برنامه ریزی و توسعه گردشگری

طی چند دهه اخیر صنعت گردشگری به یکی از مهمترین منابع درآمدی کشورها تبدیل شده است. با توجه به تفاوت قابل ملاحظه کشورهای توسعه یافته با کشورهای در حال توسعه در جذب عایدات گردشگری بین المللی، اقدام به بررسی تأثیر شاخص نهاد حکمرانی کشور میزبان بر درآمد گردشگری کشورهای منتخب درحال توسعه طی دوره 2012-2000 نموده ایم. یافته های تحقیق بیانگر تاثیر مثبت و معنا دار شاخص نهاد حکمرانی بر درآمد گردشگری کشورهای در حال توسعه مورد مطالعه دارد. این مطلب بیان کننده لزوم حرکت جدی کشورهای در حال توسعه نسبت به بهبود اجزای شاخص حکمرانی است. علاوه بر این یافته های تحقیق نشان می دهد توسعه زیرساخت فناوری ارتباطات و اطلاعات و سطح آموزش عمومی اثر مثبتی بر درآمد گردشگری بین المللی دارد. براساس نتایج ضریب تخمینی شاخص مخارج بهداشت بی معناست. همچنین نتایج نشان می دهد علاوه بر افزایش درآمد سرانه واقعی و جمعیت کشورها و نرخ ارز، زیرساخت های حمل ونقل از اهمیت بسزایی در جذب گردشگر برخوردارند.

ایجاد زمینه های مناسب فرهنگی-اجتماعی در میان جوامع میزبان و مهمان در توسعه صنعت گردشگری، ضرورت انکارناپذیری دارد. با توجه به شرایط اقتصادی ایران و نیاز اساسی آن به ایجاد اشتغال از یک سو و نیز تجارب نسبتاً موفق ترکیه در توسعه و برنامه ریزی گردشگری از سوی دیگر، مهم ترین ضرورت های پژوهش حاضر را شامل می شوند. بررسی تطبیقی خط مشی های توسعه گردشگری در ایران و ترکیه، مطالعه و تحلیل روابط اجتماعی بین جامعه میزبان و مهمان و تأثیر آن بر توسعه گردشگری این کشورها، محورها و اهداف اصلی تحقیق حاضرند. در جهت دستیابی به اهداف این پژوهش از روش تحقیق اسنادی و میدانی استفاده شده و بر پایه نظر کارشناسان، 8 عامل مهم و موثر به مثابه مولفه های بررسی روابط اجتماعی بین میزبان و مهمان تعیین شده است. نتایج پژوهش حاضر نشان م ی دهد که دلایل تجربه موفق ترکیه در حوزه گردشگری عبارتند از: نهادینه سازی چهارچوب مفهومی مناسب از صنعت گردشگری، ارائه تصویر مناسب از جوامع میزبان به گردشگران، افزایش ظرفیت های اجتماعی مهمان نوازی در میان آنها، استفاده از پتانسیل های فرهنگ محلی (بومی) برای افزایش جذابیت مقاصد گردشگری، اتخاذ راهبردهای موثر تبلیغی، عقد قراردادهای مستقل وزارت گردشگری با عمده فروشان تور، برگزاری جشن های خاص فرهنگی و فستیوال های بین المللی. یافته های پژوهش در مورد ایران نشان می دهد که ایران علی رغم جایگاه ممتاز خود در نقشه جهانی گردشگری، سهم بسیار اندکی از بازارهای جهانی گردشگری دارد که عمدتا ریشه در چالش های متعدد اجتماعی – فرهنگی دارد. ایران می تواند به عنوان یکی از مقاصد جذاب منطقه، با سیاست گذاری های مناسب و هدفمند توسعه گردشگری و تامل در تجارب کشورهایی همچون ترکیه گام بردارد.

اولین و مهم ترین عامل در سرمایه گذاری توجه به امنیت و اعتماد می باشد. اعتماد سرمایه گذاران به سازمان ها و نهادهای اجتماعی به ویژه سازمان های بخش دولتی که از آن تحت عنوان «اعتماد نهادی» یاد می کنند، نقش بسیار مهمی در گرایش نسبت به سرمایه گذاری به ویژه در واحدهای گردشگری دارد. استان گلستان به عنوان یکی از استان های مقصد گردشگری دارای واحدهای گردشگری متنوعی می باشد که سرمایه گذاران آن به دلایل مختلف از جمله احساس ناامنی و بی اعتمادی با مسائل و مشکلات عدیده ای مواجه اند. هدف اصلی این پژوهش، نشان دادن رابطه بین میزان اعتماد نهادی با سرمایه گذاری در واحدهای گردشگری استان گلستان می باشد. در این پژوهش از روش تحقیق پیمایشی استفاده شده و در آن برای جمع آوری داده ها پرسشنامه محقق ساخته به کار گرفته شده است. بر این اساس تعداد 139 پرسشنامه بین سرمایه گذاران واحدهای گردشگری توزیع شده و داده ها از طریق نرم افزار SPSS مورد پردازش و تحلیل قرار گرفته اند. نتایج تحقیق نشان می دهد که بین اعتماد نهادی با سرمایه گذاری واحدهای گردشگری رابطه معنی داری وجود ندارد. همچنین مقایسه گروه ها و نهادهای مورد مطالعه نشان می دهد که سرمایه گذاران به دانشگاه ها و مراکز آموزشی، مجلس شورای اسلامی، شورای شهر اعتماد بیشتری دارند. علاوه بر این، نتایج مطالعه حاضر نشان می دهد که بین اعتماد نهادی و نوع واحدهای گردشگری تفاوت معنی داری وجود نداشته است. در پایان نیز جهت برنامه ریزی بهتر در منطقه مورد مطالعه  پیشنهاداتی از قبیل تقویت امنیت سرمایه گذاری، ترغیب سرمایه گذاری بخش خصوصی در احداث و توسعه تاسیسات گردشگری، حمایت دولت و ظرفیت سازی برای جذب سرمایه در بخش گردشگری ارائه شده است.

در دهه های اخیر رشد صنعت گردشگری یکی از مهم ترین عوامل افزایش فعالیت های اقتصادی در جهان بوده است. گستره ی صنعت گردشگری بیش از اشتغال زایی و اثرات اقتصادی آن است. البته در کنار این موضوع، مسائل زیست محیطی گردشگری نیز همواره مورد توجه بوده است. هدف اصلی تحقیق حاضر، بررسی تاثیر گردشگری بر عملکرد زیست محیطی 55 کشور منتخب در حال توسعه (شامل ایران) و توسعه یافته طی دوره ی زمانی 2012-2005 است. برای این منظور، از روش داده های تابلویی بهره گرفته شده است. نتایج تحقیق حاکی از آن است که تاثیر گردشگری بر محیط زیست کشورهای توسعه یافته مثبت است در حالی که این اثر در کشورهای در حال توسعه منفی می باشد. با توجه به نتایج دیگراین مطالعه، تراکم جمعیتی، شدت انرژی، جمعیت شهرنشینی و ارزش افزوده بخش صنعت اثر منفی و معنادار، درجه ی باز بودن تجارت و شاخص توسعه انسانی تاثیر مثبت بر عملکرد زیست محیطی دارند. بر اساس نتایج حاصل از این تحقیق، توسعه گردشگری توصیه می شود ولی برای توسعه ی گردشگری پایدار، عملکرد زیست محیطی باید در اولویت قرار گیرد.

ایجاد بازارچه های مرزی، علاوه بر آثار اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی؛ در نیل به توسعه در نواحی مرزی و گسترش ارتباطات فرهنگی و اقتصادی مردم در دو سوی مرزها، زمینه های توسعه ی انواع گردشگری به ویژه گردشگری شهری را در پی خواهد داشت. هدف از پژوهش حاضر، بررسی نقش بازارچه ی مرزی شوشمی پاوه در گسترش گردشگری شهری است. شهرستان پاوه با توجه به قابلیت های طبیعی و فرهنگی، در جذب انواع گردشگر به ویژه گردشگر شهری زمینه های رو به رشد فراوان دارد. از سویی وجود بازارچه ی مرزی پاوه، تنوع در عرضه ی اجناس، علاقه ی ایرانیان به خرید و مسافرت با انگیزه ی خرید، از جمله مهم ترین قابلیت های بالقوه ی منطقه برای جذب گردشگر از نقاط مختلف کشور و نیز توسعه ی گردشگری شهری است. روش تحقیق، توصیفی-تحلیلی و شیوه ی گردآوری اطلاعات، میدانی و کتابخانه ای است. برای مشارکتی کردن برنامه ریزی با نظرخواهی از جامعه آماری متشکل از سه گروه مردم، مسؤولان و گردشگران، تعداد 190 نفر به عنوان نمونه به صورت تصادفی انتخاب شدند. برای تحلیل داده ها و ارایه ی راهبرد های توسعه گردشگری شهر پاوه، از نتایج ماتریس راهبردی کمی (QSPM) استفاده شده است. نتایج حاکی است از بین راهبردهای ارایه شده بالاترین جذابیت مربوط به تقویت و افزایش روابط تجاری در سطوح منطقه ای، ملی و بین المللی و جلب مشارکت بخش های دولتی و خصوصی برای سرمایه گذاری بیشتر با نمره ی 779/6 و پایین ترین جذابیت مربوط به راهبرد تلاش برای ساماندهی زیرساخت های مورد نیاز در شهر با نمره 869/4 است.