آینده پژوهی دفاعی

تغییر و تحولات حوزه های تهدید و دفاع، در طول تاریخ همواره متاثر از سطح دانش و تفکر و درنتیجه رشد فناوری زمان خود بوده اند. باگذشت زمان، توسعه روزافزون دانش جنبه های مختلف زندگی بشر را دربرگرفته و سازمان های دفاعی و نیروهای نظامی و به تبع آن جنگ ها نیز از این قاعده مستثنی نبوده اند به گونه ای که در عصر حاضر شاهد دانش بنیان شدن عرصه های مختلف دفاع و نبرد هستیم. این تحقیق باهدف طراحی مدل بومی دفاع دانش بنیان در برابر تهدیدات نظامی آینده با تاکید بر ویژگی ها و عوامل الزام آور انجام شده که از نوع کاربردی- توسعه ای به روش توصیفی می باشد. رابطه ی بین ویژگی های تهدیدات آینده و عوامل زمینه ساز  و الزام آورِ دفاع و دفاع دانش بنیان به عنوان پیش فرض لحاظ می گردد. گردآوری اطلاعات به روش میدانی و کتابخانه ای، تجزیه تحلیل آن ها با رویکرد آمیخته با استفاده از نرم افزارهای آماری و ارائه مدل معادلات ساختاری با نرم افزار آموس انجام گردید. براساس یافته ها، ضمن تایید فرضیه و معناداری ارتباط متغیرها با یکدیگر، در مدل ارائه شده انتهای مقاله؛ ازیک سو، مهم ترین ویژگی های تهدیدات آینده با بیشترین اثر را بر دفاع دانش بنیان شامل؛ تحول در جمع آوری اطلاعات و حسگر ها، تبادل و پردازش اطلاعات؛ دانش محوری، دقت و هوشمندی؛ اهمیت روزافزون فرماندهی و کنترل؛ و از سوی دیگر مهم ترین ویژگی های دفاع دانش بنیان که بیشترین تأثیر را بر روی نوع تهدیدات آینده خواهند داشت عبارت اند از؛ مردم پایه و همه جانبه بودن دفاع، تاکید بر سامانه های فرماندهی و کنترل یکپارچه هوشمند با بهره گیری از سامانه های تصمیم یار و تصمیم ساز و همچنین تأثیر محور بودن دفاع.

با گذشت یک دهه بحران در سوریه، به دلیل تعدد بازیگران و تعارض منافع آنها، آینده سیاسی این کشور در هاله ای از ابهام است. پژوهش حاضر با هدف آینده پژوهی تحولات سیاسی امنیتی سوریه در ارتباط با محور مقاومت به روش سناریونویسی و نقش آن بر مأموریت های آجا در پی پاسخ به این سوأل است که آینده پژوهی تحولات سیاسی- امنیتی سوریه چگونه است و این تحولات چه نقشی بر مأموریت های آجا دارد؟ در این پژوهش جامعه آماری40 نفر می باشد بنابراین با توجه به ویژگی های جامعه آماری و محدود بودن آن، جامعه آماری به صورت تمام شمار مورد پرسش قرار گرفت. سپس با استفاده از آمار استنباطی و استدلالی داده های حاصل از مصاحبه مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت و با استفاده از الگوی آینده پژوهی علمی و طی مراحل 8 گانه سناریو نویسی شوارتز (شناسایی بازیگران، فاکتورهای کلیدی، پیشران ها، عدم قطعیت ها، اولویت بندی و انتخاب شاخص) نسبت به آینده پژوهی تحولات سوریه و چشم انداز آن در افق 2030 اقدام گردید. نتایج پژوهش نشان می دهد سناریوهای سوریه با مقاومت، بی مقاومت، در مقاومت و بر مقاومت سناریوهای احتمالی تحولات سوریه می باشند. سوریه در مقاومت به عنوان سناریوی محتمل در کوتاه مدت، سوریه بی مقاومت محتمل ترین سناریو در افق 2030 و سوریه با مقاومت سناریوی مطلوب ج.ا.ا تشخیص داده شد. همچنین آجا براساس اصل 143 قانون اساسی مأموریت حفظ تمامیت ارضی، استقلال و حفظ نظام مقدس ج.ا.ا را بر عهده دارد، لذا تحقق هر یک از سناریوهای مذکور به نوعی بر مأموریت های آجا در دفاع سرزمینی، فراسرزمینی و بازدارندگی دفاعی اثر گذارست.

هدف اصلی این پژوهش، دست یابی به راهبردهای نظامی ارتقاء جایگاه ج.ا.ا در هندسه قدرت نظامی منطقه غرب آسیا می باشد. این پژوهش از نوع کاربردی- توسعه ای بوده که با روش تحقیق موردی- زمینه ای و با رویکرد آمیخته(کمی و کیفی) تهیه شده است. جامعه نمونه این پژوهش تعداد 50 نفر از خبرگان راهبردی حوزه نظامی هستند که به صورت هدفمند انتخاب شده اند. در این پژوهش؛ روش گردآوری داده ها کتابخانه ای و میدانی است و ابزار جمع آوری آن ها سوالات مصاحبه و پرسشنامه می باشد. تجزیه و تحلیل داده های این پژوهش با دو روش توصیفی(محاسبه میانگین، میانه، مد و نمای اطلاعات پژوهش) و استنباطی(استفاده از تکنیک تدوین راهبرد SWOT بهبود یافته) و رتبه دهی فریدمن(برای اولویت بندی راهبردها) انجام گرفته است. شایان توجه است که جمهوری اسلامی ایران در حوزه نظامیِ و در چارچوب قدرت دفاعی در منطقه موردنظر در حالت تدافعی است؛ بنابراین هم ضعف دارد و هم تهدید؛ لذا لازم است ج.ا.ا با انجام اقداماتی ازجمله: بومی سازی دفاع و ساز و برگ و تجهیزات نظامی، استفاده از ظرفیت نقش آفرینی در حوزه محور مقاومت، استفاده از توانایی قدرت نرم و هوشمند، تکیه بر اصل وحدت فرماندهی، استفاده از توان موشکی و پهپادی، عملیاتی نمودن تحقیقات علمی و دانشگاهی در حوزه نظامی، استفاده از فرصت اقبال مردمی منطقه از ایده های ضداستکباری انقلاب اسلامی، تدوین اقتصاد دفاعی و دور شدن از وابستگی به اقتصاد دولتی به منظور  حفاظت از اهداف متعدد حیاتی (نظامی، اقتصادی و ...) در ابعاد وسیع سرزمینی و استفاده از ظرفیت بسیج و مردمی نمودن دفاع، نسبت به ارتقاء جایگاه نظامی خود در منطقه اقدام نماید.

هدف این پژوهش در گام نخست، تبیین مدل پیشران های برندسازی کارفرما و پیامدهای آینده آن از دو رویکرد داخل و خارج از سازمان و در مرحله بعدی، اعتبارسنجی مدل ارائه شده مبتنی بر پژوهشی آمیخته و به روش توصیفی- اکتشافی بوده است. بر این مبنا، در ابتدا مبتنی بر روش نظریه پردازی داده بنیاد، پیشران ها و پیامدهای شکل دهنده مدل با کدگذاری باز شناسایی و در ادامه با بهره مندی از کدگذاری محوری و انتخابی، مدل مورد نظر ارائه شده است. همچنین در ادامه به اعتبارسنجی مدل در بین جامعه مورد مطالعه به روش مدلسازی معادلات ساختاری پرداخته شده است. جامعه آماری برای ارائه مدل، شامل خبرگان دانشگاهی و صاحب نظران اجرائی در حوزه مدیریت منابع انسانی و برای اعتبارسنجی مدل، شامل کلیه روسای شعب و معاونین صنعت بانکداری بوده است. نمونه آماری خبرگان تا مرحله اشباع نظری به تعداد 17 نفر به روش هدفمند قضاوتی و برای مرحله اعتبارسنجی مدل، به تعداد 340 نفر مبتنی بر فرمول کوکران در جامعه محدود و به روش تصادفی ساده انتخاب گردیده است. ابزار گردآوری داده ها شامل مصاحبه نیمه ساختاریافته برای مرحله مدلسازی و پرسشنامه با طیف لیکرت پنج تایی برای مرحله اعتبارسنجی بوده است که روایی پرسشنامه به روش همگرایی و واگرایی و پایایی آن به روش پایایی معرف ها و مرکب تأیید گردیده است. نتایج بخش کیفی منتج به تبیین پیشران های برندسازی کارفرما و پیامدهای آینده آن از دو رویکرد داخل و خارج از سازمان گردید و در پایان، نظریه مبتنی بر نُه قضیه حکمی خلق شد.

با توجه به تحولاتی که در چند دهه اخیر در مفهوم دفاع و امنیت بوجود آمده است، نیاز به بازنگری در الگوهای دفاعی کشور به ویژه در موضوع خدمت نظام وظیفه عمومی و تخصصی احساس می شود. از این حیث توجه به تحول متناسب با نیازهای امنیتی فراتر از امنیت سخت همچون تمرکز بر توسعه زیست بوم علمی به عنوان رکن پیشرفت کشور حائز اهمیت است. هدف از این پژوهش، آینده پژوهی خدمت وظیفه تخصصی مبتنی بر رویکرد سناریونگاری با بهره گیری از ظرفیت های زیست بوم علم، فناوری و نوآوری است. نوع تحقیق مبتنی بر رویکرد کیفی بوده و از روش سناریونگاری بهره گیری شده است. جامعه مورد بررسی دانشجویان و دانش آموختگان مشمول خدمت وظیفه تخصصی بوده و تجزیه و تحلیل مبتنی بر روش های توصیفی آماری انجام گرفته و روایی و پایایی نیز در چارچوب مطالعات کیفی مدنظر است. در ترسیم تصاویر آینده، دو عدم قطعیت در «تحول بوروکراتیک خدمت» و همچنین «میزان تنوع خدمات» پژوهشی شناسایی شد، که به توسعه چهار سناریو انجامید: اصلاحات تدریجی خدمات پژوهشی، تحول سیستمی خدمات پژوهشی، توسعه محدود خدمات علمی و تحول سیستمی انواع خدمات علمی. فراتر از سناریوهای کوتاه مدت، دورنمایی از گسترش خدمات تخصصی به انواع خدمات تخصصی پژوهشی، فناوری، کارآفرینی و کنشگری اجتماعی طرح شده است و یافته ها نشان می دهد که هدایت خدمت وظیفه به سوی زیست بوم دانش بنیان منجر به تحول اساسی در این عرصه خواهد گردید.

بررسی ماهیت تهدید های سامانه هواپیمای بدون سرنشین (UAS)، نتایج جنگ های اخیر در منطقه غرب آسیا، پیشرفت روزافزون فناوری های نظامی به ویژه ویژگی های تهدید های هوایی آینده ازجمله وسایل نقلیه هوایی بدون سرنشین (UAVs)، لزوم توجه علمی و دقیق به مقوله پدافند هوایی را اجتناب ناپذیر نموده است. در این میان مقابله با سامانه های هواپیمای بدون سرنشین در زمان جنگ و صلح که امنیت ملی و نظامی، ایمنی عمومی و حریم خصوصی افراد را به خطر می اندازد، از اهمیت ویژه ای برخوردار است. پدافند هوایی دارای سه بعد  سامانه های کشف، شبکه فرماندهی و کنترل یکپارچه و سامانه های سلاح است که نقش اصلی را در عملیات دفاع هوایی به عهده دارند. هدف تحقیق تبیین مؤلفه های اثرگذار بر کشف و مقابله با سامانه های هواپیمای بدون سرنشین در نبردهای آینده است. تحقیق از نوع کاربردی – توسعه ای بوده و رویکرد آن آینده پژوهانه و از روش موردی– زمینه ای استفاده شده است. در این تحقیق ابتداً تهدید های هواپیماهای بدون سرنشین مورد مطالعه قرار گرفته و سپس مهم ترین مؤلفه ها و شاخص های بعد سامانه های کشف تبیین شده است. برای غنای بیشتر تحقیق با تعدادی از خبرگان حوزه پدافند هوایی مصاحبه گردید. در نهایت با شناسایی مؤلفه ها و شاخص های اثرگذار بر بعد کشف الگوی پدافند هوایی برای مقابله با هواپیماهای بدون سرنشین پیشنهادهایی ارائه گردید.