قرآن و عترت

سعادت از مهم ترین آرزوها و دغدغه های انسانی است و موضوع بحث مکاتب گوناگون فکری بوده است. این نوشتار با روش توصیفی تحلیلی به بررسی مسئله مولفه های سعادت از دیدگاه قرآن کریم پرداخته است و با توجه به واژگان و مفاهیم مرتبط با سعادت در این کتاب مقدس و نیز عنایت قرآن کریم به حیات دنیوی و اخروی، این مولفه ها را در سه دسته مولفه های سعادت در دنیا، مولفه های سعادت در آخرت و مولفه های مشترک میان سعادت دنیوی و اخروی در قرآن کریم بررسی نموده است. سلامت جسمانی و روحانی، بهره مندی از نعمت های گوناگون دنیوی و مادی، برخورداری از قدرت و حکومت و پیروزی بر دشمن، نجات از ظلم و حکومت ظالمان و برخورداری از جامعه ای صالح، مهم ترین مولفه های سعادت در دنیا از منظر قرآن کریم است. نجات از عذاب جهنم و ورود به بهشت، برخورداری از حیات جاودانه و نعمت های بهشتی، سنگینی ترازوی اعمال، شادمانی و سرور ویژه در آخرت و قرب الی الله نیز از مولفه های سعادت در آخرت، در منظر قرآنی است. چنانکه برخورداری از ایمان و حیاتی مومنانه، بهره مندی از فضل و رحمت الهی، بهره مندی از رضامندی و رضوان الهی، دست یابی به هدایت الهی، برخورداری از یقین و اطمینان، شادی، نشاط و خرسندی، برحذر بودن از ناپاکی های و دست یابی به حیات طیبه و برخورداری از علم و دانش، از مولفه های مشترک سعادت در دنیا و آخرت در دیدگاه قرآن کریم است.

دعوت به خداپرستی و اخلاص در بندگی، سرلوحه دعوت همه انبیاء الهی بوده است. دستور بندگی خالص در قرآن علاوه بر واژه اخلاص و مشتقّات آن با کلمات و عبارت های متنوّع دیگری آمده است؛ مانند: «یریدون وجهه»، «اسلم وجهه لله»، «نصحوا للّه»، «ابتغاء مرضات اللّه»، «ابتغاء وجه اللّه»، «و قربات عند اللّه»، «حنیف»، «تبتّل الیه». ضدّ اخلاص در اعتقاد و عبادت، شرک و بت پرستی و مقابل اخلاص در طاعت، ریا است که در روایات از آن به «شرک خفی» و «شرک اصغر» تعبیر شده است. گرچه گستره اخلاص در قرآن شامل تمام باورهای اعتقادی، اعمال عبادی و صفات پسندیده اخلاقی است، ولی آنچه در این تحقیق مورد بررسی قرارگرفته است، مباحثی است که با توجّه به آیات قرآن و دیدگاه مفسّران معاصر شیعه و بویژه تفسیر گرانسنگ المیزان درباره آثار اخلاص آمده است. این آیات، اخلاص در اعتقاد، اخلاص در برابر شرک و بت پرستی، اخلاص در اعمال عبادی و همچنین برخی فضائل اخلاق ایمانی مانند اخلاص در انفاق، اطعام، گواهی دادن، نجوا در اصلاح بین مردم، صدقه و هر کار پسندیده را شامل می شود. نوشتار حاضر، با رویکرد توصیفی _ تحلیلی و جمع آوری اطلاعات از منابع مکتوب کتابخانه ای با محوریّت آیات و دیدگاه مشهور مفسّران شیعه و با بهره گیری از منابع اخلاقی و تفسیری، سامان یافته است. نتایج پژوهش نشان می دهد دفع فتنه ها، حرکت و قیام اصلاح طلبانه، طمانینه در قیام برای خدا، عدم خشیت از غیر خدا، وحدت و پیوستگی، پیروزی و عدم شکست در قیام لله، رهایی جامعه از هوسرانی و هوس-مداری و افزایش سطح اعتماد در بین مردم، از آثار اجتماعی اخلاص در تفاسیر معاصر شیعه است.

تحلیل متن شناسانه نهج البلاغه، یکی از روش های شناخت لایه های نهفته معنایی در کلام امیرالمومنین7 به شمار می آید و می تواند پرده از چگونگی ارتباط میان زبان و بافت اجتماعی بردارد. در این جستار با روش توصیفی- تحلیلی، سازوکارهای تولید معنا در کنش گفتارهای ترغیبی امیر المومنین7 در خطبه قاصعه بررسی شده است. در این راستا با استفاده از نظریه سرل، کنش گفتارهای امیرالمومنین7 با توجه به بافت موقعیتی بازخوانی شده است. یافته ها، گویای جهت گیری های سه گانه ترغیبی در خطبه قاصعه است و به شاخص سازی یکی از ابعاد ارزشمند آموزه های نهج البلاغه می انجامد. در کنش گفتارهای خطبه قاصعه، ترغیب به فروتنی، عبرت آموزی و یاری رسانی امام دوران، شاخص شده است. در واکاوی گزاره های خطبه قاصعه با رویکرد نظریه کنش گفتاری، فرآیند فهم و تفسیر صحیح گزاره ها تسهیل می شود.

برای دستیابی به خلاهای پژوهشی در تربیت اخلاقی قرآن بنیان، نخست باید به بررسی آثار تربیت اخلاقی اعم از مقاله، کتاب و پایان نامه پرداخت. مراد از تربیت اخلاقی در این جستار، فرایند هدفمندی است که مربی تلاش می کند با شیوه های مختلف، عوامل زمینه ساز و رفع موانع را برای وصول به ملکات اخلاقی و کردار بایسته به متربی انجام دهد. به منظور پاسخ پرسش اصلی پژوهش، پس از ارائه فهرستی از آثار تربیت اخلاقی و گردآوری 200 اثر ارزشمند، آثار قرآن بنیان، طبقه بندی و ارزیابی شده است. برآورد این آثار نشان می دهد که هرچند آثار تربیت اخلاقی قرآن بنیان بر محور و مدار قرآن کریم است، اما تفاوت آشکاری بین این آثار در اهداف، مبانی، اصول و روش ها وجود دارد که بیانگر پیش فرض هایی از منابع و علوم دیگر است. بر اساس یافته های پژوهش، در مباحث قرآن بنیان در تربیت اخلاقی، خلا رویکرد ترتیب نزول روشن است و گرچه برخی آن را ذکر کرده اند، اما تفاوت مهمی در این روش در تربیت اخلاقی قایل نیستند. روش تحقیق پژوهش حاضر کتابخانه ای و گزارش آن توصیفی - تحلیلی است.

پژوهش حاضر به بررسی میزان توجه به ایجاد باورها و گرایش های دینی در کتاب دین و زندگی پایه دوازدهم از نظر معلمان و دانش آموزان دختر شهر تبریز پرداخته است. این تحقیق از نوع توصیفی و پیمایشی است. به این ترتیب با استفاده از روش نمونه گیری تصادفی خوشه ای، دو ناحیه از نواحی آموزش و پرورش و سپس 2 مدرسه از هر ناحیه و بعد 2 کلاس از هر مدرسه انتخاب شد. کل آزمودنی های دانش آموزان 247 نفر بودند که با استفاده از یک پرسشنامه 25 سوالی و انجام مصاحبه بازپاسخ با تعداد محدودی از دانش آموزان اطلاعات جمع آوری شد. دبیران دین و زندگی شاغل در آموزش و پرورش پنج ناحیه شهر تبریز نیز به عنوان نمونه دبیران انتخاب شدند که تعداد آن ها 36 نفر بود و با استفاده از یک پرسشنامه 25 سوالی اطلاعات از آن ها هم جمع آوری شد. داده ها توسط روش آمار توصیفی و تحلیل واریانس چندگانه و آزمون خی دو و با استفاده از نرم افزار spss مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. پس از بررسی پرسشنامه ها، سه مولفه ی تعهد، مسئولیت و الگوگیری از مفهوم گرایش دینی استنتاج شد. نتایج نشان داد که از نظر دانش آموزان، کتاب دین و زندگی پایه دوازدهم در ایجاد باورها و گرایش های دینی اثر مطلوب داشته است. همچنین معلمان، تاثیر این کتاب را بر باورها و گرایش های دینی دانش آموزان مطلوب ارزیابی کردند . بررسی ها نشان داد در میزان تاثیر این کتاب بر ایجاد مولفه ی تعهد بین معلمان و دانش-آموزان تفاوت نظر وجود دارد، ولی تفاوت بارزی بین نظرات معلمان و دانش آموزان در خصوص میزان تاثیر این کتاب بر ایجاد گرایش دینی و مولفه های دیگر آن (مسئولیت و الگوگیری ) در نوجوانان وجود ندارد .

مجالس مذهبی یکی از شعائر دین مبین اسلام و مورد تاکید قرآن کریم و روایات اسلامی است که به عنوان اساس دین و معیار ایمان معرفی شده است ؛ چراکه حبّ اهل بیت: راه نجات بشر و رسیدن به سعادت حقیقی است. در این پژوهش با به کارگیری روش توصیفی تحلیلی، بایسته های مجالس مذهبی و نقش این مجالس در گرایش مردم به اسلام با بررسی آیات قرآن کریم و روایات معصومین: تبیین شده است. بمنظور دستیابی به پاسخ پرسش اصلی تحقیق، نخست به بیان بایسته های محتوایی این مجالس از جمله بهره مندی از حکمت، مستند بودن، موعظه، غلو و سپس بایسته های شکلی و ظاهری مانند رعایت اوقات نماز، استفاده از اشعار و نوحه های مناسب، پرهیز از بدعت و غنا پرداخته شده است تا الگویی مطلوب از این مجالس به مخاطبان ارایه شود. این بایسته ها به دو دسته ایجابی و سلبی تقسیم می شوند؛ بایسته های ایجابی از ناحیه ی سخنرانان و مداحان در مجالس مذهبی باید رعایت شود و دسته دوم، نباید هایی است که از جانب مداحان ، سخنرانان و برگزار کنندگان باید مورد توجه قرار گیرد. شناخت و توجه به این بایسته ها سبب می شود که این مجالس به هدف اصلی خود که شناخت اهل بیت: است، دست یابند و دین در جامعه زنده و پویا باشد و از نسلی به نسل دیگر منتقل شود.