی گرد آوری شده است، در نظر دارد معنا و مفهوم کفر را تبیین کند و به این پرسش پاسخ دهد که شگرد های متنوع جریان کفر در ستیز با اسلام و مسلمین، از منظر قرآن کریم چگونه است؟ برآیند و حاصل این تحقیق این است که در طول تاریخ جریان کفر، از شگرد ها و روش های متنوعی همچون: همانند سازی و حذف فیزیکی، بهره برداری از نقاط ضعف در جامعه ی اسلامی، اجرای سیاست گام به گام، استمرار در عرصه ی مقابله، اعمال عناد همه جانبه، شبهه افکنی، استهزاء و تمسخر، و ایجاد اختلاف و ... برای مقابله با اسلام و مسلمین، بهره جسته است.

قانون از دیرباز چتر حمایت خویش را بر سر وجهه اجتماعی شهروندان افکنده است. جرم انگاری «نشر اکاذیب» در همین راستا می باشد اما مستند قانونی این جرم از همان ابتدای ورود به سیاهه جرایم تا آخرین تغییرات آن، همواره با ابهامات و چالش هایی همراه بوده است؛ چرایی رویکرد متفاوت قانونگذار نسبت به آن در مقایسه با بزه افترا، علت مشروط نمودن تحقق آن به وجود قصد خاص «اضرار به غیر یا تشویش اذهان عمومی یا مقامات رسمی» و موضوعیت داشتن یا نداشتن «کتابت» در تحقق آن، سه محوری است که این پژوهش با بهره گیری از منابع کتابخانه ای و به روش توصیفی و تحلیلی به آن ها پرداخته و در جهت اصلاح ماده قانونی مورد بحث، پیشنهادهایی را ارائه نموده است. پژوهش به این نتیجه نائل آمد که شایسته است قانونگذار در بازنگری های آتی، عنوان مجرمانه «نشر اکاذیب به قصد تشویش اذهان عمومی» را از بزه «انتساب کذب به دیگری» تفکیک و در زمره جرایم علیه امنیت و آسایش عمومی جانمایی کند. از سوی دیگر در تحقق بزه «انتساب کذب به دیگری» به جای تمرکز بر انگیزه بزهکار، بر چیستی متعلَّق رفتار متمرکز شود و در نهایت، حصر تحقق هر دو بزه موضوع ماده 698 تعزیرات با «وسایل مکتوب» را منتفی سازد.