جلیقه زردها

جنبش جلیقه زردها مظهر اعتراض طبقات ضعیف و متوسط جامعه فرانسه به سیاست های اقتصادی و مالیاتی امانوئل ماکرون و نتیجه افزایش شکاف های اجتماعی در این کشور محسوب می شود. از این رو، مقاله حاضر با اتکا به روش کیفی از نوع توصیفی تحلیلی، به تبیین چرایی شکل گیری جنبش جلیقه زردها در فرانسه و چگونگی تأثیرگذاری آن بر حیات سیاسی فرانسه در سطوح ملی و فراملی پرداخته است. بررسی ها و یافته های این مقاله نشان می دهد که این جنبش به لحاظ استمرار و بروز خشونت در جمهوری پنجم فرانسه بی سابقه بوده و پیامدهای سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و امنیتی متعددی برای فرانسه به دنبال داشته است. کاهش ده درصدی سفرهای گردشگری به فرانسه، خشونت پلیس، حمله به شعب بانکی و مراکز تجاری و به آتش کشیدن خودروها، افزایش روحیه مطالبه گری از دولت و ایجاد راهپیمایی های اعتراضی در بین اقشار مختلف جامعه، افزایش محبوبیت حزب تجمع ملی با گرایش های راست افراطی، افزایش چشمگیر خودکشی در بین نیروهای پلیس فرانسه ازجمله پیامدهای داخلی جنبش جلیقه زردها بوده است. در بعد خارجی نیز پیامدهایی مانند تضعیف موضع ماکرون در سطح بین المللی به ویژه ازمنظر سیاست های زیست محیطی، افزایش مداخله های ترامپ در امور داخلی فرانسه و اتحادیه اروپا و الهام بخشی این جنبش به جنبش های مشابه در فلسطین اشغالی، تونس و مصر قابل مشاهده است.

اعتراضات اجتماعی یک شبه ایجاد نمی شوند. اغلب اعتراضات اجتماعی، ریشه هایی در پدیده های عمیق تر فرهنگی، سیاسی، اقتصادی یا سایر حوزه ها دارند. در فرانسه نیز مجموعه اعتراضاتی که آن را ذیل عنوان کلی «جلیقه زردها» می شناسیم، یک شبه ایجاد نشدند. در این مدت بیش از هزار نفر زخمی و بازداشت شده اند. با این همه، خیابان های بسیاری از شهرهای فرانسه ناآرام است. متن حاضر، ترجمه ی مصاحبه مجله Grozeille با ساموئل هیئت (Samuel Hayat) پژوهشگر مرکز ملی پژوهش های علمی (CNRS) است که به تاریخ 6 ژانویه 2019 انجام شده است. وی در این مصاحبه، با تکیه بر مفهوم «اقتصاد اخلاقی» به عنوان مفهومی محوری، به تبیین چرایی شکل گیری و منطق گسترش و تداوم اعتراضات می پردازد. او به مسأله انباشت مسائل ناشی از سیاست های نئولیبرال در سطح جهانی به صورت عام و در کشور فرانسه به صورت خاص اشاره دارد و بخشی از دلایل این اعتراضات را به این مداخلات مرتبط می داند. از نظر هیئت، سیاست های رسمی منجر به کاهش همبستگی اجتماعی، عکس العمل اجتماعی گسترده ای را در فرانسه به همراه داشته که یکی از مصادیق اخیر آن، شکل گیری اعتراضات موسوم به جلیقه زردها است؛ اعتراضاتی که نوعی دفاع جامعه از جامعه به شمار می رود. او در ادامه، علاوه بر ابعاد محتوایی، به مسأله «فرم»های جدید در اعتراضات جلیقه زردها نیز اشاره دارد و تحلیلی هر چند گذرا از این فرم های جدید اعتراضات خیابانی به دست می دهد. ارائه حدس هایی از آینده این جنبش اعتراضی، فراز دیگری از مصاحبه اوست.

جنبش جلیقه زردها در فرانسه معرف نوعی کسری دموکراتیک و بحران نمایندگی دولت است. شاید کاربرد عبارت «بحران در نظام نمادین» برای توصیف وضعیت کنونی فرانسه مناسب تر باشد. این مفهوم توسط «پیر بوردیو» مطرح شد. کنش اجتماعی در معرفت شناسی بوردیو در وهله اول تحت عنوان دوگانه «هیسترسیز» و «دوکسا» صورت بندی می شود و در وهله دوم ماهیت طبقاتی دارد. حال پرسش این است که بحران نظام نمادین چگونه منجر به شکل گیری جنبش جلیقه زردها در فرانسه شد؟ می توان این فرضیه را طرح کرد که تضعیف قدرت نمادین سبب تردید در دوکسا به عنوان عنصر مشروعیت دولت از یک سو و پیدایش هیسترسیز در جامعه از سوی دیگر شد؛ که ماحصل آن جنبش جلیقه زردها بود. این پژوهش در قسمت چارچوب نظری و روش شناسی از نظریه پراکسیلوژی بوردیو بهره برده است. طبق نظریه بوردیو، خصلت، سرمایه و میدان شاخص های اصلی نظام نمادین هستند و بحران در نظام از میان آن ها آغاز می شود. پس از بررسی سه شاخص مذکور، مشخص شد که سرمایه نمادین در فرانسه تضعیف شده و این مسئله توان دولت در اعمال خشونت نمادین را تحت تأثیر قرار داه است. این کاستی، دوکسا را که در فرانسه در قالب نئولیبرالیسم ظاهر شده است؛ نزد شهروندان زیر سوال برده و منجر به پیدایش و تداوم جنبش گردیده است. روش گردآوری داده ها در این پژوهش کتابخانه ای و مشاهده میدانی است.

از سال 2017 نشانه های تشدید بحران مشروعیت دولت در فرانسه آغاز شد. این موضوع در جنبش جلیقه زردها نمود پیدا کرد. به نظر می رسد گسست هژمونیک مطرح شده در نظریه گرامشی، بتواند توضیح دهنده شرایط کنونی دولت فرانسه باشد. مراد از هژمونی، چیرگی مادی و معنوی یک طبقه بر طبقات دیگر است. این چیرگی باید ابعاد سیاسی، اقتصادی و اجتماعی را دربرگیرد؛ به گونه ای که تبدیل به عقل سلیم شود. اما به نظر می رسد در فرانسه، این کارویژه دولت مختل شده است و عقل سلیم زیر سؤال رفته است. وجهه همت این نوشتار پاسخ به این پرسش است که چگونه این گسست شکل گرفته و به بحران مشروعیت دولت انجامیده است؟ فرضیه پژوهش بر این مبنا است که تضعیف رابطه دولت و جامعه مدنی، سبب زیر سؤال رفتن عقل سلیم و بدکارکردی بلوک تاریخی و در نتیجه شکل گیری بحران ارگانیک در فرانسه دوره مکرون شده است. برای آزمون این فرضیه، موضوع در بستر مفهومی نظریه گرامشی مورد بررسی قرار گرفته است. روش گردآوری داده ها  به طور توامان کتابخانه ای و مشاهده میدانی بوده است. روش پژوهش، کیفی و مبتنی بر دیالکتیک انتقادی و پراکسیس شناختی است که با متدولوژی گرامشی در یک راستا قرار دارد. برمبنای  آزمون فرضیه، یافته های این پژوهش مبین این امر است که بلوک تاریخی نئولیبرالیسم در فرانسه دچار گسست شده است و این مسئله به توانایی هژمون در بهره برداری از جامعه مدنی لطمه زده است. نتیجه این وضعیت بحران ارگانیکی است که از فقدان ابزار روشنفکری برای محقق کردن آگاهی سیاسی رنج می برد. به همین دلیل هژمون با دست زدن به جنگ موقعیت، وارد روند نوسازی خود شده است و شرایط کنونی گرچه سبب تضعیف هژمون شده است؛ اما درعین حال شرایط برای جنگ مانوری و ایجاد هژمونی جدید نیز فراهم نیست.