مطالب مرتبط با کلیدواژه

علویان


۲۱.

واکاوی مواضع سیاسی امام رضا (ع) در بحران های اعتقادی سیاسی دورة (203 183 ق)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: فرهنگ رضوی سال دوم بهار ۱۳۹۳ شماره ۵ 8-31

کلیدواژه‌ها: سیرة رضوی علویان واقفیه زیدیه ولایت سیاسی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۰۹۲ تعداد دانلود : ۳۰۰
این نوشتار می کوشد، با توجه به روایت های نقل شده از امام رضا (ع) و با روش توصیفی و تاریخی، دیدگاه حضرت را در مورد مسائل مهم جامعه و حکومت در دورة بحرانی (203-183 ق) بررسی کند. مقولة ولایتعهدی و حضور امام (ع) در خراسان به همراه عوامل تأثیرگذار دیگر مانند ظهور و بروز ادیان و فرقه های انحرافی، تقسیم خلافت عباسی و خیزش علویان باعث شده بود در این دوره سؤا ل ها و پرسش های جدیدی مطرح شود که متناسب با این دوره پاسخ های خود را می طلبید. پاسخ ها و راهکارهایی که می بایست برخاسته از بینش و منطق عقلانی باشد. برای این منظور توجه به نصوص اسلامی، دفاع از حقانیت ولایت امامان، تشکیل مناظره های علمی، استفاده از زبان عقل و استدلال، توجه به رویکرد علمی در مباحثه ها و مناظره ها و توجه به سطح فهم مخاطب، از مواردی بودند که امام رضا (ع) برای اثبات حقانیت اعتقادهای شیعی به کار گرفتند.
۲۲.

تأثیر حضور امام رضا(ع) در ایران بر گرایش خاندان طاهری به تشیّع(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: فرهنگ رضوی سال سوم زمستان ۱۳۹۴ شماره ۱۲ 61-82

کلیدواژه‌ها: امام رضا (ع) خراسان تشیع طاهریان علویان

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۸۷ تعداد دانلود : ۳۰۰
خراسان در سه قرن اول هجری با تحوّلات سیاسی، اجتماعی و مذهبی همراه بود. در میان تحوّلات مذهبی این سرزمین، گرایش مردم به اندیشه های علوی بیشتر نمود پیدا کرد. دل بستگی و علاقه مردم خراسان به اهل بیت پیامبر(ص) با ضرورت های سیاسی حضور امام رضا(ع) در مرو بیشتر شد. ولایت عهدی امام فرصت مغتنمی برای رواج اندیشه های شیعی بود و تریبون خلافت امکان آشنایی گسترده مردم با معارف شیعه را فراهم کرد. به واقع اهمیت حضور امام در خراسان را بیشتر می توان در هم سویی اجتماعی مردم با علویان جست وجو کرد. مردمانی که در سایه درک بیشتر سیره امام، خود سبب جلب حمایت طاهریان از شیعه شدند. طاهریان که دو سال پس از شهادت امام(ع) امارت خراسان را بر عهده گرفتند، بی شک تحت تأثیر این دل بستگی بودند. رویکرد طاهریان به تشیّع علاوه بر زمینه های قبلی، بیشتر متأثّر از ارتباط و آشنایی با امام رضا(ع) در خراسان بود. در این زمینه شاید اقدام طاهر بن حسین در تمرد از خلافت و دعوت به سوی علویان به دلگرمی از حمایت مردم مرو بازمی گشت که پشتیبان علویان بودند. دلایل مستند در این خصوص اهمّیت تأثیرگذاری در جلب توجه خراسانیان به اهل بیت پیامبر(ص) را بیشتر نمایان می کند.
۲۳.

میراث سیاسی، فرهنگی و اجتماعی ناصر اُطروش در دیلمان، گیلان و طبرستان(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه تاریخ تمدن اسلامی سال پنجاهم پاییز و زمستان ۱۳۹۶ شماره ۲ 209 - 231

کلیدواژه‌ها: ایران علویان ناصر اطروش میراث سیاسی میراث فرهنگی میراث اجتماعی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۳۰ تعداد دانلود : ۳۸۰
حضور علویان در نواحی شمال ایران از اواسط سده سوم قمری آثار عمیق، گسترده و پایداری در اوضاع این مناطق برجای نهاد. در پژوهش حاضر میراث سیاسی، اجتماعی و فرهنگی ناصر اُطروش و پیامدهای فعالیت وی در آن نواحی با تکیه بر منابع معتبر و تحقیقات جدید به روش توصیفی تحلیلی بررسی می شود. نتایج پژوهش نشان می دهد که کرامت انسانی، مبنای اندیشه و اخلاق سیاسی، وحدت اجتماعی عامل اصلی در اجرا و تحقق آرمانهای سیاسی، روا داری نسبت به مخالفان، عفو خطاکاران و اغماض نسبت به زیردستان از مشخصات اندیشه و حیات سیاسی ناصر اطروش بود و او از این طریق توانست قدرت سیاسی از دست رفتهعلویان و آموزه های فکری، فرهنگی و سیاسی تشیّع را میان ساکنان بومی منطقه احیاء کند. همچنین، تعالیم فقهی وی حاکی از تقریب فقه زیدیه به امامیه بود.
۲۴.

پاره های اسلامی شناسی (3) ویژه مطالعات فرقه نصیری علوی

نویسنده:
منبع: آینه پژوهش سال ۲۵ خرداد و تیر ۱۳۹۳ شماره ۲ (پیاپی ۱۴۶) 69 - 82

کلیدواژه‌ها: فرقه نصیری – علوی نصیریه اسلام شناسی نصیری شناسی علویان

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۲۰ تعداد دانلود : ۳۴۷
فرقه نصیری – علوی یکی از رازآلودترین پدیده های مطالعات اسلامی در دوره اخیر است. دیدگاه های پذیرفته شده و رایج در باب این فرقه، چنان در تعارض با یکدیگر نضج یافته اند که به سختی می توان بر اشتراکات میان آن ها صحه گذاشت. نویسنده نوشتار حاضر را با هدف گردآوری مجموعه ای کاربردی از مطالعات اسلام شناسان غربی پیرامون فرقه مذکور، به رشته تحریر درآورده است. از این رو، سعی در معرفی و بررسی مختصر محتوایی مقالات و یافته های پژوهشی در باب فرقه نصیری – علوی دارد.
۲۵.

واکاوی زمینه ها و عوامل مقبولیت اجتماعی سیاسی سادات علوی در تبرستان(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه علوی سال نهم بهار و تابستان ۱۳۹۷ شماره ۱ (پیاپی ۱۷) 17-29

کلیدواژه‌ها: سادات یحیی بن عبدالله اسپهبدان علویان تبرستان مقبولیت سیاسی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۷۱۴ تعداد دانلود : ۷۵۱
تاریخ سیاسی- اجتماعی سده های نخستین اسلامی در تبرستان با نام سادات علوی پیوندی دیرینه دارد.انتساب به آل محمد(ص) و امامان شیعه و تاثیرپذیری از سیاست تقابلی دربرابر دستگاه خلافت زمینه های اولیه مقبولیت علویان را بوجود آورد و به فرایندمهاجرت آنان به صفحات شمالی ایران دامن زد. از نتایج حضور اثربخش این سادات دارای وجاهت کاریزماتیک، تسهیل عزیمت جماعت علوی و ماندگاری آنان در تبرستان بود. این پژوهش به دنبال یافت پاسخ این پرسش است که: بستر، دلایل و عوامل مقبولیت سادات در تبرستان پیش از تشکیل حکومت و احراز مشروعیت چه بوده است؟مطالعات تاریخی نشان می دهد مهمترین عامل، مقبولیت اجتماعی شده ی سادات علوی در تبرستان علاوه بر دارا بودن بن مایه های ایدئولوژیک مذهبی و رویکردهای شیعی مقبول راهبران مذهبی-سیاسی آنان می توانست در مدعای ایشان و رفتارهای تعاملی آنان با دو گروه سیاسی – اجتماعیِ اسپهبدان محلی و توده مردم متجلی شود.واکاوی این مظاهر مقبولیت آفرین و مشروعیت زا خواست مقاله حاضر است. پژوهش پیش رو ضمن دسته بندی منابع و گردآوری اطلاعات به شیوه کتابخانه ای و توصیفی بر آن است زمینه ها و عوامل مقبولیت اجتماعی-سیاسی سادات علوی در تبرستان را بازشناسی نماید.
۲۶.

میزان بهره مندی عباسیان از جایگاه علویان در دستیابی به خلافت

نویسنده:
منبع: سیره پژوهی اهل بیت سال پنجم بهار و تابستان ۱۳۹۸ شماره ۸ 41 - 57

کلیدواژه‌ها: تشیع خلافت عباسیان علویان قیام عباسی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۹۹ تعداد دانلود : ۳۱۷
پس از رحلت پیامبر جامعه اسلامی به سه گروه تقسیم شد: مهاجران که عمدتاً خواهان خلافت ابوبکر شدند، انصار که خواستار خلافت سعد بن عباده بودند و طرفداران خلافت امام علی. در این میان، عباس و چهار پسرش در گروه سوم جای داشتند و از خلافت امام علی حمایت می کردند. نزدیکی عباسیان به علویان تقریباً در سراسر سده نخست هجری ادامه داشت. در آغاز قیام عباسیان در حدود 100 هجری، آنها زیرکانه، بسیاری از الگوهای تبلیغی علویان را به کار گرفتند. عباسیان که مدعی جانشینی از سوی ابوهاشم نوه امام علی بودند، با هوشیاری توانستند از دیگر رقبای خود پیشی بگیرند. سؤال اصلی پژوهش آن است که عباسیان در قیام خود چگونه از شعائر شیعی بهره گرفته و از حمایت شیعیان استفاده کردند؟ در این مقاله چگونگی رابطه بنی عباس با شیعیان پیش از دستیابی به قدرت و همچنین استفاده ابزاری آنها از الگوها و روش های شیعیان در راستای تقویت قیامشان مورد بازخوانی و تحلیل قرار گرفته است تا نشان دهد عباسیان چه مقدار از این الگوها بهره بردند تا از طرفداری شیعیان برخوردار شوند.
۲۷.

ویژگی ها وپی آمدهای رویارویی عباسیان با شیعیان و امامان شیعه(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه تاریخ اسلام سال اول پاییز ۱۳۹۰ شماره ۳ 7-31

کلیدواژه‌ها: علویان عباسیان اهل بیت ائمه امام صادق(ع) و امام کاظم(ع)

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۸۷۲ تعداد دانلود : ۳۵۳
عباسیان پس از پیروزی بر امویان و به دست گرفتن کار خلافت، بیش تر در راه فراچنگ آوردن اقتدار سیاسی و حفظ و پای داری حاکمیت خود کوشیدند و برای رسیدن به این هدف ها، از هیچ کوششی فروگذار نکردند؛ چنان که با ابزارهای گوناگون سیاسی نظامی، به حذف مخالفان و رقیبان سیاسی شان پرداختند و برپایی پایگاهی مذهبی را پی گرفتند. ماجرای رقابت و چالش های آنان با علویان و رهبران شیعه، از اهمیت ویژه ای برخوردار است؛ زیرا پس از زوال خلافت اموی، علویان به ویژه امامان شیعه مهم ترین مانع اقتدار حاکمیت بنی عباس بودند. سایه سنگین شیعه و رهبرانش به ویژه با توجه به پایگاه روشن مردمی و مذهبی و پیشینه درخشان آنان در رویارویی های گذشته، شایستگی شان را برای حاکمیت سیاسی نمایان می کرد. عباسیان نیز از جایگاه برجسته و تأثیرگذاری این دسته از بنی هاشم (حسنی و حسینی) به نیکی آگاه بودند و از این رو، مهم ترین دغدغه آنان، مبارزه با این افراد بود. علویان به ویژه امامان شیعه نیز در این چالش بر پایه ظرفیت های زمان و زمانه، رفتار می کردند و فشارها و مشکلات سیاسی و اجتماعی و حتی اختلافات و انشعابات ناخواسته را برمی تابیدند. این مقاله با عرضه گزارشی چکیده درباره چگونگی و چرایی چالش خلفای عباسی با علویان به ویژه پیشوایانشان؛ به بررسی تأثیرات سیاسی مذهبی امامان شیعه در آن روزگار می پردازد. دعوی گزاف خلفای عباسی درباره شایستگی شان برای میراث پیامبر اکرم (ص) و پیوستگی آنان در ستم کاری بر علویان و امامان شیعه، روی کردهای حذفی خلفای عباسی به واکنش علویان و امامان شیعه در برابر آنان و پی آمدهای فرقه ای آن برای شیعه و تشیع، از مباحثی اند که این نوشتار با استناد به منابع کهن و پژوهش های معاصران درباره آنها سخن خواهد گفت.
۲۸.

بررسی عوامل همسویی خاندان طاهری با تشیع(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه تاریخ اسلام سال پنجم زمستان ۱۳۹۴ شماره ۲۰ 37-64

کلیدواژه‌ها: امام رضا طاهریان خراسان تشیع علویان

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۹۶ تعداد دانلود : ۴۸۶
طاهریان اندکی پس از شهادت امام رضا  بنای حکومتی در خراسان را برافراشتند که هنوز دل های مردم با خاطرات حضور امام در مرو توأم بود. ولایتعهدی امام، فرصتی مغتنم بود که امکان آشنایی گسترده مردم با معارف شیعه فراهم آید. از این رو رویکرد طاهریان به تشیع افزون بر زمینه های پیشین خود، بیشتر می توانست متأثر از ارتباط و آشنایی آن ها با امام رضا  در خراسان باشد. در این راستا شاید اقدام طاهر بن حسین در تمرد از خلافت و دعوت به سوی علویان به دلگرمی از حمایت مردم مرو بازمی گشت که پشتیبان علویان بودند. بررسی زمینه های ارتباط خانوادگی طاهریان با خاندان های حامی تشیع همچون خزاعه و عجلیان ری، به همراه عملکردهای مثبت آن ها در این باره، می تواند فرضیه گرایش به تشیع در میان این خاندان را تقویت کند. سیاست های طاهر و عبدالله حاکمان خراسان نیز در همسویی بیشتر با علویان قرار داشت. در کنار روایات متفاوت منابع درباره عملکرد دوسویه مثبت یا منفی طاهریان با تشیع، دلایلی مبنی بر همگرایی آن ها به سبب ضرورت اجتماعی یا برخورد شخصی با تشیع و علویان بیشتر به چشم می خورد. در راستای پاسخ به پرسش میزان ارتباط طاهریان با تشیع، تلاش می شود مجموع عوامل همسویی آنان با نقد دیدگاه های مربوط به این ارتباط بیشتر مورد توجه و بررسی قرار گیرد.
۲۹.

تبیین مهاجرت سادات علوی به ایران، با تأکید بر ناحیه خراسان(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه تاریخ اسلام سال هفتم زمستان ۱۳۹۶ شماره ۲۸ 45-69

کلیدواژه‌ها: خراسان علویان مهاجرت علویان تاریخ اجتماعی خراسان

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۸۰۵ تعداد دانلود : ۴۶۸
مهاجرت سادات به مناطق گوناگون جهان اسلام و استقرار آنها، به دلایل مختلف و تحت تأثیر شرایط و عوامل متفاوت سیاسی، اقتصادی، و فرهنگی صورت گرفته است. این جریان در خراسان، روندی طولانی و درعین حال، مستمر را طی کرد که از نیمه اول قرن دوم هجری شروع شد و در تمام سال های پس از آن ادامه یافت. این روند، در مرحله اول، با ورود افرادی مبارز، با انگیزه هایی سیاسی مثل قیام یا پناه جویی، شروع شد و در مرحله بعد، با مهاجرت اختیاری گروه ها و افراد برای بهره مندی از امتیازهای اجتماعی و اقتصادی ادامه یافت. روایت ها و دیدگاه های مختلف و متعددی برای گزارش و تبیین این روند ارائه شده است که گاه با واقعیت تاریخی فاصله دارند. بررسی داده های موجود نشان می دهد که مهم ترین دلیل آغاز مهاجرت ها به خراسان و دیگر مناطق ایران شرایط دشوار سیاسی و محرومیت های اجتماعی آل ابی طالب در سرزمین مبدأ (حجاز و عراق) ازیک سو، و فضای هواخواهی از خاندان پیامبر در ناحیه مقصد (خراسان)، ازسوی دیگر بود. پس از آن، شرایط اقتصادی و اجتماعی خراسان و تحولات سیاسی در سرزمین های اطراف، به ویژه حکومت علویان طبرستان، در تداوم مهاجرت ها نقش داشت.
۳۰.

تجزیه و تحلیل روابط فکری و نظامی دیلمیان با علویان بر پایه نظریه همگرایی و واگرایی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه تاریخ اسلام سال هشتم بهار ۱۳۹۷ شماره ۲۹ 5-25

کلیدواژه‌ها: تشیع عباسیان علویان دیلمیان زیدیه گیلان

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۳۰ تعداد دانلود : ۲۶۸
مقاله حاضر می کوشد به تحلیل علل و عوامل مؤثر بر مناسبات فکری، نظامی، و سیاسی علویان با حاکمان و مردم گیلان و دیلمان بپردازد. سرزمین های دیلمان و گیلان همواره در دوره خلافت اموی و عباسی، با مخالفت با خلفا، سر سازگاری با آنان نداشته اند؛ مردم دیلمان، با ظهور علویان به عنوان مدعیان عقیدتی و سیاسی خلافت عباسی و برای تشدید مخالفت های خود، روی خوش به آنان نشان دادند و علویان هم، در دوره های نخست قدرتگیری، توانستند با استفاده از رویکرد ضد خلافت دیلمیان به موفقیت های مهمی در گیلان و دیلمان دست یابند. بر این اساس در نگاه نخست، گرایش دیلمیان به علویان تحت تأثیر منافع سیاسی و نظامی آنان بود، اما از نیمه دوم قرن سوم با تلاش های فکری مداوم علویان در گیلان و دیلمان، زمینه تغییر آیین های باستانی دیلمیان به نفع تشیع و سایر مذاهب اسلامی فراهم شد. نگارنده، با توجه به مآخذی که در این زمینه وجود دارد، سعی کرده است دلایل همگرایی و واگرایی دیلمیان با علویان و همچنین تأثیر سیاسی و نظامی دیلمیان را بر حکومت علویان پژوهش کند.
۳۱.

المهدویه ودورها فی تأسیس سلطه الشرفاء (السعدیین والعلویین) فی المغرب الإسلامی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: دراسات فی العلوم الانسانیه دوره ۱۹ سال ۱۴۳۳ شماره ۱ 127-138
تعداد بازدید : ۳۰۹ تعداد دانلود : ۴۰۶
إن المغرب الإسلامی بسبب موقعه الطبیعی والجغرافی الهام والملائم، کان مهیئاً طوال التاریخ لاستقبال الشخصیات المعتقده بفکره المنقذ، وملائماً لاحتضان المفاهیم الموعودیه، وقد انتشرت فکره المنقذ الموعود فی هذه البلاد فی عصر ما قبل الإسلام، کما أنّ حضور بعض التیارات السیاسیه - الدینیه لاسیما مجموعات من الشیعه والعلویین بعد الإسلام قد عزز ونمّا فکره الإعتقاد بالمهدویه. وقد استخدمت تیارات عدیده هذه العقیده بغیه نیل أهدافها السیاسیه. ونظراً إلی أسماء وألقاب مؤسسی وبعض ملوک سلاله السعدیین والعلویین من الشرفاء الحسنیین وتطابقها مع ألقاب المهدی الموعود - فی أحادیث الشیعه والسنه - فإنّه یبدو أنّ هذه المجموعه من الشرفاء لم تکن غافله عن الإهتمام بالفکر المهدوی ونفوذه لدى المغاربه. لذلک فإنّ هذا البحث یرمی من خلال الأسلوب الوصفی - التحلیلی إلی تسلیط الضوء على هذا التساؤل وهو: هل اضطلع الفکر المهدوی بدور فعّال فی تأسیس سلطه الشرفاء السعدیین والعلویین؟ والفرضیه التی تطرح نفسها هی أن الفکر المهدوی شکل أحد العوامل المهمه فی نشأه سلطه الشرفاء لاسیما السعدیین.
۳۲.

بررسی و تحلیل مؤلفه های مشروعیتیابی حکومت حسن بن زید علوی (250تا270ق/865تا884م)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهش های تاریخی دوره جدید سال دوازدهم تابستان ۱۳۹۹ شماره ۲ (پیاپی ۴۶) 53 - 70

کلیدواژه‌ها: مشروعیت طبرستان علویان حسنبنزید خلافت عباسی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۸۱ تعداد دانلود : ۴۳۵
در مناسبات حکومت ها با مردم، مشروعیت از بنیان های اساسی است. حکومت ها با توجه به مقتضیات مکانی زمانی و ویژگی های درون حاکمیتی خود، برای کسب مشروعیت، از مؤلفه های مختلف استفاده می کنند. هدف حکومت ها در استفاده از این مؤلفه ها این است که در پیوستگی با ﺳﻠﻄه سیاسی خود، سیاست های مدنظر را اعمال کنند. حکومت علویان طبرستان (حک : 250تا316ق/865تا929م) هم زمان با عصر دوم عباسی (232تا334ق/847تا946م) در ﻣﻨﻄﻘه طبرستان و به دور از مرکز خلافت شکل گرفت. حسن بن زید علوی، نخستین داعی که بر زیدیان حکومت کرد، وجه مشروعیت مذهبی حکومت خود را در واگرایی با خلافت عباسی قرار داد و این سرلوﺣه سیاست های او شد. در واقع، بیشترِ حکومت های این دوره برای استحکام پایه های حکومت، مبانی مشروعیت خود را متأثر از خلافت عباسی پی می گرفتند و در این میان، حسن بن زید روشی متفاوت در پیش گرفت؛ از این رو، در این مقطع تاریخی کشمکش های فرسایشی و طولانی بین حسن بن زید علوی و عُمال خلیفه عباسی شکل گرفت. حال مقاﻟه حاضر با رویکرد توصیفی تحلیلی و بر پایه مطالعات کتابخانه ای، در پی واکاوی و تحلیل تکاپوهای مشروعیت یابی حسن بن زید علوی در حکومت علویان طبرستان است. پژوهش حاضر می کوشد به این پرسش پاسخ دهد که حسن بن زید علوی برای کسب مشروعیت حکومت خود، از چه مؤلفه هایی بهره گرفت. یافته های پژوهش از آن حکایت دارد که حسن بن زید علوی ابتدا در قامت «امام زیدی»، با توجه به ویژگی های ذاتی آن، موفق شد مردم طبرستان را در اطراف خود جمع کند و با در پیش گرفتن سیاست ضدیت با خلافت، مشروعیت حکومت خود را تقویت کند. او همچنین هم زمان، کارآمدی و توجه به مناقع عمومی جامعه را برای جلب رضایت عامه مردم دنبال کرد.
۳۳.

مهاجرت علویان به خراسان در دوره عباسی و تأثیر آن بر روند اسلام پذیری ایرانیان(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تاریخ نامه ایران بعد از اسلام سال یازدهم پاییز ۱۳۹۹ شماره ۲۴ 19 - 44

کلیدواژه‌ها: مهاجرت علویان خراسان دوره عباسی اسلام پذیری ایران

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۶۴ تعداد دانلود : ۲۵۱
مهاجران عرب دوره عباسی به ایران را بیشتر علویان، سادات و شیعیان تشکیل می دادند. مسئله اصلی پژوهش حاضر شناسایی و معرفی مهاجران علوی خراسان در دوره عباسی تا برآمدن دولت آل بویه و تأثیر حضور آنان بر اسلام پذیری ایرانیان است. سؤال این پژوهش آن است که آیا مهاجرت علویان به خراسان در دوره یادشده توانست بر جریان اسلام پذیری ایرانیان تأثیرگذار ظاهر شود؟ فرضیه مطرح برای این سؤال بنا به اطلاعات منابع تاریخی و... آن است که مهاجرت علویان که در دوره عباسی ادامه یافت در جنبه های مختلف زندگی مناطق مهاجرپذیر تأثیر گذارد. یکی از این تأثیرات که در پژوهش حاضر مورد بررسی قرار می گیرد تأثیر بر اسلام پذیری ایرانیان در مناطق مختلف است. بنا به اطلاعات منابع گوناگون، مهاجران که در پنج دوره مهم تاریخی، در مناطق مختلف ایران و ازجمله خراسان استقرار یافتند و از بین پنج گروهِ مهاجر به ایران، فقط چهار گروه حسینی، اطرفی، حسنی و عباسی به این ناحیه وارد شدند و گزارشی از گروه پنجم یعنی حنفیان (محمدیان= فرزندان محمد حنفیه) در دست نیست. با حضور و استقرار گروه های مختلف علوی در شهرها، روستاها و مناطق دورافتاده این سرزمین و درنتیجه فعالیت های مختلف سیاسی، اجتماعی و فرهنگی آنان و تعامل با بومیان، به تدریج زمینه برای نفوذ اسلام و گسترش آن در بین طبقات خاصه و عامه جامعه ایرانی فراهم آمد. شناسایی و دسته بندی گروه های مختلف علوی در خراسان در قالب پنج گروه و طرح این بحث که مهاجرت، بستر و زمینه ای برای تغییر و تحولات پایدار فرهنگی شد از اهداف پژوهش حاضر است. دوره زمانی موردنظر در این پژوهش، دوره زمانی آغاز دوره عباسی تا به قدرت رسیدن آل بویه در اوایل قرن چهارم هجری است. روش تحقیق در این پژوهش، توصیفی تحلیلی و با استفاده از شیوه کتابخانه ای و انواع گوناگون منابع است. همچنین در این اثر سعی شده است تا نتایج کیفی حاصل از منابع، به شیوه کمّی و بر روی نمودار نمایش داده شود.
۳۴.

بازتاب باورها و نگرش های شیعی در تاریخ موصل ابوزکریا اَزْدی (334ﻫ)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تاریخ نگری و تاریخ نگاری دوره جدید بهار و تابستان ۱۳۹۹ شماره ۲۵ (پیاپی ۱۱۰) 317 - 330

کلیدواژه‌ها: تاریخ موصل ازدی گرایش های شیعی علویان امویان آل فرعون

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۳۷ تعداد دانلود : ۴۵۶
بخش بازمانده از تاریخ موصل ابوزکریا اَزْدی(334ﻫ) افزون بر ذکر اخبار و وقایع محلی موصل و جزیره، حاوی گزارش هایی از خلفای متأخر اموی و یادکردهایی از علویان و امامان شیعه است. این مقاله بر این گزارش ها و یادکردها متمرکز شده تا بدین پرسش پاسخ دهد که باورها و نگرش های ازدی در تاریخ موصل چگونه بازتاب یافته و از کجا ریشه گرفته است. واکاوی گزارش ها و یادکردهای ازدی از علویان و امویان از گرایش های شیعی نویسنده آن، پرده برمی دارد. سیمای مثبت علویان و سیمای منفی امویان از لابه لای گزارش های ازدی مشهود است. بزرگداشت امامان شیعه، از امام علی(ع) تا امام رضا(ع)، طبق سنت و باور شیعیان، همراه شده است با خوارداشت امویان. همچنین تشبیه امویان به آل فرعون در تاریخ موصل بازتاب و تکرار گفتمانی است که ازسوی امامان شیعه و به ویژه امام سجاد(ع) و پس از واقعه عاشوراء تبیین شده و ازسوی شیعیان تبلیغ و رواج یافته بود.
۳۵.

هجرت امام رضا(علیه السلام) به ایران و تاثیر آن بر روند مهاجرت علویان در دوره عباسی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: فرهنگ رضوی سال هشتم زمستان ۱۳۹۹ شماره ۳۲ 151 - 173

کلیدواژه‌ها: امام رضا (ع) هجرت ولیعهدی علویان ایران دوره عباسی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۸۶ تعداد دانلود : ۲۳۸
مهاجرت اعراب به ایران که از ابتدای فتوحات آغاز شده بود، در دوره امویان و عباسیان نیز تداوم داشت. تفاوت مهاجرت اعراب در دوره عباسی با دوره های قبل از آن در این بود که مهاجران این دوره را بیشتر علویان تشکیل می دادند. این مهاجرت ها از ابتدای دوره عباسی شروع شد و با حضور امام رضا(ع) در ایران شدت بیشتری گرفت. مسئله پژوهش حاضر تاثیر هجرت و ولیعهدی امام رضا(ع) بر مهاجرت های علویان در دوره عباسی است. سوال این پژوهش آن است که مهاجرت امام رضا(ع) چه تاثیری بر مهاجرت علویان در دوره عباسی داشت؟.  اطلاعات منابع گوناگون، گویای تاثیر بسیار هجرت امام رضا(ع) بر روند مهاجرت علویان با گرایش های مختلف شیعی است. مهاجرت علویان به ایران در دو دوره و به دو صورت یعنی همزمان با هجرت امام رضا(ع) و پس از هجرت شکل گرفت. از این رو می توان هجرت و ولیعهدی امام رضا(ع) را به عنوان عاملی مهم در شکل گیری، تداوم و گسترش مهاجرت علویان به مناطق مختلف ایران دانست و حتی برای آن در شکل گیری دولت علویان طبرستان نیز نقش و سهمی قائل شد. روش تحقیق در این پژوهش، توصیفی تحلیلی و شیوه گردآوری اطلاعات کتابخانه ای و با استفاده از اطلاعات منابع مختلف تاریخی، رجال، انساب، فرق و مآخذ و تحقیقات جدید است. همچنین در این پژوهش سعی شد به جز رجوع به کتاب های متعلق به شیعه امامیه، به کتاب های فرقه زیدیه نیز استناد شود.
۳۶.

نگاهی به نخستین مهاجرتهای علویان از حجاز به شبه قاره هند(سند، مولتان و هند)(مقاله ترویجی حوزه)

نویسنده:
منبع: میقات حج دوره ۲۷ بهار ۱۳۹۸ شماره ۳ (پیاپی ۱۰۷) 141 - 172

کلیدواژه‌ها: علویان هند سند مولتان تشیع زیدیه اسماعیلیه سادات مهاجر

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۸۲ تعداد دانلود : ۲۰۴
تاریخ نفوذ علویان و مهاجرت آنان به شبه قاره هند، با افسانه هایی در آمیخته؛ اما آنچه مسلّم است، اینکه در همان ابتدای قرن اول اسلامی، اهالی سند، کابل و هند پس از آشنایی با امیرالمؤمنین علی7 ، ارادتی عمیق به آن حضرت پیدا کردند؛ تا آنجا که بعضی از آنان با غلو درباره آن حضرت، پا را فراتر نهادند و این، آغاز تشیع در شبه قاره هند بود. در گیرودار ظلم و ستمی که به فرزندان اهل بیت: در دوره بنی امیه و به ویژه در حکومت بنی عباس پدید آمد، جمع کثیری از علویان، به دلیل پیشینه ای که اهالی شبه قاره هند در تشیع داشتند، به این مناطق مهاجرت کردند و با استقبال اهالی آنجا روبه رو شدند. به این ترتیب، علویان توانستند نفوذ معنوی و اجتماعی خود را در این مناطق بسط و گسترش دهند؛ تا جایی که این مهاجرت ها رو به فزونی نهاد و علویان، موفق به تشکیل دولت شیعی زیدی و شیعی اسماعیلی شدند.همین امر، تقویت پایگاه شیعیان در سراسر شبه قاره هند را در پی داشت و خود سبب مهاجرت گسترده علویان و اصحاب آنان به این مناطق، و همچنین رونق یافتن فرهنگ و آداب آنان در مناطق مذکور بود. شهرهای سند، مولتان و به طور عموم شبه قاره هند، نخستین خاستگاه علویان به شمار می رود و هجرت آنان از حجاز به این شهرها و سپس به شهرهای دیگر همچون کابل، بلخ، هرات، مرو، انبار، مکران، ماوراء النهر، سمرقند و سیستان، گسترش یافت و در نتیجه، در این مناطق خاندان های اثرگذاری در تاریخ اسلام پدید آمد. از این رو، در مقاله پیش رو، فقط به علویان ساکن حجاز که به شهرهای سند و مولتان و هند مهاجرت کردند، پرداخته شده است.
۳۷.

مشاهیر علوی مدفون در بقیع(مقاله ترویجی حوزه)

نویسنده:
منبع: میقات حج دوره ۲۹ پاییز ۱۳۹۹ شماره ۱ (پیاپی ۱۱۳) 79 - 114

کلیدواژه‌ها: بقیع مدفونان بقیع علویان اشراف فرزندان ائمه (علیهم السلام)

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۶۱ تعداد دانلود : ۱۹۴
شاید صدها تن از بزرگان اهل بیت و فرزندان و نوادگانش در قبرستان بقیع آرمیده باشند. اکنون در این مقاله به معرفی اجمالی حدود پنجاه نفر از علویان مدفون در بقیع در قرن های مختلف، به ترتیب تاریخ وفات، می پردازیم. شناخت مدفونان بقیع، راهگشای تحلیل های پسینی درباره گونه شناسی مدفونان و جایگاه بقیع در باور گرایش های مختلف اسلامی در طول تاریخ و آداب و رسوم مرتبط با آنان در زیارت بقیع است.
۳۸.

چرخش ماهیت شیعی جنبش عباسیان از آغاز تا آستانه خلافت(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:
منبع: تاریخ اسلام سال بیست و یکم زمستان ۱۳۹۹ شماره ۳ (پیاپی ۸۴) 79 - 112

کلیدواژه‌ها: عباسیان شیعیان چرخش اندیشه باورهای شیعی علویان

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۳۶ تعداد دانلود : ۳۴۷
خویشاوندی نسبی عباسیان با خاندان رسالت، پیروی از امیرالمؤمنین حضرت علی (ع) در برابر امویان، پی گیری خون خواهی شهیدان عاشورا، شعارهایی مانند الرضا من آل محمد و یا منصور و گزارش هایی درباره منصور و مهدی بودن فرزندان آنان، زمینه ای فراهم آورده بود که عباسیان در دوره پیش از خلافت دارای گرایش شیعی و مانند کیسانیه و زیدیه از گروه های شیعی شمرده شود. همسانی و همسویی ماهیت جنبش عباسیان با این نمادهای شیعی از موضوعات شایسته پژوهش است. این مقاله با روش گردآوری داده ها و تتبع کتابخانه ای و با رویکرد وصفی و تحلیلی به بررسی انتقادی ماهیت جنبش شیعی عباسیان می پردازد. این ارزیابی نیازمند سنجه هایی در زمینه جایگاه اجتماعی جنبش، جایگاه دینی رهبران جنبش، رفتار رهبران عباسی، انگیزه و اهداف جنبش و دست آورد جنبش برای شیعیان است تا میزان باور و همراهی عباسیان با اندیشه های شیعی در فرآیند جنبش تا دست یابی به خلافت روشن گردد. یافته های این پژوهش نشان دهنده آن است که هم گرایی جنبش عباسیان با باورهای شیعی در یک فرآیند پنهان چرخش داشته است و گام به گام به اندیشه های گروه های رقیب شیعه گرایش پیدا کرده است.
۳۹.

زمینه های سیاسی شکل گیری مهاجرت علویان به ایران در دوره عباسی و تاثیر آن بر گسترش تشیع(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: سخن تاریخ سال چهاردهم بهار و تابستان ۱۳۹۹ شماره ۳۱ 90 - 107

کلیدواژه‌ها: مهاجرت تشیع علویان امام رضا (ع) زمینه سیاسی دوره عباسی ایران

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۹۸ تعداد دانلود : ۲۰۶
چرایی و چگونگی تداوم و گسترش اسلام با قرائت شیعی در بین ایرانیان در دوره عباسی و به طور خاص قرن سوم هجری، مساله پژوهش حاضر است. مساله مطرح شده در این پژوهش، بررسی زمینه های سیاسی، اجتماعی و فرهنگی گسترش تشیع در ابتدای قرن سوم هجری است. آن طور که از اطلاعات منابع برداشت می شود یکی از علل رشد فزاینده گروش ایرانیان به اسلام و مخصوصا اسلام با قرائت شیعی در دوره عباسی؛ ولیعهدی امام رضا(ع) و حضور ایشان و دیگر مهاجران علوی در ایران است. سیاست مذهبی خلفای عباسی و بستر سیاسی فراهم شده به وسیله آنان، به لحاظ تهدیدها(دوره منصور، هارون، متوکل) و فرصت ها(دوره مامون)، زمینه را در درجه اول برای هجرت امام رضا و علویان و در ادامه به منظور انجام فعالیت های سیاسی، اجتماعی و فرهنگی آنان آماده ساخت و زمینه ساز تحولات مهم فرهنگی در ایران گردید. مهاجران در بستر سیاسی موجود، با انجام فعالیت های مختلف سیاسی، اجتماعی و فرهنگی، زمینه ساز تداوم و گسترش تشیع در ایران گردیدند. شرایط سیاسی و اجتماعی موجود، بستر مناسب برای فعالیت های فرهنگی مهاجران و در نتیجه، گسترش تشیع و رسوخ آن در بین "طبقه خاصه" و به ویژه "طبقه عامه" جامعه را فراهم ساخت. روش تحقیق، توصیفی –تحلیلی و شیوه گردآوری اطلاعات در این پژوهش، کتابخانه ای و با استفاده از منابع متعدد اسلامی و شیعی است.
۴۰.

تحلیل گفتمان مشروعیت دولت عباسی در ولایتعهدی امام رضا(ع) بر اساس رویکرد گفتمان انتقادی نورمن فرکلاف(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی سال سیزدهم تابستان ۱۴۰۱ شماره ۴۷ ۱۶۰-۱۴۱

کلیدواژه‌ها: عباسیان بحران مشروعیت ولایتعهدی امام رضا (ع) مأمون علویان فرکلاف

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۱۶ تعداد دانلود : ۱۹۲
این پژوهش، با هدف بررسی نقش «مشروعیت» در حاکمیت مأمون، بر آن است تا با تکیه بر روش گفتمان انتقادی فرکلاف و با بهره گیری از منابع کتابخانه ای، پیش زمینه ها و علت های پیشنهاد ولایتعهدی به امام رضا(ع) را، با واشکافی گفتمان دو سوی درگیر در منازعه مأمون و امام رضا(ع)- تفسیر و تبیین کند و با نگرشی تحلیلی انتقادی بر مقطع تاریخی منتهی به ولایتعهدی امام رضا(ع) در پی حصول به این نتیجه است که مأمون کوشیده، با افزودن ضلع دیگری بر حاکمیت خود، مرکز ثقل مشروعیت را جابه جا کرده، توازن قوای هر دو طرف را به نفع خود برهم زند و تلاش او برای بهره بردن از پتانسیل علویان و رهبر ایشان امام رضا(ع) که در بین مسلمانان محبوبیت و مشروعیت و مقبولیت داشته، یک استراتژی حکومتی برای حل «بحران مشروعیت» ایجاد شده از قتل خلیفه مستقر بوده است.