درخت حوزه‌های تخصصی

یکی از مهم ترین کارکردهای آیات قرآن، تربیت و تهذیب نفوس است. از این رو، تفسیر قرآن با رویکرد تربیتی یکی از غنی ترین رویکردهای تفسیری است. این رویکرد با توجه به اهداف تربیت دینی، که همان ایجاد رفتار صحیح، حذف رفتار ناصحیح و نیز اصلاح برخی رفتارها است، در صدد است تا با الهام از قرآن این اهداف را تحقق و تعالی بخشد. قرآن کریم هم در سبک و ساختار بیان و هم در درون مایه و محتوایش، منبع مهمی برای مربّیان و متربّیان است. این مقاله می کوشد با اندیشه در آیه ششم سوره تحریم و با توجه به اصول و روش های تربیت دینی، به آنچه این آیه بدان اشاره دارد و یا می تواند الهام بخش آن باشد، دست یابد. نویسندگان امیدوارند که نوع نگاه عرضه شده، تعالی بخش حرکت در جهت ساماندهی رویکرد تربیتی در تفسیر باشد.

قرآن، کتاب آسمانى و حبل المتین هویت بخش مسلمانان در طول تاریخ است. در باور پیروان دین اسلام، این کتاب، دستورنامه‏اى غنى و ارزشمند براى تربیت همه جانبه انسان در عرصه‏هاى فردى و اجتماعى و در همه زمان‏ها و مکان‏ها، و از جمله در دوران معاصر، است. لکن اثبات این امر و دفاع از آن نیازمند توجه به نکته‏ها و مباحثى است که نوشتار حاضر عهده‏دار بررسى برخى از آنهاست. مفروض و مدعاى این مقاله آن است که بدون توجه به این نکته‏هاى کلیدى، فرایند پژوهش درباره توانایى قرآن براى پاسخگویى به نیازهاى جامعه معاصر، و دفاع از این امر، با سختى‏ها و اشکال‏هاى فراوان روبرو خواهد شد. در نوشتار حاضر، با رویکردى نظرى - کاربردى، پس از تبیین ضرورت‏هاى بحث، برخى از نکته هایى که در بررسى و تحقیق پیرامون موضوع زندگى و زایندگى قرآن در دنیاى امروز توجه به آنها لازم است بیان خواهد شد. این بایسته‏ها در ذیل عنوان‏هایى چون موضوع‏شناسى، قرآن‏شناسى، مخاطب‏شناسى، روش‏شناسى، و آسیب‏شناسى صورت بندى شده است.

مسئله اصلی این پژوهش، مبانی، شرایط حجیت ظواهر قرآن و گستره استناد به آن در نظریه اصولی شیخ مرتضی انصاری (ره) است. این تحقیق به روش تحلیلی - انتقادی نظریه شیخ را تقریر و ارزیابی می کند. ایشان ضمن پذیرش حجیت ظواهر قرآن در مبانی اصولی خود، از آن در استنباط احکام شرعی از گزاره های قرآنی و روایی و نقد فتاوای فقیهان به ویژه اخباریان بهره برده است. عرفی بودن معنای ظاهری، عدم مخالفت معنای ظاهری آیه با نص قرآنی یا روایی و فحص از وجود قراین، سه شرط اساسی اعتبار ظواهر قرآنی در نظریه اصولی شیخ انصاری (ره) محسوب می شود. وی دیدگاه اخباریان در عدم حجیت ظواهر قرآنی را با استناد به ادله عقلی و نقلی ابطال کرده است. استناد به ظواهر قرآنی در میراث فقهی شیخ انصاری گستره وسیعی دارد و نمونه های متنوعی از استناد به آن در ابواب مختلف فقه چون طهارت، صلات, حج، مکاسب، ارث، تقلید و غیره، در آثار وی به چشم می خورد. نتیجه ارزیابی نظریه شیخ انصاری نشان داد که مبانی و ادله وی ابهامات و پرسش هایی دارد و نیازمند تقریر مجدد و تکمیل است.

پیشرفت اقتصادی جامعه از منظر آیات و روایات دستاورد برنامه های اسلام در اجرای احکام الهی است. دین اسلام ثروتمندی جامعه را از جمله نعمت های خداوند بر انسانها معرفی کرده و مردم را برمی انگیزد که این نعمت را پاس دارند و از ایشان می خواهد که ثروت را در مسیری که به تکامل ایشان بینجامد به کار گیرند. لکن باید توجه داشت که در منطق اسلام، پیشرفت اقتصادی هدف برتر نیست، بلکه هدف آن است که کلیه استعدادهای انسانی شکوفا گردد و از این رهگذر به سعادت ابدی دست یابد. پیشرفت اقتصادی تنها یکی از مقدمات دستیابی به این هدف والا است. آنچه از تدبر در آیات و تتبع در روایات به دست می آید آن است که اسلام در رشد اقتصادی مطلوب خود از ارکان عمومی پیشرفت غافل نبوده است. در این مقاله سعی شده با بهره گیری از روش شناسی تفسیر آیات و فقه الحدیث، آموزه های قرآن و حدیث در باب پیشرفت اقتصادی مورد بحث و بررسی قرار گیرد.