پژوهشنامه اسلامی زنان و خانواده (طهورا سابق)

کیفیت روابط همسران در خانواده از اثرگذارترین عوامل سلامت و تعالی فرد و جامعه است. پژوهش حاضر با هدف تدوین مدل مفهومی غنی سازی روابط همسران با تأکید بر تأمین نیازهای روان شناختی با تأکید بر منابع اسلامی انجام شده است. بدین منظور مجلداتی از کتاب بحارالانوار که به طور مبسوط به بیان روایات مرتبط با روابط بین فردی و به طور خاص به روابط همسران اختصاص دارد و در هر باب، آیات مرتبط با موضوع پژوهش حاضر را نیز شامل می شود انتخاب شد. پژوهش حاضر با روش توصیفی-تحلیلی و کمی-کیفی تجزیه و تحلیل شده است. در پایان و پس از روایی سنجی نتایج به دست آمده، ۳ مؤلفه زمینه ساز سلبی، ۱5 مؤلفه زمینه ساز ایجابی، 3 مؤلفه هسته ای و 7 مؤلفه پیامدی در مورد غنی سازی روابط همسران به تأیید کارشناسان رسید که مبتنی بر آن مدل مفهومی غنی سازی روابط همسران با تأکید بر تأمین نیازهای روان شناختی و براساس روایات کتاب بحارالانوار طراحی شد.

موقعیت انتخاب همسر از خطیرترین مراحل زندگی انسان است. پیامدهای خوداثربخشی سازنده یا مخرب افراد در این موقعیت می تواند بر تمام آینده فرد اثرگذار باشد. پژوهش حاضر باهدف ساخت و اعتبارسنجی مقیاس خوداثربخشی در انتخاب همسر به روش غیرآزمایشی از نوع همبستگی انجام شد. جامعه آماری شامل افراد حاضر در شبکه اجتماعی ایتا بود که باروش نمونه گیری در دسترس تعداد 228 نفر از ایشان انتخاب شدند و به مقیاس های خوداثربخشی در انتخاب همسر و خودکارآمدی در انتخاب همسر پاسخ دادند. برای تعیین اعتبار پرسش نامه از روش آلفای کرونباخ و دونیمه سازی و برای تعیین روایی سازه از روش همبستگی و تحلیل عاملی اکتشافی استفاده شد. داده های به دست آمده به کمک نسخه 24 نرم افزار آماری SPSS، با روش های همبستگی پیرسون، آزمون دونیمه سازی و تحلیل عاملی اکتشافی تجزیه و تحلیل شد. نتایج نشان داد که مقیاس خوداثربخشی در انتخاب همسر، هفت عامل دارد که عبارتند از: خوداثربخشی شناختی، خوداثربخشی ارتباطی، خودتنظیمی هیجانی، تردید در انتخاب، مواجهه جرأت مندانه، انتخاب هدفمند و خودتنظیمی شناختی. آلفای کرونباخ 95/0 نشان دهنده اعتبار مناسب این مقیاس است. براساس یافته های پژوهش می توان گفت که این مقیاس خوداثربخشی در انتخاب همسر، اعتبار و روایی مناسبی دارد و عوامل منسجمی از آن به دست می آید که می توان با کاربرد آن، خوداثربخشی افراد را در ازدواج بررسی و در فعالیت های بالینی، آموزشی و پژوهشی از آن استفاده کرد.

پژوهش حاضر باهدف بررسی اثربخشی معنویت درمانی گروهی بر تاب آوری روان شناختی مادران با کودک کم توانی ذهنی و باروش نیمه آزمایشی ازنوع پیش آزمون-پس آزمون با گروه گواه انجام شد. جامعه آماری شامل مادران دارای کودک کم توانی ذهنی بود که فرزندشان در سال تحصیلی 1402-1401 در مدارس استثنایی شهر تبریز در مقطع ابتدایی مشغول به تحصیل بودند. جهت انجام پژوهش، تعداد 42 نفر از این مادران بااستفاده از نمونه گیری در دسترس انتخاب و به صورت تصادفی در گروه آزمایش و گواه گمارده شدند. شرکت کنندگان گروه آزمایش طی 12 جلسه معنویت درمانی را دریافت کردند و گروه گواه در لیست انتظار باقی ماندند. داده ها با استفاده از از پرسش نامه تاب آوری ریچاردسون جمع آوری (پیش آزمون و پس آزمون) و با آزمون تحلیل کواریانس چندمتغیره تحلیل شد. نتایج پژوهش نشان داد که معنویت درمانی گروهی بر تاب آوری روان شناختی مادران با کودک کم توانی ذهنی با اندازه اثر 462/0 تأثیر معنادار دارد (05/0 p< ). بنابراین، متخصصان می توانند برای ارتقای تاب آوری روان شناختی مادران با کودک کم توانی ذهنی از معنویت درمانی به عنوان مداخله ای مؤثر استفاده کنند.

نقد و بررسی آرای اندیشمندان اسلامی در تفسیر آیات مرتبط با زنان، نقش و جایگاه این دانشمندان را در تنویر افکار و توسعه مبنایی مباحث مشخص می کند. فیض کاشانی از مفسران شیعی قرن یازدهم، به طرح مباحث نو و متفاوت با دیدگاه مشهور می پردازد. باتوجه به جایگاه ویژه اندیشه های فیض کاشانی در میان علمای مسلمان، پژوهش حاضر با استفاده از داده های کتابخانه ای و به روش تحلیلی-اسنادی نظریه های وی درباره مهمترین چالش های تفسیری در حیطه مطالعات زنان انجام شد. مهمترین یافته های جایگاه شناسانه این مفسر، حاکی از تقرب زنان به شهوات و مادیات، ضعف زن در نیروی عقل و تدبیر، طفیلی بودن خلقت زنان و کم بودن بانوان کامل است. مهمترین آرای تفسیری فیض کاشانی در بحث اجتماعی زنان عبارت است از: قوامیت مردان بر زنان به مثابه رابطه والی بر رعیت، کمتر بودن حق زنان نسبت به مردان، نسبی بودن سن بلوغ دختران، تمکین زن به معنای اطاعت عام از شوهر و انتساب سیادت ازسوی مادر. با رویکرد تحلیل انتقادی، برخی از آرای مذکور در تعارض با برخی آیات و روایات است و دسته ای دیگر بااستناد به قرائن قرآنی و روایی، صواب می باشد.

پوشش اسلامی به ویژه حجاب، یکی از مسائل چالش برانگیز در تاریخ مطالعات شرق شناسی بوده است. پژوهش حاضر با هدف بررسی دیدگاه های مستشرقان درباره حجاب اسلامی در قرن اخیر به روش تحلیلی- انتقادی اسپریگنز، انجام شد. نتایج بررسی ها نشان داد که نقدهای مستشرقان بر پایه های غرض ورزانه و ایدئولوژیک قرار دارد نه تحلیل های علمی و عینی. رسانه ها، ابزار مؤثری در مقابله با این تبلیغات منفی شناخته می شوند تاجایی که می توانند با تغییر نگرش ها و تصورات اشتباه، فرهنگ حجاب اسلامی را تقویت نموده و به رفع شبهات موجود در مورد آن کمک کنند. همچنین نتایج نشان داد که مستشرقان، حجاب را نشانه ای از عقب ماندگی زنان مسلمان می دانند، درحالی که این پوشش، نمادی از هویت دینی و فرهنگی جوامع اسلامی است. در پژوهش حاضر راهکارهایی همچون ارزش گذاری غیرمستقیم دولت ها، هنجارسازی، نمادسازی، توجیه افکار عمومی نسبت به تحول در سبک زندگی برای ارتقای  آگاهی و مقابله با دیدگاه های منفی مستشرقان ارائه و به اهمیت استفاده از رسانه های جمعی برای ترویج و نهادینه سازی فرهنگ حجاب در دنیای معاصر تأکید شد.

با نگاهی اجمالی به اسناد بین المللی مرتبط با حقوق زنان که در قرن بیستم تصویب شده است، افزایش تدریجی این اسناد و تغییر ماهوی موضوعات آنها قابل مشاهده می باشد. باتوجه به نقش مهم شناخت عوامل و زمینه های رشد کمی و تحول ماهوی اسناد بین المللی مرتبط با حقوق زنان در این دوران، پژوهش حاضر باهدف شناسایی عوامل و زمینه های تحول اسناد بین المللی مرتبط با حقوق زنان، تبیین چگونگی موضع گیری نظام اسلامی در برابر این اسناد و نیز پیش بینی تحولات آینده این اسناد، به روش تحلیلی- اسنادی انجام شد. یافته های پژوهش نشان داد مهمترین عوامل و زمینه های رشد کمی و تحول ماهوی اسناد بین المللی مرتبط با حقوق زنان در قرن بیستم عبارتند از: حاکمیت گفتمان مبتنی بر شناسایی کرامت (حیثیت) ذاتی و حقوق برابر همه انسان ها در استمرار تفکر مدرن غربی بر اسناد بین المللی مرتبط با حقوق زنان؛ تثبیت سلطه و حاکمیت بلامنازع آمریکا بر نظام جهانی سرمایه داری و تبدیل آن به ابرقدرت سیاسی، اقتصادی و نظامی؛ همچنین، اثرپذیری نهادهای وابسته به سازمان ملل متحد از جریان های خارج از این سازمان که احقاق حقوق زنان را با معیارهای آمریکایی دنبال کرده و هرگونه تفاوت جنسیتی میان زن و مرد را انکار می نماید.

از چالش های مهم در حوزه خانواده، مسئله فرزند آوری است. اینکه آیا فرزندآوری یک حق یا حکم است، می تواند مبنای تصمیم گیری در موضوعات مختلف حقوقی وابسته به خانواده شود. پژوهش حاضر با هدف بررسی نظرات مشهور فقهای امامیه در ماهیت حکمی فرزندآوری و تعارض این حق با دیگر حقوق زوجین و علل انگیزشی امتناع زوجین از فرزندآوری روش تحلیلی – اسنادی  انجام شد. بدین منظور منابع مکتوب فقهی- حقوقی در این مسئله مورد بررسی قرار گرفت و نتایج بررسی ها نشان داد فرزندآوری یک حق  است. برخی فقها حق فرزند آوری را به زن و برخی دیگر به مرد اختصاص داده اند. هر کدام از فقها سعی کرده اند در اثبات نظر خود به ادله ای استناد کنند که ادله هر دو دیدگاه قابل نقد است.نداندا  دیدگاهی که جامع به نظر می رسد این است که حق فرزندآوری یک حق مشترک میان زوجین است که می توان این نظر را با توجه به ثبوت دیه بر عزل کننده اعم از زن و مرد، مستحب بودن ازدواج با زن ولود، عدم ظهور آیات و روایات بر وجوب فرزندآوری تقویت کرد. این دیدگاه، باتوجه به عرف متشرعه و به مثابه یک حق طبیعی زن و مرد، اختلافات درباره ماهیت حکمی فرزندآوری را کاهش می دهد.