دانشنامه علوم قرآن و حدیث

مدعای تفکیکیان آن است که تأویل قرآن به هر معنایی که بوده باشد، اختصاص به خداوند متعال دارد و حتی پیامبر(ص) و اهل بیت علیهم السلام هم به تعلیم خداوند متعال از تأویل قرآن اعم از معانی باطنی با مراد واقعی غیرظاهری اطلاع پیدا می کنند و راسخان در علم به معنای کسانی که در علمشان اختلافی نباشد اختصاص به اهل بیت علیهم السلام دارد و این بدان جهت است که آنان علمشان را از خداوند متعال اخذ کرده اند. در این مقاله با ارائه ی معنای لغوی تأویل و موارد استعمال آن در آیات قرآنی و روایات معصومان علیهم السلام به صورت روشن و واضح اثبات خواهیم کرد که تأویل های فلسفی و عرفانی و نیز تأویل های روشنفکری از آیات قرآن و متون دینی نه تنها از ناحیه ی معصومان علیهم السلام مورد نهی اکید قرار گرفته است بلکه چنین امری در نظر هر عاقل منصفی باطل است و به هیچ وجه قابل اسناد به معارف دینی نمی باشد.

ارتباط دوسویه میان «قرآن و اهل بیت علیهم السلام » نشان می دهد آگاه ترین انسان ها به حقایق وحی، اهل بیت علیهم السلام می باشند. در این میان، با توجه به اینکه از یک سو، حجم فراوانی از روایات تفسیری به صادق آل محمد(ص) منسوب می باشد و از سوی دیگر، برخی از این روایات، به شیوه ی قرآن به قرآن اختصاص یافته، لذا شناخت روش ها و شیوه های تفسیری گوناگون ایشان و نیز مطالعه ی ژرف و تحلیل گونه ی روایات تفسیرى وی، گامی اساسی برای فهم مراد الهی است. از گونه های تفسیر قرآن به قرآن در کلام امام صادق(ع) مواردی مانند: تخصیص عام، تقیید مطلق، ارجاع محکم به متشابه و تبیین مجملات قرآن با استفاده از قرآن قابل بررسی است. یافته های حاصل از این پژوهش نشان می دهد روش تفسیری قرآن به قرآن، تنها در موارد صادره از معصوم قابل اعتناست و می تواند متقن ترین راه در جهت فهم و تفسیر آیات الهی به شمار آید؛ در این صورت شاهد پیوند میان قرآن و عترت به عنوان دو میراث گرانسنگ مورد اشاره ی پیامبراکرم(ص) در حدیث ثقلین هستیم.

از سوی دشمنان دین و با بهره جستن از دینداران ناآگاه و یا متعصبی چون وهابیت و به قصد ریشه کن کردن اسلام ناب محمدی این شبهه مطرح می شود که «توسل» به اولیاءالله شرک است! بر همین اساس می گویند نباید به زیارت امامان بروید؟ این پژوهش با روشی تحلیلی توصیفی به پاسخ این شبهه پرداخته است. شبهه بر دو محور استوار است: 1- کسی را واسطه ی بین خود و خدا قرار دادن غلط است. 2- اگر هم بشود به آدم زنده توسل جست، به مرده نمی شود. پاسخ محور اوّل: قرآن خود امر به استفاده از وسیله برای تقرب به خدای متعال کرده است وکلمه ی وسیله را عام آورده و مصادیقی از انبیاء وپیروانشان نیز ذکر کرده که از توسل بهره جسته اند؛ مانند: فرزندان حضرت یعقوب (ع) که پدر را واسطه ی آمرزش گناهان خود قرار دادند. پاسخ محوردوم: اولیاء مرده نیستند، چون به تصریح قرآن شهدا زنده اند و توسل به اولیاء، توسل به زنده است، نه مرده. توسل، دنیا و آخرت بشر را به کاملترین وجه می سازد و چون درِّ نایاب است مورد حمله ی دشمنان و مخالفان قرار گرفته است.

پژوهش حاضر که مورد توجه خوانندگان گرامی قرار خواهد گرفت، به بررسی یکی از تأثیرگذارترین آیات قرآنی می پردازد که در ارتباط مستقیم با عملکرد برخی از همسران پیامبر(ع) با آن حضرت می باشد. آیه ی سی ام از سوره ی مبارکه ی احزاب، از گناه زشت و فاحشه ی آشکاری پرده بر می دارد که برخی از همسران پیامبر(ع) در زمان آن حضرت مرتکب شده و یا در آینده مرتکب خواهند شد. تنوع نظر و اختلاف آراء میان مفسران در این آیه و اینکه حقیقت این فاحشه چه می باشد؟ مد نظر این پژوهش قرار دارد. اهمیت بحث آنجا آشکارتر می شود که بر اساس منطوق آیه، ارتکاب این فاحشه عذاب دوچندان را در پیشگاه الهی به همراه خواهد آورد.

جامعیت قرآن، از لحاظ جاودانگی دستورات آن نسبت به گذر ادوار زمان می باشد. از طرفی شمولیت جهانی مخاطبان قرآن نیز بعد دیگری از جامعیت آن را هویدا می سازد. بررسی آیات قرآن از لحاظ احاطه ی تعالیم ارائه شده نسبت به نیازهای بشری و گستره ی مخاطبان آن دلیل روشنی بر جامعیت قرآن است که همواره از سوی جامعه اندیشمندان قرآنی مورد توجه قرار گرفته است. در همین راستا آیه ی نخست از سوره ی فرقان مورد بررسی قرار گرفت و با گردآوری اطلاعات به روش توصیفی - تحلیلی این نتیجه حاصل شد که در این آیه، جامعیت قرآن از لحاظ جاودانگی تعالیم و جهانی بودن مخاطبان محرز است. نخست به این دلیل که با انتساب صفت انذار دهندگی پیامبر اکرم(ص) نسبت به «عالمین» که دارای شمولیت جهانی و زمانی است، خاتمیت پیامبر اکرم(ص) و در نتیجه جاودانگی تعالیم ایشان اعلام شده است و دیگر این که با توجه به گستره ی مخاطبان مورد انذار در مواجهه با وسعت معنایی «عالمین»، جهان شمول بودن این انذار از نظر تعدد مخاطبان و گستره ی تعالیم انذاری از جهت تحقق یک زندگی سعادتمندانه همه جانبه همراه با حفظ تازگی و قوام آن به منصه ظهور می رسد.

سید ابوالفضل برقعی از روحانیون شیعه ی ایرانی است که در تاریخ 1287 متولد و در سال 1372 از دنیا رفت برقعی دارای افکار اصلاح گرایانه خاصی بود. او از برخی عقاید مسلم و قطعی شیعه فاصله گرفته است و به انکار احادیث و برخی از سنت ها می پردازد. برقعی برخی از کتاب های خود را در عربستان به چاپ رسانده است. برخی او را از تندروترین افراد جریان قرآنیون شیعه می دانند. حیات علمی او از دو بخش متفاوت تشکیل شده است. وی در بخش اول، مانند دیگر علمای شیعه، مدافع مباحث ولایی است ولی در بخش دوم با گرایش به آراء وهابیت، منتقد مسائلی چون نصب الهی امام، انحصار امامت، عصمت، شفاعت و… گردیده است. مباحثی از این دست، که در برخی کتب او اثبات شده، در آثار دیگرش نفی و باطل اعلام شده است. مقاله حاضر به بررسی رویکردهای متضاد او در اهم این مسائل می پردازد.