محسن ساطع

چکیده نوشتار حاضر برگرفته از کتاب مبانی مابعدالطبیعه، نوشته بروس اونی، فیلسوف معاصر آمریکایی است. نویسنده در این کتاب می‏کوشد تا مبانی مابعدالطبیعه را تجزیه و تحلیل کند و آنگاه با طرح مسائلی دقیق و جدید به نتایجی شایسته و قابل تأمل نائل آید. در فصل دوم کتاب، مفهوم هستی را با عنایت خاص به آرای برتراند راسل به موشکافی‏های منطقی می‏سپارد و از آن‏جا به نتایج و مباحثی نو دست می‏یازد. در این مقاله، در زیر چهار عنوان فرعی به مسائلی پیرامون هستی پرداخته می‏شود: الف) هستی و توصیف‏های معین؛ ب) مجعولات منطقی و ساختارهای منطقی؛ ج) تسویر وجودی؛ د) وجود و جهان.

فلسفه رشر دفاع از عقلانیت اهداف در برابر عقلانیت ابزاری است. رشر عدم توجه به جامعیت مفهوم عقلانیت را موجب درک ناقصی از عقلانیت می داند. عقلانیت عملی علاوه بر جنبه ابزاری، جنبه ارزش شناختی دارد که مناسب بودن اهداف را تعیین می کند و این دو مولفه به صورتی منسجم و هماهنگ درهم آمیخته اند. رشر شکاف بین واقعیت و ارزش را مهم می داند و برآن است که با گام کوتاه بدیهیات می توان از آن گذر کرد. با غیر منطقی دانستن نسبی گرایی و اثبات عقلانیت اهداف و اصول بنیادی عقلانیت به جهانی بودن عقلانیت اصرار می ورزد. وی با معرفی سلسله مراتب هنجاری برای انتخاب یک راه حل عقلانی در یک موقعیت معین، وابسته بودن تصمیم های عقلانی به محیط پیرامونی، نیز نسبیت عقلانیت در لایه های پایینی را می پذیرید. در پژوهش حاضر بعضی از ارکان نظریه رشر: بهینه سازی، مفهوم آدمیت، تعهد وجودی به درک نفس و رابطه واقعیت و ارزش مورد نقد قرار گرفته است.

رشر، عقلانیت را دنبال کردن هوشمندانه اهداف مناسب می داند. سه بافت شناختی، عملی و سنجشی بافت های اصلی عقلانیت را تشکیل می دهند که در به کار بستن بهترین استدلال که وظیفه مشترکشان است یکی می شوند. او جهانی بودن عقلانیت را در عین معتبر دانستن جنبه شخصی و شرایط پیرامونی؛ و عقلانیت عملی و بهینگی واقعی را به جای عقلانیت ایده آل و بیشینه گرایی معتبر می شناسد. بهینه سازی، یافتن بهترین کار برای انجام دادن در یک شرایط پیرامونی با استفاده از بهترین استدلال در دسترس است؛ وعقلانیت جهانی، این توصیه عقلانی به هر کسی در شرایط یکسان است که همان تصمیم عقلانی را بگیرد. عقلانیت از ما می طلبد اهداف هوشمندانه را با روشهای هوشمندانه دنبال کنیم و مبتنی بر اصولی عمل کنیم که نظام مند و معنادار باشند و عوامل هوشمند دیگر نیز بتوانند مناسب بودن آنها را تشخیص دهند. تبیین رشر از عقلانیت، یکی از جامع ترین و مستحکم ترین نظریه های ارائه شده دراین حوزه است.اما به نظر می آید به رسمیت شناختن جنبه تاریخی و شرایط پیرامونی در عفلانیت عینی و جهانی، نیازمند رویکرد تاریخی و صحت سنجی آن در سنت های تاریخی است. هم چنین با توجه به تمسک ناصحیح سیاسی به عقلانیت جهانی درجهت استعمار و ظلم بی پایان به کشورهای توسعه نیافته، لازم استارتباط عقلانیت جهانی و خاورگرایی مشخص شودو جای این امرمهم در آثار رشر خالی است. خاورگرایی ریشه در مفهوم عقلانیت جهانی ندارد بلکه برگرفته از ارتباط موجود بین عقلانیت جهانی و درستی است، ارتباطی که بر مبنای موفقیت عملی تعیین می شودکه نسبت دادن اطمینانی غیر مستند به مفهومی جهانی است.