نهضت امام حسین (ع)

فریضه امر به معروف و نهى از منکر تنها در تذکرات افراد عادى نسبت به بعضى گناهان جزئى خلاصه نمى شود، بلکه قیام بر ضد حکومت ستمگر و تلاش براى اصلاح ساختار سیاسى جامعه و تشکیل حکومتى بر اساس حق و قرآن نیز از مصادیق امر به معروف و نهى از منکر است. هرگاه در جامعه اى این فریضه مهم اجرا نشود و افراد در قبال پیاده شدن این امر خطیر احساس مسئولیت نکنند، مرگ آن جامعه حتمى خواهد بود. پس از رحلت پیامبر (ص)، به این تکلیف مهم آن چنان که شایسته بود عمل نشد و در نتیجه دین به ضعف گرایید و فاسقان و فاجران بر اوضاع مسلط شدند. در چنین شرایطى امام حسین (ع) براى برپایى این عنصر اساسى دست به قیام زد. پرسش اصلى این مقاله نقش امر به معروف و نهى از منکر در نهضت امام حسین (ع) است و رویکرد آن توصیفى ـ تحلیلى و تاریخى است. جایگاه و اهمیت امر به معروف و نهى از منکر، نقش آن در نهضت عاشورا، چیستى اصلاح و اهداف اصلاحى امام حسین (ع) و موقعیت و زمان قیام اصلاحى از مباحث ارائه شده است.

عبدالله بن عباس شاخص ترین چهره خاندان عباس بن عبدالمطلب و یکی از نخبگان صحابه است. باوجود اخبار فراوانی که در فضل و دانش این چهره مشهور بازتاب یافته، اما بخش هایی از زندگی او همچنان با ابهاماتی روبروست. مهم ترینِ این ابهام ها عدم همراهی او با امام حسین(ع) در واقعه کربلاست. برخی منابع از معذور و یا مأذون بودن او سخن گفته اند، که درست به نظرنمی رسد. در این پژوهش از دیدگاهی دیگر، اندیشه و تفکّر عبدالله بن عباس نسبت به برنامه امام حسین(ع) در آستانه واقعه کربلا بررسی و تحلیل شده است. برای این کار، زیست سیاسی ابن عباس در دوران خلفا و حکومت امام علی(ع) مورد واکاوی انتقادی قرارگرفته است. پرسش اصلی این پژوهش به این شکل مطرح می شود که گفتمان خلفا چه تأثیری بر رویکرد ابن  عباس به نهضت امام حسین(ع) داشت؟ این پژوهش با روش توصیف و تحلیل تاریخی و با کمک سه مؤلفه عقیده، غنیمت و منفعت و مفهوم گفتمان انجام شده است. نتیجه این پژوهش حاکی است تأثیرپذیری ابن  عباس از گفتمان خلفا سبب می شد که او در عین پایبندی کلی که به گفتمان اهل بیت(ع) داشت، برخی وقایع ازجمله نهضت و حرکت امام حسین(ع) را با رویکرد و اندیشه ای متفاوت از ایشان تحلیل و ارزیابی کند.