مطالعات قرآن و علوم

مطالعات قرآن و علوم

مطالعات قرآن و علوم سال 8 بهار و تابستان 1403 شماره 15

مقالات

۱.

چالش های مدیریتی جامعه اسلامی بر اساس خطبه غدیر

کلیدواژه‌ها: مدیریت مدیریت پیامبر جامعه اسلامی خطبه غدیر چالش مدیریتی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۶ تعداد دانلود : ۱۷
خطبه غدیر یکی از اسناد مدیریتی پیامبر خاتم (ص) به عنوان راهبر و هادی امت اسلامی و جامعه انسانی است. این خطبه، ترسیم جامعی از منطق، مبانی و چالش های رشد، تعالی و پیشرفت همه جانبه انسان (و نیز جامعه، حکومت و سازمان ها) می باشد. رسالت و مأموریتی که به عهده پیامبران و امامان معصوم (ع) و انسان های مؤمن و صالح گذاشته شده است. در این نوشتار تلاش شده است چالش های مدیریت و رهبری جامعه اسلامی بر اساس تحلیل گزاره های مرتبط از خطبه غدیر در قالب شبکه چالش های مدیریتی استنباط و تبیین گردد. اندکی پاکان و فزونی چند رویان، دسیسه ملامت گران، حسادت ملازمت و همراهی مدام امام علی (ع) با پیامبر (ص)، اندیشه انکار حقیقت و مخالفت با ولایت، طراحی شکاف بین قرآن و عترت، نقض عهد و پیمان شکنی، بازگشت به اندیشه جاهلیت، وجود ناکثین، مارقین و قاسطین در میان امت و ... از جمله عناصر اصلی شبکه چالش های مدیریتی در جامعه اسلامی است که از استنطاق و توصیف و تحلیل فرازهایی از خطبه غدیر استنباط و بر اساس شواهد و تأییدات آیات قرآن و جوامع روایی تبیین شده است.
۲.

فراترکیب انگیزش در قرآن کریم؛ چیستی، چرایی و چگونگی

کلیدواژه‌ها: فراترکیب چیستی چرایی چگونگی انگیزش در قرآن

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۹ تعداد دانلود : ۲۰
فراترکیب از طریق فراهم نمودن نگرش روشمند و نظام مند برای پژوهشگران به کشف و استخراج موضوع ها و انگاره های نو می پردازد. این نوع روش سبب ارتقای دانش رایج شده و اشراف محقق را نسبت به مسائل موردپژوهش توسعه و گسترش می دهد. در واقع این روش زمینه ساز تحقیقات دیگر و ایجاد بام دانش برای سیر سریع پژوهشگران بعدی است. فراترکیب انگیزش در قرآن برای یاری و کمک به شکل گیری پارادایم علوم انسانی اسلامی امر ضروری بوده است. تحقیق حاضر در این راستا و رفع خلأ در این زمینه انجام یافته است. روش تحقیق فراترکیب بوده است. یافته های تحقیق بیانگر این است که تاکنون حدود 28 عنوان مقاله در خصوص انگیزش در قرآن نگارش یافته و منتشر شده است. محتوای مقالات بیانگر این است که انگیزش در قرآن کریم از هر سه وجه چیستی، چرایی و چگونگی مورد بحث قرار گرفته است که تبیین این سری از تحقیقات، راهگشای تحقیقات بعدی به نحو تخصصی تر و جزئی تر خواهد بود.
۳.

مبانی قرآنی مدیریت امیدمحور بر اساس سنت های خدا با تأکید بر بیانیه گام دوم انقلاب

کلیدواژه‌ها: سنت ها مبانی مدیریت امید خوش بینی آینده بیانیه گام دوم انقلاب سید علی خامنه ای رهبر قرآنی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۶ تعداد دانلود : ۱۶
امید در ادبیات رهبر معظم انقلاب کلمه ای پربسامد است. در متن بیانیه گام دوم، توصیه نخستین، توصیه به امید و نگاه خوش بینانه به آینده است. این امید که البته امیدی صادق است و تبیین آن در آینه آموزه های وحیانی ضروری می نماید، مدیریتی را به دنبال خواهد داشت که برای مدیران سودمند است. با عنایت به این مطلب که قرآن در رهبری حکیمانه رهبر معظم انقلاب جایگاه ویژه ای دارد بایست در قرآن دلایل این امید را جست. سنت ها یا همان قانون های خدا در قرآن زمینه ای برای ایجاد این امید صادق ایجاد می کند و پشتوانه هایی برای مدیریت امیدمحور خلق می نماید. تحقیق حاضر درصدد است با روش تحلیلی توصیفی نسبت بین سنت ها و کیفیت ایجاد امید به آینده را در مدیران بیابد و این باور مبنایی را در مدیریت تبیین نماید.  از مهم ترین دستاوردهای این پژوهش فهم نسبت بین آموزه هایی مانند سنت ها در قرآن و رفتار مدیران و خصوصاً تصمیم های آن ها است که محوری ترین جلوه آن مدیریت امیدمحور و نگاه خوش بینانه به آینده است.
۴.

اصل تدریج در نظام هدایتی قرآن و مقایسه آن با نظریه تصمیم گیری جزئی – تدریجی

کلیدواژه‌ها: تصمیم گیری جزئی تدریجی تصمیم گیری جزئی تدریجی تغییر جزئی تدریجی اصل تدریج در قرآن

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۴ تعداد دانلود : ۱۱
این مقاله به بررسی اصل تدریج در نظام هدایتی قرآن کریم و مقایسه آن با نظریه تصمیم گیری جزئی - تدریجی می پردازد. با توجه به اهمیت تصمیم گیری مؤثر در ایجاد تغییرات مثبت سازمانی، مدل تصمیم گیری جزئی - تدریجی به عنوان رویکردی کارآمد برای حل مسائل سازمانی پیشنهاد شده است. این نظریه بر تغییرات کوچک و تدریجی تأکید دارد و می تواند فرآیندهای تصمیم گیری را تحت محدودیت های مختلف بهبود بخشد. در این میان، اصل تدریج گرایی در قرآن به عنوان روشی اساسی برای هدایت افراد و ارتقای پیشرفت اجتماعی شناخته شده است که می تواند بینش های دینی را به نظریه های مدیریتی ارائه دهد. یافته های این مطالعه شباهت هایی را بین هر دو رویکرد از جمله تأکید بر تغییر تدریجی، پاسخگویی به شرایط و محدودیت ها و تداوم فرآیندها نشان می دهد. با این حال، تفاوت های اساسی نیز وجود دارد. دیدگاه قرآنی تدریج گرایی را ابزاری برای اصلاحات بنیادین و هدایت بشریت به سوی کمال می داند، در حالی که تصمیم گیری تدریجی عمدتاً بر حفظ وضع موجود و اعمال تغییرات جزئی متمرکز است. این پژوهش با روش توصیفی- تحلیلی انجام شده و نتایج آن به غنی سازی دانش مدیریتی بر اساس آموزه های دینی در حوزه های تصمیم گیری و تحول اجتماعی کمک نماید.
۵.

روش شناسی و فرایند تحقیقات قرآن و مدیریت

کلیدواژه‌ها: قرآن کریم روش تحقیق پژوهش های مدیریتی مطالعات میان رشته ای آسیب شناسی روش تحقیق

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۰ تعداد دانلود : ۱۴
روش شناسی مطالعه و تحقیقات قرآن و مدیریت با محوریت این مقاله بر اساس نتیجه بنیادی-توسعه ای و بر اساس هدف اکتشافی و بر اساس داده کیفی هست. از نظر منابع، روش تحقیق کتابخانه ای بوده، از نظر گردآوری تبیین مطالب، توصیفی هستند. در موارد نادری هم از روش تطبیقی بین نظرات و فرایند برنامه ریزی راهبردی علمی و برنامه ریزی راهبردی قرآنی استفاده شده است. روش تفسیر موضوعی درون قرآنی، روش تفسیر موضوعی برون قرآنی، روش کشف و استقراء و روش شبکه ای یا سیستمی از جمله روش های تفسیری مورد تکیه در این تحقیق است. هرچند سهم روش تفسیر موضوعی برون قرآنی موسوم به روش شهید صدر بیشتر از روش های دیگر و شاید اصلی ترین روش است. پس از استفاده اولیه از روش تفسیر موضوعی برون قرآنی و شناسایی محورهایی برای تحقیق و طرح سؤالاتی از قرآن، در بخش های مختلف، روش تفسیر موضوعی درون قرآنی مورد استفاده قرار خواهد گرفت تا موضوع محل بحث از منظر قرآن کریم مورد بررسی قرار گیرد. بهره گیری از قواعد تفسیری عام و خاص، روش های تفسیری، آسیب شناسی مباحث میان رشته ای و دادن الگوواره در فرایند انجام مطالعه و تحقیقات نوین علوم میان رشته ای، از دیگر دستاوردهای این تحقیق می باشد.
۶.

عوامل مؤثر خودکنترلی در منابع انسانی سازمان از منظر قرآن

نویسنده:

کلیدواژه‌ها: عوامل خودکنترلی منابع انسانی سازمان و قرآن

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۰ تعداد دانلود : ۱۶
خودکنترلی، مدیریت بر خویشتن و منابع انسانی در سازمان است که افراد را به انجام یا ترک برخی از امور ملزم می کند. دستیابی به چنین مدیریتی از طریق مهار امیال حاصل می شود و مفهوم ضمنی آن، فرونشانی یا مهار کردن است که تأثیر بسزایی در تقویت کارآمدی و اثربخشی دارد. این پژوهش با هدف بررسی عوامل مؤثر بر خودکنترلی در منابع انسانی سازمان ها بر پایه آموزه های قرآنی، به روش داده بنیاد انجام شده است. فرایند نظریه سازی در این روش شامل کدگذاری های باز، محوری و انتخابی است که طی روند آن، کدها به مفاهیم و مفاهیم به مقوله ها تبدیل شده و در نهایت با برقراری پیوند بین مقوله ها، مدل عوامل مؤثر خودکنترلی در منابع انسانی سازمان ها مشخص شده است. یافته های این تحقیق نشان می دهد که عوامل مؤثر بر خودکنترلی در منابع انسانی سازمان ها عبارت اند از: توحید محوری، تهذیب نفس، آخرت گرایی، خوف و رجاء، عمل گرایی، وجدان کاری، نظارت مداری، اصلاح فردی، حیا و عفت. این عوامل باعث تقویت خودکنترلی و حفظ گوهر گران بهای منابع انسانی، عدم فروختن آن به امیال هوس ها، بهره وری بیشتر سازمان ها، خلق معنویت، صداقت و حفظ کرامت انسانی در منابع انسانی سازمان ها می شوند. 
۷.

اصول مدیریت آموزش عقیدتی سیاسی از منظر قرآن با تأکید بر اندیشه امام خامنه ای

نویسنده:

کلیدواژه‌ها: اندیشه ی قرآنی امام خامنه ای اصول مدیریت مدیریت آموزش عقیدتی سیاسی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۴ تعداد دانلود : ۹
 مدیریت کیفیت و کمیت آموزش ها در نیروهای مسلّح براساس آموزه های قرآنی با تأکید بر دیدگاه های امام خامنه ای لازم است چون هدف این آموزش ها، تأمین سلامت فکری و اخلاقی و تغذیه ی اعتقادی، سیاسی و در یک کلام تربیت اسلامی کلیه ی کارکنان به منظور ایجاد توانایی و آمادگی های فکری و معنوی لازم در آن ها، برای حراست و دفاع همه جانبه از انقلاب اسلامی و دستاوردهای آن می باشد؛ پژوهش پیش رو با استفاده از روش توصیفی و تحلیلی و با بهره گیری از گزاره های قرآن کریم و منظومه ی فکری امام خامنه ای به تجزیه وتحلیل مسئله پرداخته است. نتایج و ره آوردهای پژوهش نشان می دهد مهم ترین اصول مدیریت آموزش عقیدتی سیاسی از منظر قرآن عبارت اند از: اصل حاکمیت قانون، اصل مردم داری، اصل مشورت خواهی، اصل شفاف سازی، اصل نظارت و کنترل، اصل آموزش مستمر و مداوم، اصل به کارگیری مهارت و تخصّص و مقام معظم رهبری نیز با بهره گیری از قرآن کریم، در بیاناتشان و تألیفات متعدّد به این اصول اشاره نموده و تأکید نموده است که برجسته ترین و تأثیرگذارترین اصول مدیریت آموزش عقیدتی سیاسی موارد یاد شده اند که باید در فرآیند آموزش و مدیریت مطمح نظر مدیران قرار گیرد؛ تا ظرفیت های نظام آموزشی با پیاده کردن اصول یاد شده در بین نیروهای مسلّح، آموزش ها تعالی و ارتقا یابد و نتایج ارزشمند حاصل گردد.
۸.

واکاوی مفهوم بسیج منابع و امکانات در سازمان از منظر قرآن

کلیدواژه‌ها: قرآن واکاوی بسیج منابع مدیریت سازمان

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۰ تعداد دانلود : ۱۲
در جهان معاصر«سازمان ها» رکن رکین و اصلی جوامع بشری هستند. شرایط مختلف زمانی و مکانی و نیازهای گوناگون انسان ها باعث ظهور و بروز و گسترشِ چشم گیر و روزافزون سازمان ها و اداراتِ گوناگون شده است. از نظر اهمیت سازمان ها، بایدگفت که در تمام زندگی انسان امروزی از تولد تا دم مرگ، تأثیرگذاری دارند. و سازمان ها زمانی می توانند به اهداف و مقاصد مطلوب و مرغوب خود بر سند که از مدیریتی توانمند، شایسته، کاردان و کار بلد برخوردار باشند. چون که «مدیریت» مهم ترین علت و عامل تداوم و حیات و استمرار موفقیت سازمان ها است.  مدیران نقش اساسی و بی مانندی در بالندگی، شکوفایی و باروری سازمان ها دارند.آنچه که باعث موفقیت سازمان ها به صورت اصولی می شود فراهم نمودن منابع و امکانات مورد نیاز آن ها است. بدون بسیج منابع و امکانات مادی، معنوی، ارزشی، سازمان ها قالب بی معنا بیش نیستند. پژوهش حاضر با روش توصیفی- تحلیلی و روش استنطاقی، سامان یافته است. از این رو سؤال اصلی تحقیق این است که بسیج منابع و امکانات در سازمان از منظر قرآن چیست؟  یافته ها نشان می دهد که قرآن کریم به دلالت مطابقی، تضمنی و التزامی به بسیج منابع، اعم از منابع مادی و معنوی که مورد نیاز هر سازمان است اشاره نموده است و تحقیق پیشرو به مهم ترین آن ها که در پژوهش تبیین شده پرداخته است.
۹.

مؤلفه های تمدّن اسلامی از منظر قرآن با تأکید بر اندیشه امام خامنه ای

کلیدواژه‌ها: تمدن اندیشه های رهبری تمدن اسلامی مؤلفه های تمدن معنویت گرایی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۱ تعداد دانلود : ۱۱
جهش بزرگی که در سده ی اخیر اتفاق افتاد، محصول اندیشه ی نمایندگان اندیشوران غربی است. در حالی که آبشخور آن تمدن کهن اسلامی است که ریشه در آموزه های وحیانی دارد و می بایست کشف و تحلیل شود. دراین میان تحولات عظیم فرهنگی، سیاسی، اقتصادی در دهه های اخیر آن هم در مقیاس جهانی که با روشنایی خورشید عالم تاب انقلاب اسلامی به ظهور پیوست، نوید یک چرخش عظیم و تحول جدی در مبانی فکری و ذهنی بشری در حال به وقوع پیوستن را می دهد. این مقاله با کاربست روش توصیفی- تحلیلی مؤلفه های تمدن اسلامی از منظر قرآن کریم را با توجه به اندیشه های مقام معظم رهبری(مدظله العالی) بررسی و تبیین کرده است. یافته های تحقیق نشان می دهد مواردی از قبیل معنویت گرایی، خردورزی، عدالت محوری، کارآمدی از مهم ترین مؤلفه های تمدّن اسلامی است که در اندیشه قرآنی مقام معظم رهبری(مدظله العالی) بازشناسی و تبیین شده است. مؤلفه های یاد شده در صورت تحقق، منجر به تشکیل دولت اسلامی، تحقق جامعه اسلامی و تشکیل تمدن بزرگ اسلامی می شود که  در صورت اجرای دقیق، خودباوری و نوآوری  را در پی خواهد داشت و منجر به تعالی انسان می شود.
۱۰.

مؤلفه های استخدام نیروی انسانی در سازمان از منظر قرآن

نویسنده:

کلیدواژه‌ها: مؤلفه سازمان نیروی انسانی و قرآن

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۸ تعداد دانلود : ۱۳
رشد و با لندگی و توجه به توسعه نیروی انسانی در سازمان های پیشرفته دنیا از نکات بسیار اساسی است. اسلام به عنوان یک دین جامع و کامل توسعه معنوی و کرامت ذاتی انسان را سرلوحه دستورات خود قرار داده است. از آنجا که سرمایه انسانی اصلی ترین دستاورد الگوهای توسعه منابع انسانی است امروزه سازمان های موفق و پیشرو نقش خود را در حفظ و ارزش نهادنیه نیروی انسانی جهت تولید و بهره وری بیشتر قرار داده اند.دانشمندان غربی و اسلامی در حوزه ی دانش مدیریت بر این باور هستند که انسان در بستر فرهنگی و ارزشی خود اقدام به فعالیت می کند. بنابراین لازم است مؤلفه ها مرتبط با  استخدام نیروی انسانی در سازمان و جامعه نیز بر اساس فرهنگ و ارزش های آن جامعه تعریف گردد. در این راستا، محققان با توجه به اهمیت، نفوذ و جایگاه دین مقدس اسلام در عصر معاصر، به بررسی کتاب آسمانی قرآن کریم که بر مبنای اعتقادات مسلمانان، کتاب زندگی فردی و اجتماعی است، پرداخته و سعی نموده اند که مؤلفه های استخدام نیروی انسانی در سازمان را بر اساس آن استخراج نمایند. هدف این تحقیق، که با روش توصیفی-تحلیلی انجام گرفته، بررسی مؤلفه های استخدام نیروی انسانی در سازمان از منظر قرآن کریم است. یافته های این تحقیق نشان می دهد مؤلفه های معنوی و غیر معنوی با بررسی آیات مرتبط با استخدام نیروی انسانی در قرآن شناسایی شده اند.
۱۱.

مؤلفه های برنامه ریزی راهبردی در اندیشه قرآنی امام خامنه ای

کلیدواژه‌ها: برنامه ریزی برنامه ریزی راهبردی آینده نگری اندیشه قرآنی امام خامنه ای

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۷ تعداد دانلود : ۱۰
یکی از ارکان و وظایف مدیریت، برنامه ریزی است. تا آنجا که دست یابی به اهداف از قبل تعیین شده، بدون آن امکان پذیر نمی باشد. البته لازم به ذکر است، زمانی می تواند برنامه ریزی برای موفقیت و رسیدن به اهداف مفید و مؤثر واقع شود که مقتبس شده از آموزه های قرآنی و بر اساس رهنمودهای انبیا و اولیای الهی باشد. و در این زمینه امام خامنه ای در عصر کنونی به عنوان یک مدیر بی بدیل بوده و توانسته بیش از چهار دهه جامعه و فراتر از جامعه، را همراه با عمل مدیریت نموده است. نیز رهبری با بیانات و رهنمودهای مدبرانه به نحو احسن و اکمل برنامه ریزی در مدیریت را تبیین نموده است که در این پژوهش به تحلیل قرآنی آن پرداخته می شود. در این تحقیق نگارنده مسئله یادشده را از روش توصیفی و تحلیلی و با تمسک به آیات الهی و بیانات امام خامنه ای، مورد تجزیه وتحلیل قرار داده است. یافته های پژوهش برآن است که تحلیل قرآنی مؤلفه های برنامه ریزی راهبردی در اندیشه قرآنی امام خامنه ای بر مبنای همچون: تفکر و تلاش، امدادهای الهی و توسل، توکل، امیدواری، صبر و استقامت، تدریج و گام به گام و هدفمندی و آینده نگری بوده است.
۱۲.

شاخصه های مدیریت نظامی از منظر قرآن با تأکید بر اندیشه های امام خامنه ای

کلیدواژه‌ها: اندیشه های امام خامنه ای شاخصه مدیریت مدیریت نظامی حکومت اسلامی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۸ تعداد دانلود : ۱۱
یکی از مؤلفه های اقتدار حکومت ها در دنیا، قدرت نظامی است و سازنده این اقتدار، نیروهای نظامی هستند که امام خامنه ای در حوزه شیوه های مدیریت مطلوب نیروهای نظامی و مسائل پیرامون آن به بیان شاخصه ها و ملاک های آن پرداخته اند. با توجه به اهمیت مسئله و تأثیر آن در صعود و سقوط کشور، ضرورت دارد که این مهم از منظر کلام وحی مورد تجزیه وتحلیل قرار گیرد. ازاین رو نگارنده با مراجعه به آیات قرآن و بررسی اقوال مفسران و بهره گیری از بیانات امام خامنه ای و با استفاده از روش توصیفی و تحلیلی به بررسی شاخصه های مسئله یاد شده پرداخته اند. برآیند و ره آورد پژوهش بیانگر آن است که مهم ترین شاخصه های مدیریت نظامی از منظر قرآن کریم عبارت اند از: ایمان و عمل صالح، مشورت پذیری، صبر و سعه صدر، بصیرت و آگاهی، قدرت جسمی و روحی، انتقادپذیری، حق مداری، اطاعت پذیری و روحیه جهادی. همچنین مشخص شد که مقام معظم رهبری نیز با تمسک به قرآن کریم در بیانات و تألیفات خود مجدانه به این امور تأکید نموده است. ایشان رهنمودهای مؤثر و متمایز در بیان شاخصه های مدیریت نظامی از مدیریت نظامی رایج در جهان را ارائه می نماید و این تمایز و تفاوت ریشه در الهامات استنطاقات قرآنی ایشان داشته که توانسته است علاوه بر تحول آفرینی در حوزه اندیشه، الگوی عملی از مدیریت نظامی بر خواسته از بطن و متن قرآن کریم را به تصویر کشد.

آرشیو

آرشیو شماره‌ها:
۱۵