نقد محتوایی

عالمان فریقین اتفاق نظر دارند که در تاریخ اسلام، جعل و تحریف از مهم ترین آسیب هایی است که روایات بدان دچار شده و تقریباً سراسر موضوعات اسلامی از جمله حوادث صدر اسلام را فراگرفته است. نمونه بارز آن ، روایاتی است که بر طبق اغلب آن ها پیامبر (ص) و بر اساس پاره ای دیگر مسلمانان یا هم پیامبر (ص) و هم مسلمانان در پایان جنگ احد پس از مشاهده پیکر مثله شده حمزه سوگند یاد کردند که با جمعی از مشرکان مقابله به مثل کنند. در پی آن رخداد، خداوند با فرو فرستادن آیات پایانی سوره نحل از این سوگند نهی کرد. لذا پژوهش حاضر با روش توصیفی-تحلیلی در پی پاسخ به این سؤال است که نقد سندی و محتوایی روایات سوگند به مُثله قاتلان حمزه چگونه است؟ یافته های تحقیق حکایت از آن دارند که سند همه این روایات ضعیف است؛ به گونه ای که سند آن ها یا مرسل است یا در اَسناد راویان ضعیف حضور دارد. روایات از نظر محتوایی اولاً با آیات رعایت مساوات در قصاص و دأب قرآن در «خطاب به پیامبر (ص)» و «تشریک پیامبر (ص) و امت» در تعارض اند. ثانیاً با مکی بودن سوره نحل سازگاری ندارند. ثالثاً با روایات نهی از مثله که فریقین نقل کرده اند در تناقض اند. رابعاً درون مایه روایات در مقایسه با یکدیگر تعارضات غیر قابل جمع دارند. 

هدف از این نگارش نقد کتاب «فرهنگ ناب در آموزش عالی به سوی بهبود مستمر» بر اساس رویکرد اسلامی فرهنگ سازمانی شایسته محور است. این بررسی از نوع کیفی با روشی تحلیلی- انتقادی و رویکردی تفسیرگرایانه-اسلامی به دو پرسش پاسخ داده است؛ چگونه می توان فرهنگ سازمانی شایسته محور را بصورت محتوایی با رویکرد اسلامی مورد نقد و بررسی قرار داد؟ و نقد فرهنگ سازمانی شایسته محور با رویکرد اسلامی از منظر روش شناسی به چه صورت است؟ روایی مطالعه پیش رو نیز با استنادات اسلامی مورد تأیید قرار گرفته است. نقد این کتاب نشان می دهد چارچوب مورد استفاده مبتنی بر سه لایه ادگار شاین بوده است. چنانچه عمیق ترین لایه سازمان دانشگاه یعنی هسته «باورها و مفروضات»، با توجه به اصل توحید، بینش و باور توحیدی جای گیرد و در لایه دوم جهت رعایت ارزش های ناب و مفاهیم ارزش و هدررفت که هسته اصلی تفکر ناب را تشکیل می دهند، « انسجام» حفظ گردد و با تمسک به اصول و قوانینی که در راستای اجرا و تحقق اهداف اسلام می باشد، لایه مصنوعات شکل گیرد، می توان به فرهنگ تحقق و ترویج نتایج این پژوهش در راستای فرهنگ بومی-اسلامی دست یافت. ضمن آنجه این بررسی می بایست با رویکردی و در پرتو فرهنگ اسلامی مورد تأکید قرار گیرد. در نتیجه با بهره جویی از این موضوع در پرتو معرفت شناسی اسلامی می توان به مفاهیم، مدل ها، و ابزارهایی برای پیاده سازی تغییرات در مدل های مدیریت دانشگاهی بر مبنای مدیریت ناب و سایر مفاهیم مدیریت فرایندمحور دست یافت که برای نظریه پردازان و متخصصان حوزه عملی مدیریت نهادهای آموزش عالی ایران نافع هستند.

نوشتار حاضر، با رویکردی انتقادی، کتاب «تاریخ نگاری و تحولات آن در ایران و جهان» اثر مشترک حسین میرجعفری و عباس عاشوری نژاد را بررسی و ارزیابی می کند. پژوهش های سه دهه اخیر راجع به تاریخ نگاری ایران، اسلام و اروپا نکات قوت و ضعف شکلی و محتوایی داشته است. کتاب مورد بررسی این نوشته، که به عنوان کتاب درسی، درس «تاریخ نگاری و تحولات آن در ایران و جهان» در مقطع کارشناسی تاریخ، دانشگاه پیام نور اختصاص یافته است، نیز از این قاعده مستثنی نیست. انتظار می رود کتاب های درسی دانشگاهی، از استانداردهای لازم علمی برخوردار باشد، اما این کتاب، با وجود تلاش نگارندگان برای تدوین اثری مستند در درس تاریخ نگاری، دارای اشکالات و کاستی های شکلی(فقدان فهرست تفصیلی مطالب متن کتاب، فقدان نمایه، اغلاط تایپی، ضعف نگارشی و دستوری، تورفتگی برخی جملات، ضعف ارجاع نویسی و مستندسازی، عدم تفکیک منابع در کتابنامه و ...) و محتوایی(عدم تبیین اصطلاحات و مفاهیم، بهره گیری نامناسب از منابع دست اول، نامتوازن بودن حجم بخش ها، وجود مطالب کلیشه ای و ...) می باشد که آسیب جدی به متن زده است. نگارنده مقاله تلاش می کند ضمن بررسی و ارزیابی کتاب و تبیین قوت و کاستی های آن، پیشنهادهای خویش را به نویسندگان و شورای انتشار کتب درسی دانشگاه پیام نور ارائه دهد تا بر جنبه علمی- آموزشی این کتاب و کیفیت ساختارمند آن افزوده گردد.

آگاهی های ما درباره ایرانِ اشکانی در دهه های اخیر رو به فزونی است. کتاب فشرده، اما پربار «مبانی تاریخ پارتیان»، نوشته کلاوس شیپمان، باستان شناس آلمانی در سال1980 منتشر گردید. مساله اساسی این جستار، نقد محتوایی و شکلی کتاب و دیدگاه های نویسنده آن است. بررسی کتاب بر اساس روش تحلیلی و انتقادی صورت گرفته است. فصل مربوط به تاریخ سیاسی، به ویژه تحلیل های سیاسی و حقوقی آن در گزارش مناسبات میان روم و ایران، از فصل های درخشان و نقطه عطف کتاب محسوب می شود. تلاش نویسنده در پاس داشت میراث فرهنگی اشکانیان و معرفی جایگاه واقعی آنان در چارچوب تاریخ باستانی ایران از دیگر نکات برجسته اثر شیپمان است. فشردگی آزاردهنده بخش های اجتماعی، هنری و اقتصادی و خودداری نویسنده در ارائه آگاهی ها و توضیحات تکمیلی از نقاط ضعف کتاب به شمار می رود. همچنین از دیگر کاستی های کتاب، باید به فقدان تصاویر، کمبود نقشه های مرتبط و نیز خودداری نویسنده از ارائه گزیده هایی از متن سکه ها، کتیبه ها و منابع مکتوب اشاره کرد. کتاب از حروف چینی، صفحه آرایی و صحافی با کیفیتی برخوردار است. در زمینه ترجمه، گذشته از نثر دشوار و گاه رسمیِ مترجم و برخی اشتباهات در نام اشخاص، برخی معادل یابی های مبهم و نیز سالشمار نادرست رویدادها، کتاب، نمره قابل قبولی را دریافت می کند.

مساله ی توسعه نیافتگی همواره به عنوان یکی از جذابیت های پژوهشی برای پژوهش گران مطرح بوده است. توسعه نیافتگی یکی از دغدغه های اصلی اصلاحگران و اندیشه ورزان ایرانی دست کم از اوایل دوره قاجار بوده است که منجر به رهیافت ها و دیدگاه های مختلفی در مورد علت یابی آن و نیز ارائه ی راهکارهایی گوناگون برای برون رفت از آن شده است. در این مورد کتاب ها و آثار متعددی به نگارش درآمده است اما یکی از کتاب هایی که به تازگی در همین ارتباط روانه بازار نشر شده است کتاب سبب شناسی توسعه نیافتگی ایران است. بررسی کتاب نشان می دهد که این اثر از سه جنیه ی شکلی، روش شناختی و محتوایی قابل نقد است و هدف از این پژوهش نیز روشن ساختن ضعف ها و کاستی کتاب در حوزه های یاد شده است. در مجموع اینگونه به نظر می رسد که کتاب بدون آنکه نوآوری خاصی داشته باشد ، نتوانسته است افق علمی تازه ای در این زمینه بگشاید.

یکی از مسائل چالش انگیز در مطالعات قرآنی و حدیثی، روایاتی هستند که بر تحریف آیات قرآن اشاره دارند. از معروف ترین آن ها، روایاتی هستند که از قرآنی بودن آیه موسوم به «رجم» سخن می گویند. بسیاری از مفسران اهل سنت، ضمن گزارش و پذیرش این روایات، نظریه نسخ التلاوه را مطرح نمودند. یافته های پژوهش حاضر حکایت از آن دارند: 1. از مجموع 58 تفسیر اهل سنت که روایات را گزارش کرده اند، سه رویکرد وجود دارد: الف) نسخ تلاوت و عدم نسخ حکم: 40 تفسیر، ب) گزارش روایات بدون بیان نظر: 12 تفسیر؛ ج) تشکیک در صحت روایات: 6 تفسیر؛ 2. وجه مشترک اسناد همه روایات، ختم آن ها به صحابی است و احتمال اعمال نظر صحابه وجود دارد؛ 3. محتوای روایات آیه رجم با ادله قرآنی، روایی، فقهی، عقلی و ادبی در معرض نقد هستند؛ 4. به نظر می رسد روایات آیه رجم ریشه در تورات داشته و به مصادر اسلامی راه یافته است.

«استان بوشهر»(جنوب غربی ایران) در ادبیات داستانی کشور به ویژه مکتب جنوب صاحب پایگاه مهمی است. در این مقاله کوشش شده است؛ آثار داستانی این ناحیه، در دوره ی دوم سلطنت محمدرضاشاه(1357-1332) بر پایه ی محتوا؛ موضوع- حوادث داستان- و درون مایه- فکر حاکم بر اثر- نقد و بررسی شود. بنابراین؛ پس از مطالعه ی آثار داستان نویسان بوشهر، ضمن بهره گیری از منابع معتبر و دست اول به علاوه ی تحلیل های مستدل؛ مزیت ها، نقایص و دگردیسی های محتوایی داستان بوشهر در این دوره بیان می شود. اگرچه؛ مجموعه ی دوم«رسول پرویزی» حلاوت داستان- خاطره های اولیه را ندارد و«چوبک» در مرحله ی دوم نویسندگی، در کنار تکرار مضامین گدشته در «چراغ آخر» و«روز اول قبر» فرم رمان را تغییر می دهد. (سنگ صبور) و درون مایه ی اجتماعی متفاوتی در«تنگسیر» ارائه می دهد. با این اوصاف می توان گفت؛ میان آثار داستان نویسان این برهه(پرویزی، چوبک، سلیمانی و جلالی تنگستانی) از لحاظ درون مایه و سبک؛ شباهت غیرقابل انکاری با داستان نویسی کشور وجود دارد به گونه ای که می توان ادعا کردکه درون مایه ی غالب این دوره؛ اجتماعی و سبک مسلط این فصل؛ واقع گرایی است.

مدیریت دولتی به مطالعه دولت ها، نهادها و ساختارهای دولتی و هم چنین اقدامات افراد در بخش دولتی می پردازد. در رشته مدیریت دولتی کتاب های متعددی تألیف و ترجمه شده اند. در این میان تعداد محدودی از این کتاب ها مورد استقبال خوانندگان قرار گرفته اند. کتاب نهضت های مدیریتی در بخش دولتی، تألیف دکتر حسن دانائی فرد از جمله بروز ترین و جامع ترین کتاب هایی است که در چند سال گذشته به عنوان یکی از منابع اصلی در تدریس واحدهای درسی مرتبط با مدیریت دولتی و منبعی برای طرح سوالات کنکور کارشناسی ارشد و دکتری این رشته، استفاده شده است. در این مقاله تلاش شد با اتخاذ رویکرد توصیفی- تحلیلی همراه با ارائه شواهد و مستندات به معرفی و نقد این کتاب پرداخته شود. معرفی و نقد این اثر از چهار بُعد ظاهری، ساختاری، نگارشی و محتوایی انجام شد. بر این اساس، نقاط قوت کتاب مواردی نظیر استفاده از منابع معتبر، جامعیت و بروز بودن محتوا، رعایت دستورالعمل های ارجاع دهی، استفاده از مثال های عینی هستند. در عین حال، این کتاب نقاط قابل بهبودی دارد که شامل عدم رعایت علائم نگارشی، روان نبودن برخی از جملات، عدم کیفیت تصویر طرح جلد و عدم تناسب آن با موضوع کتاب و عدم انسجام ساختاری و محتوایی در ارائه برخی از مطالب، می شود. کلیدواژه ها:  

نقد کتاب از جمله سنت های دانشگاهی برای ارزیابی سهم صاحبان اندیشه در زمینۀ پژوهش است که افزون بر ارتقاء سطح خواندنِ آگاهانۀ منتقد، زمینه های آفرینش اثر را از منظر نویسنده بررسی می کند. از این رو، نقد چیزی بیش از خلاصه ی محتوای کتاب است. هدف از نقد پیش رو توصیف و ارزیابی کتاب روش تحقیق در زبان و زبان شناسی (نظری و عملی) نوشتۀ فردوس آقاگل زاده است تا از رهگذر آن نقاط قوت و ضعف این اثر را به دور از تعصب برشماریم. با طرح این پرسش که نویسنده در اثر خود چه مباحثی از روش شناسی پژوهش را طرح کرده است، نگارنده می کوشد با استناد به رویکردی توصیفی-انتقادی ابعاد صوری و محتوایی این کتاب را مورد نقد قرار دهد. از یک سو، در کنار مزیت هایی همچون رعایت اصول و قواعد نگارشی و همسو بودن سرفصل های کتاب با اهداف تعیین شده از سوی دیگر، شاهد کاستی هایی هستیم همچون عدم کاربست شیوه ای یکپارچه در ارائۀ مفاهیم و عدم طبقه بندی انواع تحقیق بر اساس هدف، روش انجام پژوهش، سطوح و نوع اطلاعات.

 تفسیر گرانقدر«المیزان»  تألیف علامه گرانقدر آیت الله سید محمد حسین طباطبایی را از غایت شهرت نیازی به تعریف و توصیف نیست. این تفسیر در عین فراگیری موضوعات متنوع، دارای یک رویکرد  ویژه ای است و آن عبارت است از تمرکز بر تربیت و تکامل روحی و رشد معنوی فرد و جامعه، بطوری  که می توان گفت «المیزان» یک تفسیر تربیتی و اجتماعی است. این تفسیر گرانقدربا ترجمه مرحوم آیت الله موسوی همدانی در قالب بیست جلد قطور و یا چهل جلد معمولی بارها چاپ و منتشر شده است. حجم زیاد و تعداد مجلدات آن یکی از موانعی است که علاقه مندان و اهل مطالعه را از بهره برداری و مطالعه آن باز می دارد. و از سوی دیگر کثرت گرفتاری های روزمره و اشتغالات مردم در این روزگار، مجال مطالعه کتاب های مفصل را نمی دهد، و می توان با تلخیص حساب شده و اصولی، به نحوی که به اصل مباحث لطمه وارد نشود، کار را آسان کرد و جمع بیشتری را با این کتاب نورانی آشنا ساخت. پیش از این عزیزانی به تلخیص آن همت گماشته اند که سعی شان مشکور و اجرشان نزد خداوند محفوظ باد. ولی هر کدام دارای نواقصی است که نمی توان از آنها چشم پوشید. یکی از آنها ترجمه کتابی است که یکی از نویسندگان عرب زبان از اصل متن عربی المیزان طبق برداشت خود تلخیص کرده است و سپس همان به فارسی ترجمه شده است.  و یکی دیگر گزینش و خلاصه ای از تفسیر برخی آیات است نه همه آیات.  به هر حال جای کتابی که خلاصه کامل المیزان به زبان فارسی باشد خالی بود. بحمدالله پس از شش سال کارمداوم، تلخیص آن همراه با ویرایش علمی و ادبی به اتمام رسید. در حین بررسی این تفسیر به اشکالات لفظی و محتوایی زیادی برخوردم که شرح آن خود کتاب مستقلی می طلبد. در این مقاله از باب مشت نمونه خروار به بخشی از اشکالها اشاره می شود. گفتنی است در ترجمه آیات قرآن که به انشاء و قلم مرحوم آیت الله سید محمد باقر موسوی همدانی است  علاوه بر اشکالهای ادبی و نگارشی در پاره ای از موارد تعارض های جدی با نظرات تفسیری علامه داشت که سعی کردم ترجمه آیات تا حد امکان با نظر علامه منطبق باشد و اشکال های آن مرتفع شود. در واقع بازبینی کامل در ترجمه آیات با حفظ شیوه و ادبیات خاص مترجم محترم صورت پذیرفته است. 

گزارش های روایی ظنّ آور در صورت بهره مندی از صحت مخبری با معیارهای مشخصی مانند قرآن، سنت، تاریخ، علم، حس، تجربه، اجماع و عقل قطعی پالوده می شوند. در میان این معیارها، کارکرد عقل در دو سپهر نقش آفرینی ابزاری و نقش مستقل، بسیار پر رنگ می نماید. خلط میان این دو حوزه، سبب شده تا پژوهشگران علوم نظری حدیث، کاربستهای ابزاری عقل در معیارهایی چون عرضه به قرآن، علم و حتی علوم ادبی را از مؤلفه های عقل محور نقد حدیث شمرده و در نتیجه از تبیین گونه های سنجه عقل مستقل در نقد احادیث باز بمانند. از دیگر سو، مشابهت مفاهیمی چون علم، حس و تجربه، عرف، بناء عقلاء، سیره عقلاء و سیره مسلمین، سبب همسان پنداری این مفاهیم شده است. از دستاوردهای این نوشتار با روش توصیفی- تحلیلی، بازتعریف مفهوم معیار عقل برای نقد حدیث و تبیین تفاوت میان کارکرد عقل در دو سپهر پیش گفته است. در گام بعدی ، گونه های مختلف سنجه عقل در نقد احادیث، با تعاریف منطقی از یکدیگر افراز شده و نمونه های حدیثی مناسبی در هر مقال فراهم آمده است. این گونه ها عبارتند از: سیره عقلاء، بناء عقلاء، حکم عقل مستقل، عرف و منطق. در پایان نیز با رویکردکاربردی کردن مباحث نظری، بایستگی تأویل استوار حدیث، پیش از داوری نهایی درباره اعتبار آن به همراه نمونه هایی از نقد شتابزده احادیث با سنجه عقل آمده است.

رهیافت آسیب های فراوان به سپهر احادیث، نقد سند و محتوای آنها را بایسته می نماید. در فرآیند اعتبار سنجی حدیث، بسنده کردن به بررسی سند حدیث، برای داوری درباره آن به سبب وجود مؤلفه هایی چون وجود راویان مسکوتٌ عنه، مختلفٌ فیه و مجهول و نیز آسیب های دیگری در زنجیره نقل حدیث، ناکارآمد می نماید. در میان گونه های نقد محتوایی نیز عرضه حدیث به قرآن نتیجه ای برای داوری استوارتر فراهم خواهد آورد. پژوهش حاضر به روش توصیفی- تحلیلی و با بهره از منابع کتابخانه ای درپی یافتن دلایل نیازمندی فرآیند اعتبارسنجی حدیث بوسیله قرآن است. دلایل عقلی ضرورت بهره ازین فرآیند بر مقایسه سند، متن، جهت صدور، دلالت و دلایل حجیّت قرآن با حدیث استوار هستند. این دلایل به نحو تضمنّی بر عرضه حدیث به قرآن رهنمون هستند. اما دلایلی چون نقش مرجعیت قرآن برای معارف دینی دلالتی مستقیم، بر بایستگی پیش گفته دارند. دلایل نقلی مورد بهره درین پژوهش، گزاره های برآمده از قرآن و سنّت هستند که از انواع دلالتهای مطابقی و التزامی آنها در راستای اثبات بایستگی عرضه حدیث به قرآن بهره گرفته شده است. این دلایل عبارتند از: آیات دربردارنده ویژگی های فرازمندی قرآن برای سنجش رهیافتها ونیز رجوع به قرآن در هنگامه کشمکش ها، روایات مشهور به ثقلین و اخبار عَرض.

کتاب های دانشگاهی لازم است به گونه ای نوشته شوند که در حوزه های مرتبط علمی پاسخگوی نیاز مخاطبان باشند. به این منظور، ارزیابی انتقادی متون دانشگاهی گامی حیاتی در قوام هر رشته و سامان دهی برنامه درسی آن است. این نیاز به ویژه در رشته نوبنیاد ادبیات عامه بیشتر احساس می شود. کتاب هایی که تاکنون درباره مبانی این رشته نوشته شده اند، از انگشتان دست تجاوز نمی کنند؛ امَا مطالعات در این حوزه روزبه روز در حال گسترش است، بنابراین نقد این منابع به منظور، بهبود کیفیت کتاب ها ضرورت دارد. بدون شک هر نگاشته ای دارای جنبه های مفید و قابل توجه است. در کنار آن کاستی هایی نیز ممکن است داشته یاشد که یادآوری و رفع آن ها مسلماً به تنقیح اثر منتهی می شود. مقاله حاضر با روش توصیفی- تحلیلی و رویکردی نقادانه، یکی از مهم ترین کتب رشته ادبیات عامه یعنی کتاب «فرهنگ عامه» آسیب شناسی کرده است. از مهم ترین نتایج این تحقیق، بی توجهی به پیشینه پژوهش، کلی گویی در برخی موارد، رویکرد توصیفی صِرف، نداشتن ارتباط سازمان یافته بین نظریه و سایر بخش های کتاب و ... و هم چنین برخی محاسن و جنبه های نوآورانه این کتاب است. این اثر، با تغییراتی می تواند یک اثر ارزشمند برای پژوهشگران رشته ادبیات عامه باشد.

متون کهنی چون کلیله و دمنه به دلیل محتوا و مفاهیم تربیتی و تعلیمی، بین دانش آموزان و دانشجویان جایگاه و اهمیّت زیادی دارند. ساختار زبانی (نثر فنّی) و ویژگی سبکی کلیله و دمنه به گونه ای است که اغلب مخاطبان برای برقراری ارتباط با این اثر دچار مشکل می شوند. هدف پژوهش حاضر، نقد و بررسی کتاب کلیله و دمنه شرح حسین حداد از انتشارات قدیانی است. این کتاب که براساس تصحیح مینوی و حسن زاده آملی، شرح و تدوین شده، علاوه بر محاسن و مؤلّفه های مثبتی که دارد خالی از ایراد و اشکال نیست. در این پژوهش با روش تحلیل محتوا و گردآوری اطلاعات به صورت اسناد کتابخانه ای، ضمن نقد و بررسی، سعی شده است تا کتاب کلیله و دمنه شرح حسین حداد، با دیگر نسخه های کلیله مقابله و مقایسه شود و هم چنین این کتاب از دو منظر شکل و محتوا نقد و بررسی شود. نتایج پژوهش نشان می دهد که اشکالات و ایرادت محتوایی قابل توجّهی(در حوزه واژگان، اعراب گذاری، کنایات و...) در شرح مذکور وجود دارد که باید در ویرایش و چاپ جدید مورد توجه قرار گیرد. عدم توجّه شارح به متن عربی کلیله و دمنه، اکتفا نمودن صرف به نسخه های قدیمی اثر، عدم رجوع به منابع مهم در زمینه فرهنگ لغت عربی و فارسی، فرهنگ کنایات و غیره باعث به وجود آمدن چنین اشکالاتی شده است.

آشنایی با روش شناسیِ پژوهش از الزامات انجام هر طرح پژوهشی است. آنچه در اکثر آثار تألیفی یا ترجمه مشاهده می شود، تمرکزِ صرف بر آموزشِ یک یا چند روش پژوهش است. کتاب راهنمای روش های آمیخته در پژوهش های علوم رفتاری و اجتماعی، رویکرد متفاوتی دارد و با پیگیری اهداف سه گانه تبیین گرایش های فلسفی، صورتبندی روش شناسی و روش و در نهایت کاربرد پژوهش های آمیخته، به رشته تحریر درآمده است. تمایز در هدف، که کتاب را در قیاس با دیگر آثار این حوزه برجسته می سازد، دلیل انتخاب آن برای نقد و بررسی بود. ترجمه فارسی کتاب، اثر تشکری و تدلی بر اساس معیارهای ارزیابی شورای نقد و بررسی متون و و کتب علوم انسانی در دو ساحت نقد ساختاری و نقد محتوایی، بررسی شد. نقاط قوت اصلی کتاب، تمرکز بر چهار رکن پارادایم های پژوهش یعنی هستی شناسی، شناخت شناسی، ارزش شناسی و موکداً روش شناسی پژوهش های آمیخته، تعدد و تنوع دیدگاه ها، بهره گیری از پیشگامان حوزه روش های پژوهش در نگارش فصول و نیز استفاده از منابع دست اول و معتبر، ارائه مثال و مطالعات موردی بود. در عین حال، اثر نقاط قابل بهبودی دارد که از جمله مهم ترین آن ها می توان به همپوشانی زیاد در محتوای برخی فصول، نامگذاری و نحوه چینش فصول و ترجمه تحت اللفظی برخی جملات اشاره کرد.

کتاب الحجج الدامغات، آخرین، مهم ترین و مبسوط ترین اثر فرقه وهابیت است که به نقد محتوایی احادیث منابع روایی کتاب المراجعات پرداخته است. نویسنده این کتاب در مقدمه آن با نقد محتوایی برخی احادیث، سعی کرده تا منابع روایی شیعه را که در کتاب المراجعات به آنها استناد شده است، بی اعتبار نماید تا به این وسیله، آنچه را که در ادامه کتاب مورد نقد قرار می دهد، موجه تر جلوه کند. مسئله تحقیق، بررسی روش نقد محتوایی احادیث منابع روایی شیعه توسط نویسنده کتاب الحجج الدامغات و بیان کاستی های روشی این نقد است و به روش توصیفی تحلیلی و با رویکردی انتقادی، نقدهای کتاب الحجج الدامغات نسبت به احادیث برخی از منابع روایی کتاب المراجعات، بر پایه معیار های نقلی ارزیابی شده است. در یافته های تحقیق نیز به این نتیجه رسیده ایم که نقد های نویسنده کتاب الحجج الدامغات دارای ضعف و کاستی های متعدد روشی است و هیچیک از معیارهای نقد محتوایی احادیث از سوی ایشان رعایت نشده است.

هدف از پژوهش حاضر، بررسی پژوهش های کیفی مرتبط با سند تحول بنیادین آموزش وپرورش است که طی سال های 1389 تا 1399 انجام شده اند تا از این رهگذر، علاوه بر توصیف وضعیت پراکندگی موضوعی این تحقیق ها، درباره امکانات سیاستی و اجرایی حاصل از یافته های پژوهش ها کسب اطلاع شود. بدین منظور، از روش فراترکیب هفت مرحله ای سندلوسکی و باروسو (2007) استفاده کرده ایم که در آن، ازمیان جامعه ای با 2283 منبع، پس از طی کردن مراحل غربالگری، 35 پژوهش را انتخاب و طی فرایند تحلیل مضمون، نقدهای وارد بر فرایند اجرا و نیز محتوای سند درکنار پیشنهادها و راهکارهای اصلاح آن ها را درقالب دوازده مضمون فراگیر شناسایی کرده ایم. یافته های حاصل از این فراترکیب نشان می دهد ازجمله مهم ترین نقدهای وارد بر فرایند اجرای سند، موارد ذیل را می توان برشمرد: وجودنداشتن اجماع نظری و صراحت عملی میان نهادها و بازیگران، شتاب زدگی و بی برنامگی، صورت نگرفتن تفهیم و مشارکت درمیان ذی نفعان، و ضعف در فرایند ارزیابی. شاخص ترین نقدهای وارد بر محتوای سند نیز عبارت اند از: ابهام داشتن و شفاف نبودن مفاهیم، التقاط روش شناختی، ضعف و تعارضات نظری در مفاهیم و مبانی، و کم توجهی به تنوع فردی و فرهنگی. براساس یافته های پژوهش، پیشنهادهایی را برای اصلاح وضع موجود در دو بخش اجرایی و محتوایی می توان مطرح کرد که مهم ترین آن ها عبارت اند از: تنظیم نقشه راه؛ جلب مشارکت همگانی و فراقُوه ای با زمینه سازی قانونی، علمی، نهادی و نگرشی درراستای حکمرانی اجتماعی؛ اصلاح فرایندهای نظام مدیریت منابع انسانی در آموزش وپرورش؛ اصلاح کلیت متن سند؛ روش شناسی تدوین و مفاهیم و مبانی نظری آن. در بررسی توصیفی وضعیت پراکندگی موضوعی پژوهش ها، یافته های پژوهش نشان می دهد بیش از نیمی از مطالعات صورت گرفته به نوعی با زیرنظام های مطرح در سند تحول ، مرتبط بوده اند و در نیم دیگر، با رویکردهای درون متنی یا برون متنی، مفاهیم متعددی در سند مطالعه شده و تنها در تعدادی محدود از تحقیقات، بررسی و نقد اجرای سند صورت گرفته است.

در تاریخ اسلام حوادث بسیاری بوجود آمد که مسیر تاریخ را دگرگون کرد. واقعه عاشورا به علت شهادت مظلومانه امام حسین(ع) و فرزندان و یارانش از جمله این حادثه ها هستند. نویسندگان به علت اهمیت و تأثیر گذاری این واقعه در مسیر حرکت مسلمانان و حتی غیر مسلمانان،  در ثبت این واقعه تلاش کردند. اولین گونه این منابع، تک نگاری های قرن دوم در موضوع «مقتل الحسین» بود. مقتل باقی مانده از آن دوره به نام «مقتل الحسین» ابی مخنف(157م)، در منابع جامع نگاری قرن سوم و جهارم حفظ شدند. یکی از این منابع کتاب«تاریخ الامم و الملوک» است. بسیاری از گزارشات عاشورا «مقتل الحسین» ابی مخنف در این منبع آمده است. کتاب ابی مخنف اولین منبع مستند باقی مانده از قرن دوم در مورد این موضوع است؛ بنابراین ضرورت دارد تا گزارشات طبری از این کتاب را مورد نقد و بررسی قرار داد تا میزان اعتبار روایات مشخص شود. اهداف تحقیق نقد سندی گزارشات با پرداختن به منابع طبری، شناخت راویان، روش و شیوه طبری و همچنین نقد محتوایی گزارشات در سه قالب رویکرد سیاسی، کلامی و عاطفی است. روش تحقیق نقد تاریخی با معیارهای نقد بیرونی و درونی است. با تحلیل نقدی گزارشات عاشورا در کتاب تاریخ طبری مشخص شد که طبری به علت نگرش تاریخی به کتاب مقتل ابی مخنف اعتماد کرده و اکثر روایات عاشورا را از این کتاب نقل کرده است. همچنین با توجه به گرایشات سیاسی، کلامی و عاطفی روایات را گزینش  و چینش کرده است. نوع چینش او سبب شده است تا به خواننده القاء شود که دستگاه حاکمیت در آفرینش چنین حادثه ای مقصر نبودند.

در برخی منابع کهن روایی و تفسیری شیعه، روایاتی وجود دارد که بر پرهیز از تعلیم و اقرای سوره یوسف بر زنان دلالت دارند. این روایات علاوه بر آن که با بعد هدایت گری قرآن در تعارض هستند، در صورت عمل به مفاد آنها، نیمی از مردم جامعه اسلامی از نتایج اخلاقی حکایت بیان شده در این سوره _ که دعوت به عفت و پاکدامنی است _ محروم می گردند. در این مقاله بعد از جمع آوری مجموعه روایات موجود در منابع روایی و ارزیابی سندی آنها، تعارض شبهه حاصل شده با آیات محکم قرآن کریم و برخی روایات نمایانده شده است. صرف نظر از ضعف سندی این گونه روایات، می توان مضمون این روایات را مطابق محکمات قرآنی و نیز متون روایی به گونه ای توجیه نمود که به نتایج یاد شده منجر نگردد.