صندوق نوآوری و شکوفایی

شرکت های فناور و دانش بنیان یکی از محورهای اصلی توسعه اقتصاد دانش بنیان در کشور هستند و به همین جهت سازوکارهای توانمندی های این شرکت ها دارای اهمیت می باشد. در دو دهه اخیر حمایت های نسبتاً زیاد مالی و حقوقی از این شرکت ها صورت پذیرفته، اما توانمندسازی مدیریتی و سازمانی آن ها معمولاً مغفول بوده است. بر این اساس صندوق نوآوری و شکوفایی از سال 1394 تا سال 1400 و در راستای اجرایی نمودن قانون حمایت از شرکت ها و مؤسسات دانش بنیان و تجاری سازی نوآوری ها و اختراعات [1] اقدام به ارائه خدمات توانمندسازی به شرکت های دانش بنیان نمود. در این مقاله از طریق روش مطالعه موردی و با بهره گیری از مستندات موجود، آمار و شواهد و انجام 21 مصاحبه نیمه ساختار یافته، به بیان روایت تاریخی شکل گیری و توسعه خدمات توانمندسازی، الگوها و محدودیت های آن از آغاز شکل گیری تاکنون پرداخته است. بر اساس یافته های تحقیق، سه عامل درک ضرورت وجود چنین خدماتی، وجود ساختارها و نهادهای مشابه در سطح بین المللی و تاکید مدیریت ارشد صندوق بر اهمیت و ضرورت ارائه خدمات توانمدسازی بر شکل گیری این خدمات موثر بوده اند. همچنین سه کاستی عدم همزمانی خدمات توانمندسازی با سایر خدمات مالی صندوق، کمبود شرکت توانمند و نیروی متخصص برای ارائه خدمات توانمندسازی و تمرکز خدمات در استان های برخوردار از چالش های پیش روی این خدمات در آینده می باشد. یافته های این مقاله دلالت های سیاستی برای سیاست گذاران اقتصاد دانش بنیان در توسعه خدمات توانمند سازی شرکت های دانش بنیان ارائه می نماید. [1] نام کامل قانون "حمایت از شرکت ها و مؤسسات دانش بنیان و تجاری سازی نوآوری ها و اختراعات" است که در این مقاله به اختصار با عنوان قانون دانش بنیان اطلاق می شود.

هدف: صندوق توسعه فناوری، یکی از نهادهای بسیار مهم تأمین مالی نوآوری است که به واسطه محدودیت منابع مالی ناگزیر باید طرح های فناورانه اولویت دار را شناسایی و تأمین مالی کند. هدف این مقاله، ارائه مدل تصمیم گیری چندمعیاره برای ارزیابی و انتخاب طرح های مناسب در صندوق های توسعه فناوری و تخصیص منابع به آنها است. روش: در این مقاله از ترکیبی از روش های کیفی و کمی استفاده شده است. در گام نخست، معیارهای مهم در ارزیابی پروژه های فناورانه با مرور ادبیات، بررسی اسناد و مصاحبه با صاحب نظران شناسایی شده و با استفاده از روش تحلیل عاملی، معیارهای بسیار مهم در ارزیابی طرح های دانش بنیان تعیین شده است. سپس مدل تصمیم گیری چندمعیاره مبتنی بر روش بهترین بدترین با در نظر گرفتن معیارهای مالی، بنگاهی، فناوری، تحلیل بازار و ریسک ارائه شده است. یافته ها: در این پژوهش، نتایج ارزیابی 20 طرح دانش بنیان متقاضی تسهیلات قرض الحسنه و تولید صنعتی از صندوق نوآوری و شکوفایی ارائه شده است. نتایج پژوهش حاکی از آن است که در نظر گرفتن وزن برای معیارهای ارزیابی، بر نتیجه ارزیابی و تصویب یا رد طرح ها تأثیر شایان توجهی دارد. نتیجه گیری: در این پژوهش، مدل تصمیم گیری چندمعیاره مبتنی بر روش بهترین بدترین ارائه شده است که صندوق های توسعه فناوری می توانند با استفاده از آن، ارزیابی دقیقی از طرح های فناورانه داشته باشند و منابع محدود ملی را به نحو مناسب به بهترین طرح ها تخصیص دهند. شرکت های دانش بنیان نیز می توانند با توجه به معیارهای مهم در ارزیابی، راهبردها و اقدام های خود را روی مسائل کلیدی و مهم متمرکز کنند.

با شرکت های دانش بنیان به عنوان قلپ تپنده و محرک اصلی رشد و توسعه اقتصاد دانش بنیان از اهمیت فراوانی برخوردارند. با توجه به اهمیت این شرکت ها، شناسایی و برطرف ساختن چالش ها آنها از اهمیت ویژه ای برخوردار است. یکی از چالش های جدی شرکت های دانش بنیان تأمین سرمایه مالی مورد نیاز آنها، متناسب با مرحله توسعه این شرکت ها می باشد که با توجه به ماهیت متفاوت فعالیت آنان نیاز به ساز و کارهای متفاوتی نسبت به سایر بنگاه های اقتصادی دارد. درک لزوم تأمین سرمایه مالی در این شرکت ها اهمیت صندوق های تامین مالی حوزه فناوری همچون صندوق نوآوری و شکوفایی را افزایش داده است و نوع تعامل شرکت های دانش بنیان و صندوق های تامین مالی و افزایش رضایتمندی شرکت های دانش بنیان به یکی از مسائل سیاستی در حوزه نوآوری تبدیل شده است. در این پژوهش تلاش شده است تا با استفاده از روش شناسی ترکیبی کمی و کیفی و با تمرکز بر استراتژی پژوهش مطالعه موردی، عوامل موثر بر کاهش رضایتمندی شرکت های دانش بنیان در همکاری با صندوق نوآوری و شکوفایی از نگاه مجریان و سیاستگذاران شناسایی و تحلیل شوند. در همین راستا، بر اساس 18 عامل مؤثر شناسایی شده و بررسی آن در صندوق نوآوری و شکوفایی، چارچوب عوامل موثر بر کاهش رضایتمندی شرکت های دانش بنیان در همکاری با صندوق های تامین مالی ارائه شد.

هدف: تأمین مالی شرکت های کوچک و متوسط فناور، یکی از عوامل تعیین کننده موفقیت آتی آن هاست. به طور عمده، دارایی های این شرکت ها از نوع ناملموس و مبتنی بر دانش فنی است و با توجه به نوپا بودن، سوابق مالی و اعتباری چشمگیری ندارد. نظام های تأمین مالی، به صورت سنتی و به منظور مدیریت ریسک، از الگوهای مبتنی بر توثیق حداکثری دارایی های فیزیکی استفاده می کنند که با شرایط این کسب وکارها تناسبی ندارد و به بازنگری نیازمندند. مسئله اصلی این پژوهش، ارائه مدلی برای ارزیابی و تعیین تضامین طرح های فناورانه و شرکت های دانش بنیان است تا ضمن تسهیل دستیابی به منابع مالی، ریسک عدم بازپرداخت این منابع نیز مدیریت شود. روش: جامعه آماری، شرکت های دانش بنیان دریافت کننده تسهیلات است که با استفاده از روش کوکران، 103 شرکت برای نمونه انتخاب شد. در گام نخست، معیارهای ارزیابی طرح و شرکت، تعریف و با به کارگیری سیستم خبره فازی، شیوه رفتار مناسب با شرکت ها تعیین شده است. در گام دوم، به منظور ایجاد یک سیستم یادگیرنده، نتایج گام نخست به عنوان داده های ورودی، در قالب سه الگوریتم شبکه عصبی در نرم افزار متلب پیاده سازی و الگوریتم ANFIS با دقت 93درصد نسبت به داده های ورودی، انتخاب شده است. یافته ها: با توجه به داده های بازپرداخت موجود در صندوق نوآوری و شکوفایی، مدل فازی عصبی نهایی آزمون شد. نتایج آزمون و ارزیابی مدل، در 85درصد از موارد، نحوه عملکرد شرکت ها در بازپرداخت منابع را به صورت صحیح تشخیص داد و تضامین (وثایق ملکی و/یا ضمانت نامه بانکی) متناسب با آن ها را پیشنهاد کرد. نتیجه گیری: مدل معرفی شده در این پژوهش، برای ارزیابی و اعتبارسنجی و تعیین تضامین طرح های فناورانه و شرکت های دانش بنیان معرفی شده است که ضمن تسهیل دستیابی آن ها به منابع مالی، به مدیریت ریسک عدم بازپرداخت منابع نهاد مالی نیز کمک می کند. همچنین از روش های جدید بهینه سازی بهره برده است و قابلیت یادگیرندگی نیز دارد.

تأمین مالی فعالیت های پژوهشی، فناورانه و نوآورانه یکی از کارکردهای اصلی نظام های نوآوری است و صندوق نوآوری و شکوفایی از کنشگران کلیدی تحقق این کارکرد در نظام ملی نوآوری ایران به شمار می آید. ویژگی های منحصربه فرد کسب وکارهای دانش بنیان در کنار تنوع نیازها و تقاضاهای آن ها در طول چرخه حیاتشان، موجب می شود صندوق نوآوری وشکوفایی به عنوان میاندار شبکه تأمین مالی دانش بنیان نیازمند برقراری پیوندها و ارتباطات مختلف با سایر کنشگران این شبکه باشد. این گستردگی و تنوع ارتباطات -که به طور بالقوه مستعد شکل گیری تعارض است- با برخی تصمیمات سیاستی زمینه ای در هم آمیخته است و موجب بروز برخی تعارضات کارکردی و نهادی در این شبکه شده است. هدف این پژوهش شناسایی و تحلیل تعارضات صندوق نوآوری و شکوفایی از طریق واکاوی بافتار سیاستی پیرامون آن و درک بدیل های سیاستی ای است که موجب شکل گیری این تعارضات شده اند. برای دستیابی به این هدف، ابتدا یک چارچوب مفهومی متناسب برای تحلیل تعارض مبتنی بر گزاره های بدیل سیاستی توسعه یافته، سپس از طریق تحلیل مضمون مصاحبه های انجام شده با نمایندگان شبکه مذکور، دو/چندگان های سیاستی عامل تعارض شناسایی شده اند. در ادامه تعارض ها بر اساس ویژگی ها، کنشگران، مدت و راهکارهای حل تعارض تحلیل شده اند. یافته ها نشان می دهد تعارض های صندوق نوآوری در پنج گروه (۱) تأمین منابع، (۲) مأموریت و خدمات، (۳) مدیریت و حکمرانی، (۴) مخاطبان و خدمت گیرندگان، و (۵) تنظیم گری دسته بندی می شوند.