
توسعه فضاهای پیراشهری
توسعه فضاهای پیراشهری سال 6 پاییز 1403 شماره 3 (پیاپی 13) (مقاله علمی وزارت علوم)
مقالات
حوزههای تخصصی:
انسجام کالبدی در شهرها و پیرامون شهرها می تواند بهبود زیست پذیری شهری را تسهیل کند، زیرا باعث تسهیل دسترسی به خدمات، حمل ونقل پایدار، ارتباطات اجتماعی و ایجاد محیطی زیبا و سالم می شود و بررسی آن در ابعاد مختلف وجودی از اهمیت زیادی برخوردار است. هدف این پژوهش، تحلیل تأثیر انسجام کالبدی بر زیست پذیری فضاهای پیرامون کلانشهر تهران است و شهر پردیس به عنوان نمونه موردی برای بررسی انتخاب گردید. این پژوهش ازلحاظ هدف کاربردی و ازلحاظ روش توصیفی- تحلیلی است. جهت جمع آوری داده ها و اطلاعات موردنیاز از روش کتابخانه ای، میدانی و پرسشنامه بهره گرفته شد. حجم نمونه این پژوهش 385 نفر(305 نفر شهروندان و 80 نفر متخصص) از شهروندان و از کارشناسان خبره و مدیران و مسئولان شهری و سایر رشته های مرتبط با برنامه ریزی شهری می باشد. نتایج به دست آمده با استفاده از نرم افزار PLS و روش دیمتل موردمحاسبه واقع قرار گرفت. با توجه به نتایج نرم افزار PLS، ضریب تأثیر انسجام کالبدی بر زیست پذیری اجتماعی، اقتصادی، محیطی و کالبدی دارای تأثیر مثبت و رابطه معنادار هستند. نتایج حاصل از روش دیمتل، نشان می دهد که در بین شاخص های انسجام کالبدی، پیوستگی و اصل سلسله مراتب فضایی به ترتیب به عنوان عوامل اثرگذار و اثرپذیر در نواحی شهر پردیس شناخته شد. در بین شاخص های زیست پذیری شهری، عامل کالبدی و عامل زیست محیطی به ترتیب جز عوامل علّی و معلول شناسایی شد.
ارزیابی خدمات توسعه گردشگری در روستاهای پیراشهری ایذه(مقاله علمی وزارت علوم)
حوزههای تخصصی:
سیستم اطلاعات جغرافیایی با تلفیق مدل های تصمیم گیری، در حوزه های توسعه مکانی ازجمله ظرفیت های گردشگری مؤثر است. روستاهای گردشگری پیراشهری به دلیل خصوصیات و تفاوت های فضایی، در بخش خدمات متفاوت از دیگر نقاط روستایی عمل می نمایند. به واسطه همین شرایط، خدمات موردنیاز گردشگری این روستاها نیز متفاوت است. هدف این پژوهش ارزیابی خدمات موردنیاز توسعه گردشگری در روستاهای پیراشهری از طریق تلفیق مدل ویکور و تحلیل آن ها در محیط GIS است. این مطالعه در 5 روستای پیراشهری دارای قابلیت گردشگری انجام شد. روش تحقیق توصیفی-تحلیلی و مبتنی بر داده های پیمایشی و مکانی است. ابتدا از طریق مدل ویکور، خدمات مورد نیاز گردشگری در روستاها شناخته و رتبه بندی شدند. سپس با استفاده از الگوریتم های موجود در GIS، تحلیل های فضایی ارائه شد. نتیجه مدل AHP تائید نمود که خدمات اقامتی با ضریب اهمیت 389/0 و سپس خدمات حمل ونقل با ضریب 186/0 به عنوان مهم ترین خدمات موردنیاز شناخته شده اند. همچنین بر اساس مدل ویکور، روستای نورآباد با وزن 857/0 در رتبه اول جهت توسعه خدمات گردشگری شناخته شده و بر اساس الگوریتم مکان مرکزی در GIS، روستای کولفرح به عنوان روستای مرکزی در زمینه خدمات گردشگری مشخص شد. علاوه بر این، الگوریتم های فضایی محیط GIS تائید نمود که روستاهای پیراشهری ازلحاظ خدمات موردنیاز گردشگری، دارای الگوی تصادفی بوده اند و خودهمبستگی فضایی میان آن ها مشاهده نشده است. درنتیجه باید بر اساس اولویت بندی ارائه شده، توسعه خدمات برای آن ها برنامه ریزی و اجرایی شود.
تحلیل و ارزیابی میزان زیست پذیری سکونتگاه های روستایی نواحی پیراشهری (مطالعه موردی: کلانشهر اصفهان)(مقاله علمی وزارت علوم)
حوزههای تخصصی:
کیفیت زندگی مطلوب در نواحی روستایی یکی از اهداف برنامه ریزان روستایی می باشد، چراکه می تواند راهگشای معضلات لاینحل روستایی ازجمله فقر، اشتغال و مهاجرت های گسترده باشد. تحقیق حاضر باهدف شناسایی مهم ترین اولویت های زیست پذیری از دیدگاه ساکنان، ارزیابی سطح زیست پذیری در سکونتگاه های روستایی را مورد ارزیابی قرار می دهد. در این راستای نیز، در پژوهش کاربردی حاضر که با روشی توصیفی– تحلیلی انجام گرفته است، وضعیت زیست پذیری محیط های 8 روستای پیرامون کلانشهر اصفهان با جمع آوری داده ها موردسنجش قرار گرفت. با توجه به تعداد خانوارهای کل در جامعه نمونه (5940 خانوار=N) و با خطای 05/0 درصد در فرمول کوکران، حجم نمونه برابر 360 خانوار محاسبه که با روش تصادفی سیستماتیک از جامعه روستایی انتخاب شدند و سپس تجزیه وتحلیل آن ها با آزمون های استنباطی(خی دو، تی تک نمونه ای، تحلیل مسیر، رتبه ای فریدمن) انجام گرفت. نتایج به دست آمده نشان دادند که با توجه به میانگین به دست آمده برابر 96/2 می توان عنوان کرد که وضعیت زیست پذیری در سطح رضایت بخشی نمی باشد. در این میان، میانگین سطح زیست پذیری روستاهای موردمطالعه در بعد اقتصادی با میانگین 77/2، بعد اجتماعی با میانگین 93/2، محیطی 15/3 و کالبدی با میانگین برابر 02/3 محاسبه گردید. با توجه به اینکه بعد اقتصادی دارای کمترین میزان می باشد، به صورت مستقیم، بیشترین تأثیر را در رقم خوردن این وضعیت نامطلوب داشته است.
شناسایی و تحلیل پیشران های مؤثر در تحولات کالبدی- فضایی نواحی پیراشهری اردبیل با تأکید بر اقتصاد سیاسی فضا(مقاله علمی وزارت علوم)
حوزههای تخصصی:
الگوهای تغییرات فضایی نواحی پیراشهری، برآیند رابطه درهم تنیده بین دو عرصه نسبتاً متفاوت ساختارهای اجتماعی – اقتصادی (نیروها و مکانیسم ها) و ساختار فضایی (زمینه تاریخی – جغرافیایی) است. کشف این رابطه، فهم بهتر فرایند و سازوکارهای وابسته به شکل گیری نواحی پیراشهری و تغییرات فضایی آن ها در بستر اقتصادسیاسی فضا را امکان پذیر می کند. هدف پژوهش حاضر شناسایی پیشران های مؤثر در تحولات کالبدی-فضایی نواحی پیراشهری اردبیل با تأکید بر اقتصادسیاسی فضا با رویکرد آینده پژوهی است. پژوهش حاضر از نوع کاربردی و به لحاظ روش انجام، توصیفی- تحلیلی بوده که در راستای مبانی علم آینده پژوهی با رویکرد اکتشافی و تحلیلی به تحولات کالبدی-فضایی نواحی پیراشهری اردبیل با تأکید بر اقتصادسیاسی فضا پرداخته است. در این راستا نیز، گردآوری داده ها در بخش نظری به روش اسنادی و در بخش عملی نیز به صورت پیمایشی، مبتنی بر تکنیک دلفی بوده است. از نرم افزار میک مک و سناریو ویزارد برای تجزیه وتحلیل داده ها استفاده شده است. خروجی های نرم افزار میک مک ناپایداری سیستم را نشان می دهد و 16 عامل کلیدی شناسایی شد و تعداد 36 وضعیت احتمالی برای عوامل کلیدی در نظر گرفته شد و 5 سناریو با بالاترین اعتبار به دست آمد. نگاه آمایشی و استقرار فعالیت های مولد و افزایش بهره وری در حوزه های مختلف در نواحی پیراشهری، تقویت نهادهای مردمی و تسهیل سرمایه گذاری بخش خصوصی، هدایت سرمایه ها به سمت فعالیت های اقتصادی و اشتغال زا، برنامه ریزی از پایین به بالا جزو بالاترین ارزش سازگاری مربوط به عوامل کلیدی در آینده تحولات کالبدی-فضایی نواحی پیراشهری اردبیل می باشند.
تحلیل زیست پذیری بافت های فرسوده مسکونی شهری با تأکید بر پیشگیری از جرم و تأمین امنیت (مورد مطالعه: منطقه 12 شهر تهران)(مقاله علمی وزارت علوم)
حوزههای تخصصی:
امنیت یکی از الزامات اساسی کیفیت زیست شهروندان محسوب می شود. منطقه 12شهر تهران ، به عنوان یکی از مناطق ورودی اصلی شهر در جنوب تهران با پذیرش انواع قومیت ها و مهاجرین، وجود معتادین، متکدیان، کارتن خواب ها،کودکان کار و... ، بستری مناسب برای ایجاد فضاهای ناامن و افزایش میزان جرم در این منطقه گردیده است. هدف این تحقیق تحلیل زیست پذیری بافت های فرسوده مسکونی منطقه 12 شهر تهران با تأکید بر پیشگیری از جرم و تأمین امنیت بوده است. مطالعه حاضر از نوع «کاربردی» و به روش «کمی-پیمایشی» بوده است. جامعه آماری این تحقیق ساکنان منطقه12شهر تهران بوده که حجم نمونه آماری با استفاده از فرمول کوکران تعداد 384 نفر برآورد گردید. ابزار گردآوری داده ها در این مطالعه پرسشنامه محقق ساخته بوده که به صورت در دسترس غیر تصادفی در بین حجم نمونه توزیع و جمع آوری گردیده، برای تعیین روایی پرسشنامه از سنجه KMO در قالب آزمون تحلیل عاملی استفاده که روایی آن به مقدار 83/0 و در سطح مطلوبی ارزیابی و برای تعیین پایایی پرسشنامه از آزمون ضریب آلفای کرونباخ استفاده گردید. یافته های تحقیق بیانگر آن است که ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ و ﻧﮕﻬﺪاری ﻓﻀﺎ ﺑﯿﺸﺘﺮﯾﻦ تأثیر را ﺑﺮ وﺿﻌﯿﺖ ﺣﺎﮐﻢ ﺑﺮ ﺑﺎﻓﺖ ﻓﺮﺳﻮده منطقه 12 تهران داشته و ﺳﺎﯾﺮ شاخص ها ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ اﻣﻨﯿﺖ ﻓﯿﺰﯾﮑﯽ، ﻗﻠﻤﺮوﮔﺮاﯾﯽ، ﺗﺼﻮﯾﺮ ﻓﻀﺎ، ﻧﻈﺎرت ﻃﺒﯿﻌﯽ و ﺧﻂ دﯾﺪ، ﮐﻨﺘﺮل دﺳﺘﺮﺳﯽ وﺿﻌﯿﺖ ﺣﺎﮐﻢ ﺑﺮ اﻣﻨﯿﺖ ﺑﺎﻓﺖ ﻓﺮﺳﻮده منطقه 12 شهر تهران را ﺗﺒﯿﯿﻦ می نمایند.
واکاوی روند شکل گیری و تغییرات سکونتگاه های غیررسمی در محدوده های روستایی کلانشهر تهران(مقاله علمی وزارت علوم)
حوزههای تخصصی:
محدوده های روستایی واقع در فضای پیراشهری تهران از نیم قرن اخیر همواره مهاجرپذیر بوده و این امر منجر به شکل گیری سکونتگاه های غیررسمی در روستاها شده است. هدف پژوهش در ابتدا بررسی و تحلیل روند و کلان عوامل مؤثر بر شکل گیری و گسترش سکونتگاه های غیررسمی در این روستاها در نیم قرن اخیر است و در ادامه با تمرکز بر تغییرات و تحولات جمعیتی رخ داده در 283 روستای دارای سکنه حریم تهران طی سه دهه اخیر، به چهره نمایی از وضع موجود، ارائه الگوهای فضایی سکونتگاه های روستایی و پیش بینی کانون های جوشان شکل گیری اسکان غیررسمی در این فضاها پرداخته است. پژوهش به لحاظ هدف کاربردی، به لحاظ محتوا توصیفی - تحلیلی و ازنظر روش کیفی-کمی است. داده های موردنیاز از طریق بررسی های اسنادی و اطلاعات و آمارهای رسمی گردآوری شده است. برای تجزیه وتحلیل داده های جمعیتی از نرم افزار SPSS و برای شناسایی الگوهای فضایی نقاط سکونتگاه های روستایی از روش های درون یابی و تخمین تراکم کرنل در محیط GIS استفاده شد. نتایج نشان می دهد سرآغاز مهاجرپذیری و شکل گیری سکونتگاه های غیررسمی در محدوده روستاهای پیرا شهری تهران عمدتاً پس از تصویب و اجرای قانون اصلاحات ارضی رخ داده است. آرایش و الگوی فضایی و تراکم مکانی جمعیت در محدوده های روستایی تهران با شدت بسیار زیادتری گرایش به سوی روستاهای بزرگ تر در بخش های جنوب غرب و جنوب شرق تهران دارند و تراکم جمعیت در پرتراکم ترین نقاط روستایی این مناطق در طی سال های 95-1375 از حدود 40 نفر، به 85 نفر در هکتار رسیده و پیش بینی می گردد تراکم جمعیت تا سال 1405، به بیش از 168 نفر در هکتار برسد.
توانمندسازی زنان و توسعه گردشگری در پیراشهر خلخال(مقاله علمی وزارت علوم)
حوزههای تخصصی:
سازمان ملل متحد در مبحث توسعه پایدار به ابعاد مختلفی چون فقر، نابرابری جنسیتی، تغییرات آب و هوایی، تخریب محیط زیست، صلح و عدالت می پردازد. سازمان ملل متحد برای تحقق هدف گذاری های خود در زمینه توانمندسازی زنان، یک سری اهداف کوچک تری تعیین کرده است که یکی از آن ها مشارکت مؤثر زنان در جامعه و حضور آن ها در تصمیم گیری های سیاسی، اقتصادی و عمومی است. لذا توانمندسازی زنان یکی از ابعاد مهم توسعه پایدار گردشگری است. این پژوهش از نوع تحقیقات کاربردی بوده و روش انجام آن به صورت کمی است. جهت تحلیل داده ها از نرم افزار PLS استفاده شده است. نتایج این پژوهش نشان می دهد که ابعاد مختلف توانمندسازی تأثیر مهمی بر روی توسعه گردشگری مناطق پیراشهری خلخال دارد. به طور مشخص در این دو روستای پیراشهری، ادراک از کار زنان در گردشگری بسیار نسبت به گذشته متفاوت شده است. یکی از دلایل آن این است که پس شدت گرفتن تحریم های بین المللی و به تبع آن بروز برخی از مشکلات اقتصادی برای خانوارها، حساسیت های فرهنگی برای کار زنان کمتر شده است. هم چنین نتایج این پژوهش نشان می دهد که توانمندسازی اقتصادی، حس غرور نسبت به سنت ها و فرهنگ محلی را ایجاد کرده است.
تحلیل رضایتمندی گردشگران از اقامتگاه های بوم گردی در فضاهای پیراشهری (مطالعه موردی: شهرستان ورامین)(مقاله علمی وزارت علوم)
حوزههای تخصصی:
با رونق یافتن اشکال جایگزین گردشگری انبوه نظیر گردشگری مسئولانه و اکوتوریسم طی چند دهه اخیر، توجه به اقامتگاه های بوم گردی جهت پاسخگویی به اسکان گردشگران و ارضای گرایش های نو در گردشگری، افزایش چشمگیری یافته است. اقامتگاه های بومگردی باهدف سازگاری و ترویج حفاظت محیط طبیعی پیرامون و همچنین رونق اقتصادی جوامع محلی توسعه یافته اند. پژوهش حاضر به تحلیل نگرش گردشگران نسبت به اسکان در اقامتگاه های بومگردی در فضاهای پیراشهری شهرستان ورامین می پردازد. روش پژوهش از نوع توصیفی- تحلیلی و مبتنی بر پیمایش می باشد. جامعه آماری شامل 160 نفر از گردشگرانی است که در بهار سال 1402 در این اقامتگاه ها حضورداشته اند. ابزار گردآوری داده ها، پرسش نامه بوده و به منظور تجزیه وتحلیل داده ها از نرم افزار SPSS استفاده شده است. نتایج پژوهش حاکی از آن است که نگرش گردشگران نسبت به مؤلفه های کیفیت کالبدی و فیزیکی، موقعیت مکانی و دسترسی اقامتگاه ها و همچنین مؤلفه تجربه و آموزش در اقامتگاه ها، مثبت و با سطح معناداری بالا می باشد. اما نتایج پژوهش در خصوص مؤلفه کیفیت خدمات مثبت ارزیابی نشده است و میانگین به دست آمده به میزان (45/2) از کل پاسخ ها، مقدار کمتری را نشان می دهد.