مطالعات سیاست گذاری تربیت معلم - پژوهش در تربیت معلم سابق

در سال های اخیر، جهان با بیماری کرونا مواجه شد که یکی از پیامدهای آن، برگزاری کلاس های دانشگاه ها به صورت مجازی بود؛ امری که بدون آمادگی کامل قبلی دانشگاه ها، اساتید و دانشجویان رخ داد و نقاط قوت، نقاط ضعف، فرصت ها و تهدیدهایی را به دنبال داشت. پژوهش حاضر با هدف بررسی فرصت ها و تهدیدهای آموزش مجازی در دوران همه گیری کرونا از دیدگاه دانشجومعلمان دانشگاه فرهنگیان با بهره گیری از مدل swot- که عبارت است از سرواژه های لاتین قوت، ضعف، فرصت، تهدید - صورت گرفته است. جامعه پژوهش مشتمل بر کلیه دانشجومعلمان پردیس فاطمه زهرا دانشگاه فرهنگیان و نمونه پژوهش شامل 22 دانشجومعلم پردیس فاطمه زهرا می باشد که با استفاده از روش نمونه گیری هدفمند انتخاب شدند. پژوهش حاضر به لحاظ هدف کاربردی است و با رویکرد کیفی انجام شده است. ابزار گردآوری داده ها در این پژوهش، مصاحبه ساختارمند و روش تحلیل داده ها، روش تحلیل مضمون بوده است. مدت زمان هر مصاحبه از 10 الی 25 دقیقه متغیر بود و پس از 22 مصاحبه؛ اشباع اطلاعاتی حاصل شد. به منظور بررسی اعتبار فرآیند کدگذاری، از شیوه کدگذاری مجدد برای حداقل ۲۰ درصد از مصاحبه ها استفاده شد. در فرآیند اعتبارسنجی یافته ها، با قرار دادن متن مصاحبه ها در اختیار مشارکت کنندگان، پژوهشگران به بررسی اعتبار توصیف خود از داده های مصاحبه پرداختند. با استفاده از روش های تطابق همگون یافته ها، بازخورد مشارکت کنندگان، و خبرگان غیرمشارکت کننده، از اعتبار تحلیل ها اطمینان حاصل شد. یافته های تحقیق نشان می دهد که 5/86 درصد از مصاحبه شوندگان، از آموزش مجازی رضایت داشتند و بهترین نقطه قوت آموزش مجازی را، ذخیره و صرفه جویی زمان ذکر نموده و به دو مورد فرصت، یعنی کاهش آلودگی هوا و حفظ محیط زیست و جلوگیری از انتشار ویروس کرونا اشاره کردند. پرتکرارترین نقطه ضعف آموزش مجازی، اختلال در وب سایت آموزش الکترونیکی می باشد و مواردی همچون قطعی اینترنت، سرعت پایین اینترنت و هزینه اینترنت، به ترتیب از پرتکرارترین موارد در تهدیدها هستند. یافته های تحقیق حاکی از آن است که تفاوت فرهنگی و شخصیتی افراد در تعیین نقاط قوت و ضعف آموزش مجازی تأثیرگذار بوده و همچنین نقش مدرس و ویژگی های شخصیتی و رفتاری او نیز در بهبود فرآیند تدریس بسیار با اهمیت اعلام شده است.

رویکرد آموزشی، روشی برای نگریستن به آموزش و یادگیری، و زیربنای هر رویکرد آموزشی، دیدگاه نظری در خصوص ماهیت آموزش و چگونگی یادگیری در محیط های آموزشی متنوع است. هر رویکردی به ایجاد روش هایی منجر می شود که فعالیت ها و تکنیک های کلاس درس برای کمک به یادگیری را شکل می دهد. آموزش ضمن خدمت معلمان، یک فعالیت حرفه ای و شخصی به منظور ارتقای کارایی، توانایی، دانش و انگیزه در فرایند زندگی حرفه ای می باشد و به دنبال آن است که محیط های مستعد و موثری را برای توسعه اثربخشی معلمان در کلاس درس ایجاد نماید. هدف پژوهش حاضر، مقایسه ویژگی های نظام تربیت معلم با تأکید بر رویکردهای آموزشی و آموزش ضمن خدمت معلمان در فنلاند، انگلستان، ژاپن و ایران است. بازتعریف و بهبود رویکردهای آموزشی و سازوکارهای آموزش های ضمن خدمت در آموزش معلمان، نیازمند نیازسنجی و استفاده از تجارب دیگر کشورها است. اگر هدف پژوهش های تطبیقی، شناسایی شباهت ها و تفاوت ها بین موجودیت های اجتماعی است، با توجه به تسلط زبان علمی در نهادهای آموزشی متناسب با تعییرات دانش و فن آوری در بستر جهانی سازی، فهم و استفاده از ظرفیت های مفید دیگر کشورها در تعریف و به کارگیری رویکردهای آموزشی متنوع و کیفی کردن آموزش های ضمن خدمت ضروری است. روش انجام این پژوهش، تطبیقی است که با رویکرد کیفی و با استفاده از الگوی چهار مرحله ای بردی انجام شده است. برای گردآوری داده ها از اسناد و مدارک علمی موجود و هم چنین نتایج گزارش های منتشر شده در خصوص نظام تربیت معلم در چهار کشور مذکور استفاده شد. نتایج این مطالعه نشان داد که از نظر شباهت، در چهار کشور مذکور، دوره های آموزشی و کارورزی تعریف شده است. رویکردهای آموزشی در کشور فنلاند، ژاپن و انگلستان متنوع، پژوهش محور، متناسب با گفتمان های علمی و فن آوری، و تغییرات اجتماعی روز جوامع است و در ایران، آموزش محور است. هدف از آموزش ضمن خدمت معلمان در چهار کشور مورد مطالعه، رشد و توسعه حرفه ای مداوم معلمان است. در کشور فنلاند، انگلستان و ژاپن این آموزش ها برگرفته از نیاز واقعی جامعه معلمان، متناسب با ضروریات فردی، سازمانی، و اولویت های علمی و آموزشی است. در ایران بیشتر بر موضوعات ارزشی و تربیتی تاکید می شود.

در عصر کرونا و با بسته شدن مدارس، معلمان مجبور شدند فعالیت های آموزشی را از طریق فضای مجازی دنبال کنند و این امر موجب شد که معلمان، در امر تدریس در کلاس های مجازی، تجارب مختلفی کسب کنند. آشنایی با این تجارب و به اشتراک گذاشتن آن ها با سایر معلمان، می تواند در بهبود آموزش مجازی موثر باشد. از این رو، هدف از این پژوهش، بررسی روش های تدریس و تجارب معلمان ریاضی پایه ششم ابتدایی شهر اصفهان در تدریس ریاضی در عصر کرونا و ارایه پیشنهادات کاربردی است. (لازم به ذکر است که در سال های اخیر در شهر اصفهان، دروس ابتدایی در برخی مدارس به صورت جداگانه تدریس می شود. لذا جامعه پژوهش حاضر معلمانی بوده است که درس ریاضی ششم را تدریس کرده اند). روش پژوهش، کیفی و از نوع پدیدارشناختی می باشد. جامعه  پژوهش حاضر، تمام معلمان درس ریاضی پایه ششم ابتدایی شهر اصفهان است. شرکت کنندگان در پژوهش، شامل 35 نفر از معلمان پایه ششم ابتدایی شهر اصفهان در سال تحصیلی 1400-1399 بودند که از طریق نمونه گیری در دسترس انتخاب شدند. برای انجام مصاحبه، سوالاتی با نظر متخصصان و اساتید علوم تربیتی تدوین گردید و داده های به دست آمده از طریق مصاحبه ی نیمه ساختاریافته، در سه مرحله کدگذاری باز، محوری وگزینشی تجزیه و تحلیل شدند. به طورکلی، در بخش یافته ها با توجه پاسخ های شرکت کنندگان مشخص شد که روش های مورد استفاده معلمان، روش سخنرانی و پرسش پاسخ در سبک مجازی است. جنبه های مثبت و منفی آموزش مجازی درشرایط کرونا به جنبه های آموزشی، زمانی و اقتصادی طبقه بندی شد و در مرحله بعد، طبق نظر معلمان، راهکارهایی جهت غلبه بر جنبه های منفی و محدودیت های آموزش مجازی درس ریاضی ششم ابتدایی در شرایط کرونا ارائه گردید که شامل برگزاری کارگاه های آموزشی جهت توان افزایی معلمین در ارتباط با فضای مجازی، استفاده از پوشه کار الکترونیک جهت ثبت نتایج دانش آموزان،تنظیم و اجرای قوانین خاص در بستر آموزش مجازی و مواردی از این قبیل است و در پایان، روش هایی جهت استفاده معلمان پایه ششم در عصر کرونا معرفی و پیشنهاد شد که در این بین می توان به استفاده از هر دو روش مجازی و حضوری در تدریس در عصر کرونا اشاره کرد.

توسعه حرفه ای معلمان به عنوان یک فعالیت مستمر، بیش از هر چیز وابسته به حضور فعال و خودانگیخته معلم است. دانشگاه فرهنگیان که تربیت معلم فکور را بنیادی ترین هدف خود قرار داده، با بازنگری اساسی برنامه کارورزی، به تأمل و ابزارها و شیوه های پرورش آن، توجه و تأکید فراوان نموده است. بر این اساس، هدف پژوهش «واکاوی درس پژوهی با رویکرد تربیت معلم فکور در برنامه درسی دانشگاه فرهنگیان و ارائه مدل مفهومی آن» و روش پژوهش، کیفی از نوع توصیفی-تحلیلی بوده است. جامعه پژوهش شامل کلیه دانشجومعلمان دوره کارشناسی و استادان درس پژوهی دانشگاه فرهنگیان است. از این جامعه براساس نمونه گیری هدفمند، با 30 نفر از دانشجویان و 15 نفر از استادان دانشگاه فرهنگیان، مصاحبه نیمه ساختاریافته به عمل آمد. متن مصاحبه ها در نرم افزار MAX.QDA 2010 کدگذاری و با روش پیشنهادیKrippendorff (2013)  تجزیه وتحلیل شد. یافته های تحلیل طی سه مرحله کدگذاری باز، محوری و گزینشی در قالب مدل مفهومی، با محوریت مقوله اصلی «درس پژوهی با رویکرد تربیت معلم فکور»، شرایط علی (منطق برنامه درسی و مؤلفه های آن)، شرایط زمینه ای (دانشگاه، وزارت آموزش وپرورش و ادارات تابعه، مدارس)، شرایط واسطه ای (ویژگی های فردی استادان، معلمان راهنما و دانشجومعلمان، عوامل اجتماعی و سازمانی)، راهبردها (برنامه ریزی جامع و همه جانبه دانشگاه و وزارت آموزش و پرورش) و پیامدها (رشد من حرفه ای) را منعکس نمود. درس پژوهی به عنوان یکی از دروس تخصصی و الزامی برنامه درسی دانشگاه فرهنگیان، از دو جنبه «تمرین کار تیمی» و «آموزش و تمرین برای حل مسائل پیش روی کلاس درس» برای رشد حرفه ای دانشجومعلمان حایز اهمیت است. این نتایج در صورتی حاصل می شود که  میزان تأثیر اجرای مطلوب درس پژوهی، همواره واکاوی شده تا بررسی پیامدهای آن، بتواند راهگشای بیشتر برنامه ریزان درسی برای تربیت معلم فکور باشد. یافته های حاضر به عنوان چارچوبی مفهومی برای طراحی و تدوین شرایط مناسب تربیت معلم فکور برمبنای چرخه درس پژوهی می تواند مورد استفاده قرار گیرد.

آموزش معکوس با به کارگیری فن آوری های نوین و از طریق تغییر تدریجی پارادایم معلم محوری به دانش آموز محوری، اهمیت نقش فراگیران در پذیرش مسئولیت یادگیری خود و توانایی سازگاری مثبت و موفقیت آمیز با شرایط ناگوار را دو چندان کرده است. هدف از این پژوهش، بررسی تاثیر آموزش معکوس برخط بر خودراهبری و تاب آوری تحصیلی در طول همه گیری COVID-19 بود. جامعه آماری در این مطالعه شبه آزمایشی به شیوه قبل و بعد، شامل 90 نفر (سه کلاس) از دانشجویان ترم چهار دوره کارشناسی نیمسال اول سال تحصیلی 1401-1400 در درس زبان تخصصی بودند که با استفاده از روش نمونه گیری در دسترس، 60 نفر (دو کلاس) به روش تصادفی ساده در گروه های آزمون و کنترل (هر گروه 30 نفر) به عنوان نمونه تحقیق تخصیص یافتند. ابزارهای مورد استفاده عبارت بودند از مقیاس استاندارد خودراهبری تحصیلی فیشر و همکاران (2001) و تاب آوری تحصیلی ساموئلز و وو (2009) که به عنوان پیش آزمون و پس آزمون استفاده شد. پس از تایید روایی صوری و محتوایی ابزارها توسط اساتید حوزه علوم تربیتی، نتایج حاصل از اعتبارسنجی به شیوه همسانی درونی پرسش نامه ها براساس آلفای کرونباخ، به ترتیب 74./. و 89./. بدست آمد که نشان از پایایی مطلوب پرسش نامه ها داشت. برای تحلیل داده های آماری، از تحلیل کوواریانس چند متغیره و نرم افزار SPSS نسخه 24 استفاده شد. نتایج تحقیق نشان داد که آموزش معکوس برخط، تاثیر مثبت و معناداری بر خودراهبری و تاب آوری تحصیلی دانشجویان در طول همه گیری COVID-19 در درس زبان تخصصی داشته است؛ بدین معنا که آموزش معکوس برخط، سبب افزایش خودراهبری و تاب آوری تحصیلی دانشجویان می گردد.

حقوق شهروندی، مجموعه ای از تکالیف اجتماعی و سیاسی افراد جامعه در قبال یکدیگر می باشد که در توسعه و رفاه اجتماعی همگان موثر است. دانشگاه و مدرسه، دو مرکز اساسی برای تربیت افراد در ابعاد مختلف وجودی انسان و از آن جمله بعد اجتماعی و سیاسی محسوب می شوند که تربیت شهروندی و آگاهی افراد از حقوق شهروندی خویش و دستیابی به مهارت های لازم برای حضور فعال و مشارکت جویانه در جامعه، از خلال این نوع تربیت می گذرد. هدف این پژوهش، واکاوی دانش، مهارت و نگرشِ دانش آموختگان دانشگاه فرهنگیان استان فارس در زمینه حقوق شهروندی بوده است. با توجه به ماهیت موضوع مورد مطالعه، رویکرد این پژوهش کیفی می باشد و از روش پدیدارشناسی استفاده شده است. مشارکت کنندگان در این پژوهش، 14 نفر از دانش آموختگان دانشگاه فرهنگیان سطح استان فارس بودند که در سال های 1395 و 1396 از دانشگاه فرهنگیان فارغ التحصیل شده بودند و به شیوه هدفمند انتخاب شدند. داده های این پژوهش از طریق مصاحبه نیمه ساختاریافته عمیق و با رعایت قاعده اشباع نظری گردآوری شد. فعالیت افراد در امور اجتماعی و سیاسی، ملاک انتخاب مشارکت کنندگان بود. براساس یافته های پژوهش، 214 مفهوم اولیه به دست آمد که در 6 طبقه با عنوان مضمون اصلی دسته بندی شدند. مضامین مذبور عبارتند از: 1- فرصت های ناشی از شناخت حقوق شهروندی 2- آسیب های ناشی از عدم شناخت حقوق شهروندی 3- رشد خلاقیت و ابتکار 4- مهارت نقد و بررسی مسایل و رویارویی با چالش ها 5- عضویت در گروه ها و تشکل ها 6- مشارکت در امور سیاسی است که در سه مقوله دانش، مهارت و نگرشِ حقوق شهروندی قرار گرفتند. نتایج این پژوهش نشان داد که دانش آموختگان با وجود دانش و مهارت های قابل توجه در زمینه حقوق شهروندی، در نگرش سیاسی نیازمند بازبینی و رفع ابهامات هستند.