نهادهای دینی

فضای مجازی از پدیده های نوظهور عصر حاضر است که با توجه به ویژگی هایی همچون جذابیت و تنوع گسترده علاوه بر نفوذ در میان اقشار مختلف جامعه، به منبع هویت ساز جدیدی مبدل شده که موجب تعارض ارزشی و بروز آسیب ها و چالش های جدیدی در هویت دینی جوامع گردیده است؛ مقوله ای که می تواند به تضعیف گرایشات دینی منجر گردد. در این میان، نهادهای دینی به عنوان یکی از ارکان اساسی جوامع در مواجهه با حرکت شتابنده فضای مجازی با فرصت ها و چالش های سهمگینی روبرو هستند؛ از سویی باید از هنجارهای دینی و ملی خود محافظت نمایند و از سوی دیگر- در تعامل با فضای مجازی- از آن برای پیشبرد اهداف دینی و مقابله با ناهنجاری های ضد دینی کمک بگیرند. این در حالی است که فرصت ها و چالش های نهادهای دینی در فضای مجازی به طور کامل و دقیق مورد بررسی قرار نگرفته است؛ لذا در این پژوهش با روش توصیفی- تحلیلی و با استفاده از مطالعات کتابخانه ای به بررسی فرصت ها و چالش های نهادهای دینی در فضای مجازی با تأکید بر آموزش پرداخته شده است. برخی چالش هایی که در اثر کم توجهی و ضعف نهادهای دینی در فضای مجازی به وجود آمده است عبارتند از: مقابله با احکام دینی، از بین رفتن قبح هنجارهای دینی، تأثیر از فرهنگ غرب و بیگانگی فرهنگی، انحرافات جنسی، سست شدن بنیان خانواده، عدم آشنایی مبلغان دینی با فضای مجازی، تسخیر فضای مجازی توسط دین گریزان و شبهات گسترده علیه بنیان های دینی. از جمله فرصت های نهادهای دینی نیز در فضای مجازی می توان به این موارد اشاره نمود: تولید محتوای دینی، تبلیغ و اطلاع رسانی مباحث دینی، مقابله با شبهات و تهدیدات ضد دینی، ایجاد مراکز آموزش مجازی، آموزش متخصصان دینی در حوزه فضای مجازی، کاهش هزینه، سرعت و یکسان سازی اطلاعات.

امروزه با پیشرفت تکنولوژی و استفاده روز افزون مردم- به ویژه جوانان- از ابزارهای پیشرفته ارتباطی هم چون فضای مجازی، کشورهای اسلامی با حملات گسترده ای از سوی دشمنان داخلی و خارجی مواجه هستند. این حملات و تهدیدها به حدی گسترده است که مقام معظم رهبری از آن به جنگ نرم تعبیر کرده اند. در این جنگ و نبرد مجازی، ضرورت ایجاب می کند تمامی کشورهای اسلامی- به ویژه جمهوری اسلامی ایران- با استفاده از امکانات و ظرفیت های موجود و بر اساس یکی از مهم ترین استراتژی های دفاعی- یعنی پدافند غیر عامل- به دفاع در برابر این حملات بپردازند. پدافند غیر عامل نوعی دفاع بدون جنگ افزار نظامی است که یکی از روش های آن در حملات نرم افزاری، استفاده از ظرفیت های موجود در فضای مجازی است. فضای مجازی بستر مناسبی برای تبلیغ معارف دینی، پاسخ به شبهات دینی، آموزش نیروهای متخصص و کاردان در حوزه دین و شریعت است. در این میان نقش حکومت ها و نهادهای دینی واجد اهمیت بیشتری است؛ به طوری که می توان بر اساس مبانی شرعی پدافند غیر عامل در حوزه فضای مجازی، حکم به لزوم و وجوب فعالیت در این حوزه نمود. در این پژوهش بعد از تبیین پدافند غیر عامل در جنگ نرم، ظرفیت های فضای مجازی در حوزه آموزش دینی مورد بررسی قرار گرفته و این نتیجه حاصل شد که امروزه آموزش دینی در فضای مجازی نوعی دفاع در برابر دشمنان دین محسوب شده و این نوع از فعالیت ها در حوزه فضای مجازی به یک امر لازم تبدیل شده است تا جایی که می توان گفت مهم ترین نقش در این فریضه بر عهده حکومت ها و نهادهای دینی است.

علی‌رغم تشکیل کشورهای اسلامی بر­اساس الگوی دولت مدرن، ماهیت اجتماعی احکام اسلامی موجب ایجاد جایگاه تعیین­کننده­ای برای علما و نهادهای دینی در نحوه‌ی اداره‌ی این کشورها شده و در کنار اداره امور خاص شرعی به شکل مستقیم یا غیرمستقیم، ساختار اجرایی این دولت‌ها را تحت­تأثیر قرار­داده­است. لذا مسأله‌محوری این مقاله کشف الگوی مربوط به نحوه اداره امور خاص شرعی در دولت- کشورهای مدرن اسلامی و پرسش از جایگاه و نحوه نقش‌آفرینی علما و نهادهای دینی در ساختار حقوقی و اجرایی این کشورهاست. با توجه به ارائه تعریف منتخب از معیار اسلامی دانستن کشورها که همانا وجود حاکمیت اسلامی بوده و با توجه به هم‌گرایی دین و دولت در بسیاری از این کشورها، فرضیه مقاله آن است که نظام حقوق اساسی کشورهای اسلامی معاصر در این زمینه دارای الگوهای منحصربه­فردی است که دستاوردهای نوینی را در زمینه نقش‌آفرینی الزامات دینی در دوران معاصر درپی دارد که بازتاب نفوذ ارزش­ها و عرف­های غیرقابل انکار اسلامی در ساختار اداره جوامع اسلامی است. نگاه تحلیلی به این الگوها و آسیب‌شناسی و نقد نظام حقوق اساسی کشورهای اسلامی در این زمینه نیز یکی از مهم‌ترین بخش‌های این نوشتار است.

سابقه و هدف: بیماری ایدز پدیده یی اجتماعی است که در بررسی آن باید به فرهنگ، سنت و باورهای دینی جامعه توجه خاصی کرد. ازاین رو، پژوهش حاضر با هدف تحلیل نقش دین در سیاست گذاری کنترل ایدز در ایران صورت گرفته است. روش کار: این پژوهش، کیفی ازنوع تحلیل محتوا و با رویکرد استقرایی است که در آن از منظر عوامل مؤثر بر سیاست گذاری؛ با 30 نفر از سیاست گذاران، افراد مطلع کلیدی، ذی نفعان و بیماران؛ مصاحبه ی نیمه ساختاریافته صورت گرفت و حدود 21 سند سیاستی بررسی شد. داده های به دست آمده نیز به روش تحلیل چارچوب و با استفاده از نرم افزار MAXQDA تجزیه و تحلیل شد. در این پژوهش همه ی موارد اخلاقی رعایت شده است. علاوه براین، نویسندگان مقاله هیچ گونه تضاد منافعی گزارش نکرده اند. یافته ها: بعد از فرایند کدگذاری، حدود 300 کد اولیه استخراج شد. این کدها بعد از بررسی های مکرر در سه حیطه ی ذیل مجزا شد: نقش دین و عوامل پیش برنده و بازدارنده ی آن در سیاست ها؛ نقش های متفاوت روحانیت در قالب مرجع دینی، سیاست مدار و مشاور؛ و همچنین چگونگی ایفای نقش نهادها و مؤسسه های دینی در فرایند سیاست گذاری ایدز. نتیجه گیری: دین و طرز تفکر (ایدئولوژی) برآمده از آن، کارکردهای پیش برنده و بازدارنده ی پرقدرتی در اجرای برنامه های کنترل و پیشگیری از ایدز دارد. بی توجهی به جنبه ی مذهبی جامعه ی ایرانی، سبب اثربخشی اندک سیاست ها و به دست نیامدن نتیجه ی مناسب در کنترل ایدز شده است.

مقدمه و هدف پژوهش: در ساختار نظام جمهوری اسلامی، نهادهای فراوانی وجود دارند که متولی امر دین هستند و دست کم بخشی از بودجه خود را از طریق منابع دولتی تأمین می کنند. مسئله اصلی این مقاله این است که از طریق چه راهکارهایی می توان کارآمدی این نهادها به معنای کارایی و اثربخشی آنها را ارتقا بخشید. داده های این مقاله از طریق مصاحبه با مدیران کنونی یا سابق همین نهادها تأمین شده است. روش پژوهش: روش این مقاله تحلیل مضمون کیفی است. تحلیل مضمون داده های مذکور پس از کدگذاری و مقوله بندی نشان می دهد که راهکارهای ارائه شده در دو ساحت کلی ساختاری و غیرساختاری قابل صورت بندی است. راهکارهای ساختاری تجویزهایی برای اصلاح خود ساختار نهادها صرف نظر از منابع انسانی هستند و راهکارهای غیرساختاری توصیه هایی مستقیم برای عوامل انسانی هستند. یافته ها و نتیجه گیری: مهم ترین راهکارهای ساختاری عبارت اند از: ادغام نهادها، حفظ استقلال آنها، مدیریت فعالیت منابع انسانی، تقسیم کار بین نهادها، اصلاحات مدیریتی، نظارت، اصلاح روند عزل و نصب منابع انسانی، افزایش بودجه، تعامل با سایر نهادها، ارائه آمارهای کیفی و خروجی محور و اصلاح چالش های قانونی. مهم ترین راهکارهای غیرساختاری نیز عبارت اند از: بهره گیری از نیروی متخصص، ارتقای سطح معرفتی نیروها، عملکرد اخلاقی آنان، پرهیز از انگیزه های مادی، وظیفه گرایی، ترویج دغدغه های دینی و قرآنی، بهره از مدیران دارای شبکه ارتباطی قوی، عمل دقیق به اساسنامه و اسناد بالادستی و مقبولیت مدیران ستادی در صفوف. به باور این تحقیق برای کارآمدسازی نهادهای دینی اولاً اصلاحات ساختاری در اولویت است و ثانیاً مهم ترین راهبرد ساختاری برای تحقق این منظور تاسیس شورای عالی حکمرانی دینی است.د.