شهریار همتی

بررسی مؤلفه های عرفان در ادبیّات جهانی به نوعی خبر از تقارب خاستگاه در همه آنها دارد. از جمله کهن ترین الگوهای عرفان، مانی و اندیشه های زهدمآبانه اوست. وی با درایت تمام منجی گری را از مسیحیت، ثنویت را از زرتشتی و تناسخ روح را از مذهب بودایی برگرفت. بُن مایه عرفان او هبوط روح، رهایی آن از دنیای تاریکی و پاکیزگی روان بوده، که از آن به «آب زنده» یاد کرده است. هدف این پژوهش آن است که میزان قدرت، نفوذ و اثرپذیری شاعران زاهدمسلک تازی از بُن مایه های کهن الگوی عرفان مانی را، بازخوانی کند. شیوه پیش رو تطبیق مهم ترین مؤلفه های اندیشه مانی است. این رویکرد حاکی از آن است که پس از ظهور اسلام و به خصوص در دوره عباسی، شاعران تازی با آگاهی و اطلاع در کلام منظوم خویش از باورهای کهن ایرانی بهره برده اند. اشتراک مضامین و واژه ها در این مجال نمی تواند اتّفاقی باشد، بلکه تأییدی است بر تقدّم خاستگاه آن در بین ایرانیان باستان. این فرضیه می-تواند بیانگر جوهره ای از پویایی تمدّن ایران در دل تمدّن اسلامی باشد.

یوسف حسین بکّار (1942- تاکنون) نویسنده، محقق و منتقد ادبی از جمله پژوهشگرانی است که به واسطه آگاهی از شیوه و فنون ترجمه، اقدام به نقد و بررسی ترجمه های عربی رباعیات خیام کرده است. در این راستا، پژوهش حاضر بر آن بوده است تا دیدگاه های نقدی وی پیرامون این ترجمه ها را براساس 7 مؤلّفه (عقلایی سازی، شفاف سازی، اطناب کلام، غنایی زدایی کیفی، غنایی زدایی کمی، تخریب اصطلاحات و تخریب سیستم زبانی) از دیدگاه ریخت شکنانه آنتوان برمن (1991-1942م) نظریه پرداز مبدأ گرای فرانسوی به شیوه توصیفی- تحلیلی مورد بررسی قرار دهد. در این جستار، آرای نقدی بکّار در کتاب الترجمات العربیّه لرباعیات الخیام، مطالعه و سپس از میان دیدگاه های نقدی وی آنچه قابلیت انطباق و همسویی بیشتر را با مؤلفه های نظریه آنتوان برمن داشته، گزینش شد و تحت عنوان مربوط به خود مورد بحث و بررسی قرار گرفت. یافته ها نشان داد که بکّار در نقد و بررسی های خود با بهره گیری از رویکرد زبان شناختی اغلب دیدگاه هایی ذوقی و به دور از استدلال و برهان ارائه داده است. اتخاذ رویکرد زبان شناختی از سوی بکّار دلیل مطابقت روش نقدی وی با مؤلّفه های نظریه آنتوان برمن در این مقاله بود؛ با این تفاوت که رویکرد زبان شناختی در روش بکّار، فاقد کاربست مباحث نظری بود و او دیدگاه های خود را در قالب و چارچوب نظری با ساختاری علمی، منسجم و استوار ارائه نداده است.

شوقی بزیع و منوچهر آتشی، دو شاعر نوگرایی هستند که طبیعت در شعرشان بازتاب وسیعی داشته است. آن ها عناصر طبیعت گیاهی را در اشعارشان با اغراض خاص ادبی به کار برده و گامی در جهت نوگرایی لفظی و معنایی در شعر برداشته اند. پژوهش حاضر بر آن است تا براساس چارچوب های ادبیات تطبیقی به بررسی کاربرد ادبی طبیعت گیاهی و بازتاب اسماء خاص گل ها، گیاهان، درختان و میوه ها در شعر این دو شاعر بپردازد. براساس یافته های پژوهش، بزیع و آتشی از طبیعت زیبای سرزمینشان، به ویژه طبیعت گیاهی، استفاده ادبی کرده و اسم گل ها، گیاهان، درختان و میوه ها را با هدف آشنایی زدایی، برجسته سازی معنا و مضمون شعری، بالا بردن ظرفیت معنایی واژگان شعر، غنا بخشیدن به گستره خیال و عاطفه شعر به کار برده اند. یکی از مهم ترین ویژگی های کاربرد این واژگان طبیعت گیاهی، به کارگیری آن ها در قالب آرایه های ادبی به ویژه استعاره و جان بخشی و تشبیه است که این کار باعث می شود آن ها شکل نمادینی به خود بگیرند. بار معنایی واژگان مربوط به عناصر طبیعت در شعر ایشان، متناسب با مضمون و فضای کلّی شعر به شکل مثبت و منفی تغییر می یابد.

لقد قطع النقد الأدبیّ المعاصر شوطاً کبیراً فی تحویل النظره أحادیّه الجانب إلی أحداث النصّ وإیراد منحی الحواریّه الخارجیّه فی نسیجه علی استیعاب مختلف الرؤی وأشکال وعی الآخرین. تتمخّض البولیفونیّه عن منحی الحوار الخارجیّ فی نظریّه باختین قائمه علی تعدّد الأصوات واللغات الّتی قد تختلط وتختلف عن بعضها اختلافاً متزامناً فی بناء الحوار وترکیبه. یمتاز الشعر العربیّ المعاصر بالتفاعل المستمرّ بین الأصوات والتباس مواقفها وأفکارها علی تحقیق البولیفونیه الأدبیّه ولاسیّما تعدّ فی قصائد فریدون مشیری وأدیب کمال الدین تقنیه دیمقراطیّه متطوّره تسمح للشخصیّات بالتعبیر عن هواجسها وآمالها وآلامها عبر الطرق المختلفه. تحاول هذه الدراسه باتّباعها النهج الوصفیّ - التحلیلیّ أن تعالج أهمّ تقنیات البولیفونیّه الأدبیّه لدی الشاعرین معتمده فی تطبیقها علی المدرسه الأمریکیّه للأدب المقارن. یدلّ مجمل نتائجها علی أنّ الشاعرین إلی جانب انتهاجهما طریقه السرد التقلیدیّ للأصوات یلتجئان إلی أنواع البولیفونیه مثل التهجین لتوسیع المنظور الاجتماعیّ للغات فی حنایا الوضوح أو الغموض فی توظیفها، وکذلک یحتفیان بالأسلبه لتحقیق التوحّد الصیاغیّ بین الصوتین علی الرغم من اختلاف نهجهما فی التصدّی لصوت الآخر. یستخدم الشاعران الحوار الخالص فی مواقف قد تنشب فیها الجدلیّه والنقاش بین الصوتین أو یُکتفی فیها بتبادل السؤال والإجابه حیال موضوع خاصّ فحسب، وفی نهایه المطاف یمیلان إلی التعدّدیه الأیدیولوجیه لإضاءه نوع مواجهه الأصوات للقیم والأفکار الحیویّه الّتی تعرف بینهما علی قالب أیدیولوجیه التسلیم أو الرفض. المفردات الرّئیسیه: البولیفونیّه، میخائیل باختین، فریدون مشیری، أدیب کمال الدین، المقارنه.لقد قطع النقد الأدبیّ المعاصر شوطاً کبیراً فی تحویل النظره أحادیّه الجانب إلی أحداث النصّ وإیراد منحی الحواریّه الخارجیّه فی نسیجه علی استیعاب مختلف الرؤی وأشکال وعی الآخرین. تتمخّض البولیفونیّه عن منحی الحوار الخارجیّ فی نظریّه باختین قائمه علی تعدّد الأصوات واللغات الّتی قد تختلط وتختلف عن بعضها اختلافاً متزامناً فی بناء الحوار وترکیبه. یمتاز الشعر العربیّ المعاصر بالتفاعل المستمرّ بین الأصوات والتباس مواقفها وأفکارها علی تحقیق البولیفونیه الأدبیّه ولاسیّما تعدّ فی قصائد فریدون مشیری وأدیب کمال الدین تقنیه دیمقراطیّه متطوّره تسمح للشخصیّات بالتعبیر عن هواجسها وآمالها وآلامها عبر الطرق المختلفه. تحاول هذه الدراسه باتّباعها النهج الوصفیّ - التحلیلیّ أن تعالج أهمّ تقنیات البولیفونیّه الأدبیّه لدی الشاعرین معتمده فی تطبیقها علی المدرسه الأمریکیّه للأدب المقارن. یدلّ مجمل نتائجها علی أنّ الشاعرین إلی جانب انتهاجهما طریقه السرد التقلیدیّ للأصوات یلتجئان إلی أنواع البولیفونیه مثل التهجین لتوسیع المنظور الاجتماعیّ للغات فی حنایا الوضوح أو الغموض فی توظیفها، وکذلک یحتفیان بالأسلبه لتحقیق التوحّد الصیاغیّ بین الصوتین علی الرغم من اختلاف نهجهما فی التصدّی لصوت الآخر. یستخدم الشاعران الحوار الخالص فی مواقف قد تنشب فیها الجدلیّه والنقاش بین الصوتین أو یُکتفی فیها بتبادل السؤال والإجابه حیال موضوع خاصّ فحسب، وفی نهایه المطاف یمیلان إلی التعدّدیه الأیدیولوجیه لإضاءه نوع مواجهه الأصوات للقیم والأفکار الحیویّه الّتی تعرف بینهما علی قالب أیدیولوجیه التسلیم أو الرفض.

تعدّ السیمیائیّه نشاطاً نقدیّاً یعتمد علی الأسس العلمیّه والممنهجه لمعرفه جمالیّات النصّ الشعریّ وفکّ شیفرات مفهوماتیّه غامضه یصعب تفسیرها فی نظره أحادیه. إنّ السیمیائیّه بکلّ ما تمتلکه من مناهج ثریّه وأدوات معرفیّه نافعه، اقتربت حدودها من الدراسات الأدبیّه واتّسعت ظلال تحلیلها علی أرکان الشعر العربیّ المعاصر لیکشف بها الباحث حقیقهً جمالیّهً تختفی وراء کوالیس النصّ ویبدی منه إدراکاً مختلفاً عمّا یبدو، کما یمکن تتبّعها فی شعر محمّد عفیفی مطر مستعیناً بمنهج سیمیائیّ تنصبّ علیه دراستنا أن یسفر عن نظره أعمق وأدقّ إلی تعبیره الشعریّ ویساعد علی إضاءه مغالقه ومکبوتات أسراره. یهدف البحث إلی تطبیق البنیه السیمیائیّه فی قصیده "الشمس الّتی لا تشرق «شظایا»" وتدلّ نتائجه علی أنّ الشاعر یتناول فیها مضمون الجوع والفقر بتعبیر تقریریّ واصف لأحداث مجتمعه من منظار الطبیعه بمعزل عن التصریح والمباشره، ثمّ یحوم فی تکوینها السردیّ حول مفردات وتراکیب تجعل حبکتها من النصّ الموازی إلی الجمالیّات الشعریّه تستقرّ فی خیط درامیّ واحد وتوجّهها إلی مواقف مظلمه وشجینه. تتشکّل حیویّه المستوی المعجمیّ إلی جانب أنماط توظیف الشخصیّه بالضمائر ومدار حرکه الزمن بالأفعال لتحقیق الخصائص الفنیّه فی القصیده وتظهر جمالیّاتها فی ألوان من الانزیاحات والتناصّ الشعبیّ الممزوج بالمعتقدات التقلیدیّه علی تحویل الموقف.

لتقنیه قناع الشخصیّه قیمه فنیّه کبیره؛ فتُکسِب دینامیّتها الرمزیّه والدرامیّه فی الأدب العربیّ الحدیث لبنیه ألفاظ الشعر العربیّ دلالات موحیهً غنیّهً بالشحنات التعبیریّه الإبداعیّه الّتی تقدر باکتساح حدود خطابات مباشره قریبه من الواقع الملموس علی بناء موقف جدید مرتبط بقیم الشاعر وتقالیده. هذا القناع بوصفه تکنیکاً أدبیّاً متطوّراً من استدعاء الشخصیّات، یحمل فی شعر سلیمان العیسی عدّه تعابیر ممنهجه متفاوته ویجنح إلی التمازج بین ملابسات الزمنین الماضی والحاضر لیدفع الشاعر إلی التعبیر عن الصراعات والتحدیّات المعاصره الغالبه علی عمق تجاربه ویفرضه علی ردود فعل مثیره للخیال عن المواضیع الذاتیّه والاجتماعیّه فی أرجائه، طبعاً مع الاستعانه بتقنیات مستهدفه تجعل خطابه معزولاً عن مجرّد سرد الأحداث الماضیه واستحضار الشخصیّات المتتابعه علی طریقه وضعها فی شعره اسماً هامشیّاً عابراً، بل یتقنّع بقناع الشخصیّات المختلفه أو یسعی أن یدنو من قناعها لیقیم من خلاله علامات متقاربهً بین نفسه والشخصیّات المستحضره وأیضاً بین ظروف مجتمعه وأحداث المجتمع الماضی آنذاک. تحاول هذه الدراسه بنهجها نهجاً وصفیّاً - تحلیلیّاً أن تستکشف الجوانب الفنیّه والدلالیّه من قناع الشخصیّات التراثیّه فی أعمال سلیمان العیسی الشعریه ووصلت فی حصیلتها إلی ألوان عدیده من توظیف قناع هذه الشخصیّات الّتی تمتّ بصله وطیده بالشؤون الدینیّه، والأدبیّه، والتأریخیّه، والشعبیّه، ویحدّد الشاعر لجمیعها توظیفاً وأسلوباً خاصّاً یقدر ببساطه وسهوله أن یهدم جدار مسافات زمنیّه شاسعه سدّت بینه وبین الشخصیّات الأخری الّتی یستهدفها فی شعره. یدلّ قناع الشخصیات الدینیه فی شعره علی التزامه الوثیق بالقیم الإسلامیه السامیه، ویحظی قناع الشخصیّات الأدبیه فی شعره بمدی مشابهه مطلقه یراها بینه وبین الشاعر المستحضر. یستفید الشاعر من قناع الشخصیّات التأریخیه لیعتبر بالنصره والهزیمه من مصیرها، وینوی مغامرات الشخصیّات الشعبیه لیکشف عن ظروف جدیده تشغر منها حیاته الراهنه

منابع ادبی به عنوان یکی از منابع تفسیر نقش بسزایی در فهم درست از آیات دارند و مقصود از آن، واژگان و متون ادبیات عرب است که یاری گر مفسّر در فهم معنای لغوی، ساختار نحوی و بلاغی آیات است و جایگاه متقدمی نسبت به سایر منابع دارند؛ زیرا بدون فهم واژگان و ساختار ادبی قرآنی، اولین مرحله ی فهم شکل نمی گیرد. ابن کثیر مورخ ، مفسّر و محدّث شافعى قرن هشتم، صاحب «تفسیر القرآن العظیم « است که ضمن تفسیر نقلی آیات، در موارد بسیاری از داشته های ادبی خود نیز بهره گرفته است. نگارنده در صدد است با روش توصیفی- تحلیلی، میزان و چگونگی بهره برداری مفسر از وجوه ادبی(صرف و نحو، بلاغت و مفاهیم ادبی) در تبیین آیات را مورد بررسی قرار دهد. نتیجه ی پژوهش نشان داده که وی، وجوه ادبی را در قالب بیان آراء مستقل با استناد به شواهد شعری معتبر و یا نقد آراء ادبی دیگر علماء یا نقل قول مستقیم آراء پرداخته است.

قرآن کریم در غنای ادب عربی نقش بسزایی داشته است به طوری که بدون آشنایی با قرآن کریم فهم متون عربی امکان پذیر نیست. و از آن جایی که امامان معصوم (ع) کاملا با قرآن کریم مأنوس بوده اند؛ لذا این آگاهی نقش اساسی در زیبایی ادبیشان داشته است. امام سجاد (ع) بعد از واقعه کربلاء به مناسبت های مختلف به سرودن اشعاری پرداخته است، که در این اشعار واقعه کربلاء، مظلومیت خاندان پیامبر (ص)، شکایت و درد دل خویش را در خلال اشعاری با سبک قرآنی بیان نموده است. و پاداشی را که در انتظار ظالمان است در سبکی مستحکم و قرآنی وصف می کند. این جستار برآنست که با روش توصیفی – تحلیلی به بررسی زیبایی های ادبی در دیوان منسوب به آن حضرت با تکیه بر قرآن کریم بپردازد. از مهم ترین نتایج حاصل از این کاربست نشان می دهد که در اشعار خود به دو صورت واژگانی و مضمونی از قرآن متاثر شده است. و در این اشعار ضمن شکایت از مظلوم واقع شدن خاندان عصمت مفاهیم انسانی را گنجانده است.

عبد الکریم الکرمی الملقب بأبی سلمی شاعر فلسطینی رائع فی الأدب العربی المعاصر، وهو یعشق جمال المرأه ویتغنی بوصفه حسب الوصفات الممیزه ونظرته الجمالیه المتّسمه. یمتزج الحب فی شعره امتزاجاً کلیاً بین الهجر والوصال وبین الواقع والخیال. فی هذه الدراسه؛ نتابع النواحی الجمالیه فی المرأه ونقف موقف توصیفاته فی کل حرف من الحروف الداله علی الأنوثه بعاطفه مشبعه صادقه، ونعالج التداخل المتجاوب بین الحب والوطنیه فی خطابه الشعری. کل تلک الأوصاف یندمج ضمن الإطار الرومانتیکی وهو هائم مع الأحلام یتغزل، بید أنه کان یعیش فی فلسطین وتأثّر من حوادث النکبه وبعد النکبه الفلسطینیّه، تأخذ أشعاره أبعاداً جدیده ویمتزج حبه للمرأه بحب الوطن فی مجال النضال، فنجد فی شعره مزیجاً من العاطفه والکفاح الوطنی الفلسطینی ولهذا تصبح المرأه فی رویته رفیقه کفاح ونضال. وقد تبین من خلال الدراسه أنّ الشاعر یمزج فی نفسه عشق الحبیبه والوطن فی آن واحد، ویجعل المرأه معادلاً موضوعیاً للوطن. فأخذت المرأه عند أبی سلمی، عمقاً إیحائیاً مؤثراً بما تتضمن تجسید العلاقه الثنائیه بینها وبین الوطن، فتبدو العلاقه نوعاً من حالات العشق تتوحد خلالها الذات بالوطن.

در قرآن کریم، جملات به واسطه ی لوازمی به یکدیگر پیوند خورده که باعث انسجام و پیوستگی آیات می گردند. از عوامل نقش آفرین در زیبایی های آن و کشف ظرافت ها و لایه های پنهان آن، انسجام و پیوستگی است. این موضوع در حوزه زبان شناسی جدید تحت عنوان انسجام متنی مورد بررسی و مطالعه قرار می گیرد. هالیدی و رقیه حسن در سال 1976 ارتباط معنایی، لفظی، نحوی و منطقی اجزای متن را «انسجام» و هماهنگی کلی آن ها در محور عمودی «پیوستگی» نامیدند. از مهمترین ابزارهای انسجام، انسجام پیوندی است . ادات ربط در این نظریه به عنوان یک عنصر جداگانه در کنار عناصر دستوری و واژگانی، با عنوان عناصر پیوندی ذکر شده است. هر متنی که فاقد این عنصر باشد متنیت خود را از دست می دهد. آیه 151 سوره انعام از موارد اختلافی مفسرین از جمله ابن کثیر است که عامل اختلاف، «ثمّ» به عنوان عنصر پیوند ساز است. در این پژوهش بر آنیم تا با روش توصیفی- تحلیلی به بررسی و تحلیل موارد اختلافی مفسرین و ابن کثیر در این آیه بر اساس نظریه ی انسجام پیوندی پرداخته و مشخص نماییم که چگونه می توان به دسته بندی و تحلیل موارد اختلافی بر اساس این نظریه پرداخت. یافته ها نشان می دهد که تحلیل موارد اختلافی در این آیه بر اساس نظریه انسجام حاکی است که اعتقاد و عدم اعتقاد به نقش پیوند دهندگی معنایی جملات ما بعد ثمّ با ماقبل آن عامل اختلاف را نمایان می نماید به گونه ای که می توان آراء آنان را منطبق یا غیر منطبق بر نظریه انسجام دسته بندی کرد.

عبدالکریم الکرمی الملقب ب "أبی سلمی" شاعر فلسطینی رائع فی الأدب العربی المعاصر، وهو یعشق جمال المرأه ویتغنی بوصفه حسب الوصفات الممیزه ونظرته الجمالیه المتّسمه. یمتزج الحب فی شعره امتزاجاً کلیاً بین الهجر والوصال وبین الواقع والخیال. فی هذه الدراسه؛ نتابع النواحی الجمالیه فی المرأه ونقف موقف توصیفاته فی کل حرف من الحروف الداله علی الأنوثه بعاطفه مشبعه صادقه، ونعالج التداخل المتجاوب بین الحب والوطنیه فی خطابه الشعری. کل تلک الأوصاف یندمج ضمن الإطار الرومانتیکی وهو هائم مع الأحلام یتغزل، بید أنه کان یعیش فی فلسطین وتأثّر من حوادث النکبه وبعد النکبه الفلسطینیه، تأخذ أشعاره أبعاداً جدیده ویمتزج حبه للمرأه بحب الوطن فی مجال النضال، فنجد فی شعره مزیجاً من العاطفه والکفاح الوطنی الفلسطینی ولهذا تصبح المرأه فی رؤیته رفیقه کفاح ونضال. وقد تبین من خلال الدراسه أنّ الشاعر یمزج فی نفسه عشق الحبیبه والوطن فی آن واحد، ویجعل المرأه معادلاً موضوعیاً للوطن. فأخذت المرأه عند أبی سلمی ، عمقاً إیحائیاً مؤثراً بما تتضمن تجسید العلاقه الثنائیه بینها وبین الوطن، فتبدو العلاقه نوعاً من حالات العشق تتوحد خلالها الذات بالوطن.

یعد کل من شوقی بزیع ومنوشهر آتشی من بین الشعراء المبتکرین فی الأدب اللبنانی والإیرانی نظراً للغتهم الشعریه الخاصه ویتمتعان بمهارات عالیه فی عملیه بناء کلمات جدیده وترکیبات شعریه مبتکره. بهذه الطریقه، استخدما استراتیجیات وتقنیات أدبیه مختلفه، بما فی ذلک الانحرافات الدلالیه فی شعرهم. یعتبر فرزان سجودی أیضاً خبیراً معروفاً فی مجال علم العلامات والسیمیائیه ویقسم نموذجه المعتاد للانحراف الدلالی إلى قسمین رئیسیین، التصور والتجرید، ویقسم کل منهما إلى أقسام فرعیه. تحاول المقاله الحالیه دراسه وتحلیل تجانس شعرهما فی ضوء منظور مقارن واستناداً إلى المدرسه الأمریکیه للأدب المقارن، بغض النظر عن ظاهره التأثیر والتأثر، فی ضوء نموذج سجودی. أظهرت نتائج البحث أن بزیع وآتشی، انحرفا عن قواعد اللغه العادیه بالاعتماد على المحور النموذجی للکلمات فی إطار الحیوانیه والإنسانیه والاعتماد على عنصر الحیاه والاستعاره فی کلماتهما الشعریه، مبتکرین معنى الخیال الذی یختلف عن معناه العام. واستناداً إلى المحور النحوی للمفردات وباستخدام القوه التخیلیه للتشبیه، قاما بتجمیع مجموعه من الکلمات غیر المتجانسه فی سلسله دلالیه ضمن سیاق النص، وأرجعا الأفعال والسمات الخاصه بالنبات إلى البشر، وأوجدا معانٍ مختلفه لکلمات القصیده التی تختلف فی عبئها الدلالی عن اللغه العادیه.

إنّ المدینه الفاسده أو "الدیستوبیا" إحدى المضامین الّتی نشهدها فی الآثار الأدبیه. إنّ هذا الاتجاه یقع فی النقطه المضاده للمدینه الفاضله الّتی کان یأمل بها الشعراء والکتّاب منذ الزمان القدیم. یتطرق الأدیب فی الأدب المرتبط بالدیستوبیا أو المدینه الفاسده-بصوره مرکزه- إلى بیان التأثیرات المخربه للمظاهر السیاسیه، والاجتماعیه والصناعیه. فی الواقع، یعدّ هذا الأدب، مرآه تعکس القسم المظلم من المجتمع الّذی یعانی من البؤس والشقاء. وبما أنّ الروایه تنبعث من قلب المجتمع والحوادث الطارئه علیه؛ فإنّ هذا العنصر له انعکاس أوسع مقارنه مع العناصر الأدبیه الأخرى فی الروایه. وتحوّل إلى موتیف مکرر فی هذه الروایه. إنّ "أحمد سعداوی"؛ الروائی العراقی المعاصر رسم لنا لوحه واضحه المعالم حول الحیاه فی بغداد وذلک من خلال روایته الشهیره "فرانکشتاین فی بغداد" وقد نظر فیها بنظره مفرطه فی التشاؤم بالنسبه إلى واقع حیاه الإنسان فی العصر الحدیث. وقد صوّر لنا الکاتب فی هذه الروایه، التأثیرات الرهیبه للأطر السیاسیه والاجتماعیه على مستقبل حیاه البشر وخاصه الشعب العراقی. یظهر لنا من خلال نتائج البحث بأنّ احتلال العراق على ید أمریکا والحوادث المریره والعصیبه الّتی تلت ذلک، تسبب فی ظهور وطن یملأه الفوضى والدمار. إنّ الروایه صوره مفزعه لظروف هذا المجتمع البائس ومظاهر المدینه الفاسده تکشف عن نفسها -وبصوره رهیبه- فی مواضع متعدده من الروایه. هذا البحث وفقاً للمنهج الوصفی-التحلیلی یقوم بدراسه ظواهر الدیستوبیا مثل الضلال والانحطاط الأخلاقی، الاستغلال من ناحیه المجرمین، الحرمان من نعمه الأمن، الفوضى، العنف، وزوال مقومات الحیاه السلمیه والهجره القسریه. صوره مفزعه لمجتمع تحوّل إلى جسد مفکک جراء الأحداث المریره الّتی عانى منها إثر جبر الزمان. إنّ هذه الروایه تحمل معها کافه مکونات العمل الأدبی الذی یندرج ضمن الواقعیه السوداء.

تحتلّ القریه مکانهً شاهقهً فی حرکه الخطاب السردیّ المعاصر ویزهر استدعاؤها السردیّ فی رحاب مضامین القصائد وبؤره صورها المغریه. تمسک القریه بشحنات مفهوماتیه مختلفه تتطوّر وظائفها فی شتّی المواقف علی أساس نوع تعامل الشاعر ومدی علاقاته مع مواضیع ترتبط بالمکان ارتباطاً واقعیاً أو حلمیاً. بین ألوان الأمکنه المفتوحه، اخترنا القریه فی شعر محمّد عفیفی مطر لما تخفیه من قُوّه إیحائیه لمعرفه طیات حیاته وخاصّه ما یعود إلی ذکریاته السعیده والمصاعب الّتی تخطر بباله طوال تجاربه الشعریه المختلفه ویدعوه إلی مزید من التجاوب والانفعال. تمتاز القریه فی شعره بتقابلها مع المدینه وما تضمّه من مواقف ثنائیه جدیده تساعد الشاعر علی تحقیق أسلوب التقاطب المکانیّ فیها؛ لأنّ الشاعر ما زال یسعی أن یقدّم إدراکاً أوسع وأشمل لمعانیها التقلیدیه العابره الّتی تسجّلت فی ذهن القارئ وینظر إلیها بنظره ذات بصمات انزیاحیه جدیده. ینظر الشاعر إلی القریه بوصفها مکاناً فیه آلیات وملامح سردیه مرفقه بدلالات ومعانٍ درامیه ثریه ویولی أهمیه قصوی لمشاهد قریه مسقط رأسه وحاجات أبنائها أو جوده توظیفها فی نطاق الصور الفنّیه. الوظائف السردیه الّتی تتمیز بها القریه فی شعره جعلت القارئ یلتقی بمجموعه من الأحداث الواقعیه أو غیر المتناسقه مع الواقع الملموس وتدعوه إلی المزید من التعاطف والمشارکه فی مسار السرد. تبتغی هذه الدراسه باتّباعها النهج الوصفیّ - التحلیلیّ أن تتناول سردیه القریه فی شعر محمّد عفیفی مطر وتدلّ حصیلتها علی أنّ الشاعر یعمل فی وصف القریه دور سارد عالم یحضر فی مسیره أحداثها حضوراً فاعلاً ویقدّمها فی ثلاث محاور أساسیه یمکن تتبّعها فی نوستالجیا القریه الّتی تخصّ طفوله الشاعر وماضیه، ثمّ التعبیر عن یوتوبیا القریه الّتی تعمد إلی صور متفائله من طبیعتها الفاتنه ومظاهرها الثریه البکره والنقیه، وفی النهایه صوره مأساویه قاتمه تتعلّق عادهً بنوع حیاتها الطبیعیه والاجتماعیه وقحوله أرضها وعَوَز أبنائها وجوعهم.