مطالعات تاریخی جنگ

جنگ ویتنام یکی از مهم ترین حوادث دوران نظام دوقطبی است که تأثیرات گسترده ای بر طرفینِ درگیری گذاشت. این جنگِ فرسایشی نه تنها منجر به شکل گیری واکنش های بین المللی شد، بلکه موجب التهاب در فضای سیاسیِ داخلیِ کشورها، به ویژه ایالات متحده گردید. در این جنگ، برای اولین بار، تصاویری باورنکردنی از خشونت عریان با استفاده از فنّاوری های نوین، زودتر از گزارش های مکتوب تهیه شده از خط مقدم جبهه، در سراسر جهان منتشر شد. انتشار این تصاویر، زمینه روایتی پساساختارگرا از این جنگ را فراهم نمود که یکی از آن ها را می توان در فیلم های سه گانه الیور استون مشاهده کرد. سؤال این است که روایت پساساختارگرا از جنگ ویتنام، حاوی چه مضامینی است و آیا می توان سه گانه استون را در این صورت بندی قرار داد؟ هدف این نوشتار، تحلیل جنگ ویتنام از منظر پساساختارگرایی با تأکید بر نظریّه بودریار و مفاهیم فراواقعیّت، وانمودگی، و انفجار درون ریز و جستجوی آن در سه گانه استون است.

عبدالله بن عباس شاخص ترین چهره خاندان عباس بن عبدالمطلب و یکی از نخبگان صحابه است. باوجود اخبار فراوانی که در فضل و دانش این چهره مشهور بازتاب یافته، اما بخش هایی از زندگی او همچنان با ابهاماتی روبروست. مهم ترینِ این ابهام ها عدم همراهی او با امام حسین(ع) در واقعه کربلاست. برخی منابع از معذور و یا مأذون بودن او سخن گفته اند، که درست به نظرنمی رسد. در این پژوهش از دیدگاهی دیگر، اندیشه و تفکّر عبدالله بن عباس نسبت به برنامه امام حسین(ع) در آستانه واقعه کربلا بررسی و تحلیل شده است. برای این کار، زیست سیاسی ابن عباس در دوران خلفا و حکومت امام علی(ع) مورد واکاوی انتقادی قرارگرفته است. پرسش اصلی این پژوهش به این شکل مطرح می شود که گفتمان خلفا چه تأثیری بر رویکرد ابن  عباس به نهضت امام حسین(ع) داشت؟ این پژوهش با روش توصیف و تحلیل تاریخی و با کمک سه مؤلفه عقیده، غنیمت و منفعت و مفهوم گفتمان انجام شده است. نتیجه این پژوهش حاکی است تأثیرپذیری ابن  عباس از گفتمان خلفا سبب می شد که او در عین پایبندی کلی که به گفتمان اهل بیت(ع) داشت، برخی وقایع ازجمله نهضت و حرکت امام حسین(ع) را با رویکرد و اندیشه ای متفاوت از ایشان تحلیل و ارزیابی کند.

حمزه آغا سرکرده ایل منگور بود که در سده 13 ق./ 19 م. در نابسامانی اوضاع اقتصادی و سیاسی ایران در عصر ناصری و نارضایتی مردم کُرد از حکّام قاجاری و فشارهای مالیاتی، شورشی را در میان ایلات و قبایل کُرد دامن زد. هم زمان، در عثمانی نیز کُردها به رهبری شیخ عبیدالله شمدینانی از شیوخ فرقه نقشبندیّه، علیه حکومت ناصرالدین شاه شورش کردند. این دو با استفاده از عقاید مذهبی و فرقه ای، با گردآوردن لشکری عظیم از ایلات کُرد، شهرهای مرزی ایران و عثمانی را مورد تاخت و تاز قراردادند و شمار زیادی از مردم را از دَم تیغ گذراندند. هدف این مقاله، با رویکرد جامعه شناسی و روش توصیفی _ تحلیلی، بررسی و تحلیل دو شورش مزبور و نقش حمزه آغا به عنوان طرّاح تبدیل این دو شورش به یک قیام، با فرمان جهاد مذهبی از نوع ناسیونالیستی است. یافته های پژوهش نشان  می دهد که حمزه آغا منگور نقش اصلی را در برانگیختن شیخ به یک قیام مذهبی علیه حکومت ناصری ایفا کرده است.

جایگاه استراتژیک کوره اَرجان در جنوب غربی ایران طی دوره ساسانی تا پایان سلجوقی، منجر به شکل گیری قلاع زیادی در این منطقه گردید. بررسی قلعه های تاریخی کوره اَرجان به منظور شناخت جایگاه و کارکرد آن ها در جغرافیای سیاسی _ اداری، عوامل مؤثّر بر شکل گیری و پراکنش، پی بردن به موقعیت معابر و پهنه های ژئوپولیتیک و ژئواستراتژیکِ منطقه، از مهم ترین اهداف این پژوهش است. پژوهش پیش رو بر این فرض استوار است که با توجه به موقعیت جغرافیایی کوره ارجان و ارتباط آن با بنادر ساحلی خلیج فارس و مراکز حکومتی فارس و اصفهان، این منطقه از نظام منسجمی از قلاع و دژهای دفاعی، برخوردار بوده است. نتایج این پژوهش با بهره گیری از منابع تاریخی، بررسی میدانی باستان شناختی و روش توصیفی  تحلیلی حاصل شده است. تحلیلِ موقعیتیِ پراکنشِ قلاع نشان می دهد به ترتیب، تنگه های ارتباطی، گردکوه های طبیعی، درّه های کوهستانی و تپه ماهورهای منطقه، در موقعیت گزینی آن ها تأثیر بسزایی داشته است. کارکرد چندگانه استحکاماتِ این کوره در ابعاد مختلفی چون حفاظت از منابع زیستی، سازه های مرتبط با کشاورزی، حفاظت از مراکز جمعیتی و راه های ارتباطی بوده است. بررسی و مطالعه این قلاع در جهت تبیین مسائل مهمی چون شناخت شبکه قلاع اسماعیلی این کوره، اهمیت زیادی دارد.

جنگ جهانی اول برای مردم ایران گرفتاری های بی شماری را در پی داشت؛ مناطق وسیعی از کشور در اثر جنگ تخریب شد، ده ها هزار نفر دچار قحطی شدند و یا بر اثر بیماری از بین رفتند. در پی این شرایط، ناامنی و قتل و غارت های روزانه در همه مناطق کشور به امری عادی در طول جنگ تبدیل شد. این بحران های اجتماعی از علل داخلی و خارجی نشأت گرفته بود. در این پژوهش، با بررسی بحران های اجتماعی ایران در دوره مورد بحث و براساس روش توصیفی   تحلیلی، ریشه ها و علل واقعی این بحران ها بر پایه بررسی مطبوعات و روزنامه های آن روزگار، واکاوی و مورد مدّاقه قرارگرفته است. بر این اساس، نگارندگان در پی پاسخ به این سؤال هستند که چه عواملی در شکل گیری بحران های اجتماعی ایران، در جنگ جهانی اول نقش داشته است؟ نتایج حاکی است برخلاف دیدگاه برخی از محقّقان، عوامل داخلی ازجمله دولت، محتکران و خبّازخانه ها در شکل گیری و تشدید بحران های اجتماعی ایران در جنگ جهانی اول، نقش مهم تر و مخرّب تری داشتند؛ هرچند که نمی توان نقش دول متجاوز خارجی را در این بحران ها نادیده گرفت.

جنگ ماراتن، نخستین رویارویی مستقیم پارسیان و یونانیان در سال 490 پ. م. نقطه عطفی در مناسبات امپراتوری هخامنشی و دنیای یونانی بود. این جنگ، به مرور زمان، به جنگی حماسی در دفاع از آزادی یونان تبدیل شد. با وجود الهام بخش بودن این جنگ، به چگونگی روایت آن و برداشت مورّخان یونانی و مخاطبانشان از آن، کمتر پرداخته شده است. این نوشتار با روش تحلیل روایت، به دنبال پاسخ به این پرسش است که منابع یونانی، به ویژه هرودوت، براساس چه پیرنگی به روایت جنگ ماراتن و ذهنیّت مخاطبان یونانی خود پرداخته اند؟ یافته های پژوهش نشان می دهد که مهم ترین راوی نبرد، هرودوت، با اینکه در قیاس با جنگ های خشایارشا، توجه کمتری به نبرد ماراتن نشان داده ، اما با قرار دادن آن در رشته جنگ های پارسی، ماراتن را از یک سو، به نقطه پایانی شورش ایونی و از سوی دیگر، مقدمه جنگ های خشایارشا تبدیل کرده است. وی با این کار خواسته این باور را در ذهن مخاطب ایجاد کند که جنگ های میان ایرانیان و یونانیان ریشه در چیرگی پارسیان بر ایونیان، همکاری خودکامگان ایونی با پارسیان و شورش ایونی داشت. از دید هرودوت، ماراتن نتیجه شورش ایونی و سالامیس نتیجه نبرد ماراتن بود؛ بنابراین، ماراتن حلقه پیونددهنده رشته جنگ های پارسیان و یونانیان بود.