آیدا ارجمندتبار

سنجش و ارزیابی ماتریکس ترجیحات بصری برگرفته از نظریه کاپلان ها در مناظر طبیعی و غیر شهری نشان داده مناظری برای مردم ارجح هستند که نیازهای مخاطبان را در چهار کیفیت ادراکی همچون انسجام، پیچیدگی، خوانایی و رازگونگی برآورده سازند. اما این نظریه در مناظر شهری به طور مؤثری مورد بررسی قرار نگرفته است. با توجه به تثبیت این نظریه در مناظری همچون مرغزارها، جنگل ها و چمنزارها و از طرف دیگر وجود تراکم های ساختمانی در مناظر شهری و عاری بودن آنها از پوشش گیاهی مناسب و همچنین اهمیّت مناظر خیابان های مسکونی به واسطه در معرض دید قرار داشتن هر روزه برای شهروندان، این تحقیق بر آن شد تا با تأکید بر میزان شاخص سبزینگی به معنای سبزینگی قابل رؤیت برای شهروندان و قِرابت آن با مناظر طبیعی از آن قِسم، ماتریکس ترجیحات بصری را در چنان مناظر شهری مورد ارزیابی قرار دهد. به منظور آزمون این نظریه، تصاویر مناظر خیابانی مسکونی متعلق به پرتراکم ترین محلّه مسکونی شهر ساری (ناحیه بخش هشت) معیار قیاس برای قضاوت عموم گشت و نظرات مخاطبان به واسطه پرسشنامه های ساختار یافته در یک رویکرد کمّی گردآوری شد. در روش تحقیقی از نوع توصیفی_همبستگی، تجزیه و تحلیل داده های به دست آمده به واسطه نرم افزار آماری spss نشان داد که ماتریکس ترجیحات بصری با وجود افزایش شاخص سبزینگی در مناظر شهری همانند مناظر طبیعی مؤثر واقع نشده و چهار متغیّر این ماتریکس بر ترجیح بصری نهایی عموم به طور معناداری مؤثر نبوده اند؛ هرچند آن ترجیح نهایی با افزایش شاخص سبزینگی به طور مستقل ارتباط نشان داده و افزایش یافته است. همچنین نتایج نشان داد، عوامل ساختاری مناظر معابر مسکونی همچون عرض معابر بر نحوه اثر گذاری چهار متغیّر این ماتریکس بر ترجیح بصری نهایی مؤثر بوده، به گونه ای که معابر با عرض کمتر به طور مشخّص تابع قویتری از ماتریکس کاپلان ها هستند.

در اواسط قرن بیستم میلادی، رشد سریع جمعیت شهرنشین و به دنبال آن، تراکم بالای ساختمانی، بیش از هر زمان دیگری توجه ویژه ی برنامه ریزان و طراحان شهری را به مقوله ی پوشش گیاهی شهری جلب کرد تا از این طریق بتوانند با کنترل عوامل مخرب زیست محیطی، همچون آلودگی هوا، تأثیرات ناشی از جزایر گرمایی شهری و دیگر آلودگی های منبعث از مناطق شهری، زمینه را برای ارتقاء کیفیت های روان شناختی محیطی شهرنشینان با درنظر گرفتن میزان مناسب سبزینگی در چشم اندازهای شهریشان به طور هم زمان فراهم کنند. در این راستا، روش ها و تکنیک های متفاوتی برای ارزیابی و تخمین کمیت فضاهای سبز و عملکرد آن ها گسترش یافته است. به دست آوردن شاخص های سبزینگی متعدد در موقعیت های گوناگون درراستای درک میزان تأثیرگذاری سبزینگی بر عملکردهای مناظر شهری ازجمله تلاش های متخصصان عرصه ی شهری در چند دهه ی اخیر بوده است که هریک با هدف و روشی متمایز ارائه شده اند. در تحقیق حاضر، با معرفی شاخص های گوناگون سبزینگی، سلسله مراتب شکل گیری، روش های ارزیابی و بیان نقاط ضعف و قوت هریک درخصوص اثرگذاری مؤثرشان در مناظر شهری، این نتیجه حاصل شده است که روش های عینی با نگاه سه بُعدی مزیت بیشتری درمقایسه با روش های ذهنی و همچنین روش های عینی با نگاه دوبُعدی دارند؛ زیرا به واقعیت موجود نزدیک تر و عاری از مشکلات روش های ذهنی هستند.