بهزاد احمدی لفورکی

مناطق را می توان به شکل عینی با استفاده از داده های مربوط به نزدیکی جغرافیایی و تعاملات متقابل سیاسی - اقتصادی، ویژگی های کنشگران، ارزش ها و تجربیات مشترک مشخص کرد. در این میان، هرچند سه موج نظریه پردازی در مورد شکل گیری مناطق و گرایش منطقه ای دولت ها در نظام بین المللی ظهورکرده، ولی تاکنون اگر نگوییم هیچ، نادر دانش پژوهی در رشته مطالعات منطقه ای به طور آگاهانه و مستقیم به مطالعه ی نظری رفتار مناطق پرداخته است. این نوشتار با بهره گیری از روش توصیفی -تحلیلی و بازخوانی انباشته های نظری در رشته های روابط بین الملل و مطالعات منطقه ای، می کوشد یک مدل نظری ارائه دهد که بتواند هم روابط میان مناطق و هم تفاوت در رفتار مناطق در قبال یکدیگر در برهه های مختلف را تبیین کند. در این راستا، این پژوهش در پرتو درس های برآمده از ارزیابی آسیب شناسانه ی نظریه های کلان درباب رفتار منطقه ای و با توجه به پیشبرد هدف هنجاری در ضرورت پرداختن یک نظریه ی گلچینی، نتیجه می گیرد که در بافت های زمانی و مکانی مختلف، مناطق متفاوت، برحسب تأثیرپذیری از هریک از الزامات قدرت، منفعت و هویت، در سه سطح درون منطقه ای، بینامنطقه ای و فرامنطقه ای رفتارهای متفاوتی را از خود در قبال یکدیگر بروز می دهند.

در این مقاله این سوال مطرح شده است که چه عواملی موجب شده آلمان نقش آفرینی امنیتی جدید و جدی تری در غرب آسیا داشته باشد و این چه تهدیدها و فرصت هایی برای جمهوری اسلامی ایران در پی دارد؟ برای پاسخ به این پرسش ، نویسندگان این مقاله نخست نگاهی به سیاست خارجی آلمان و پیشران های مهم آن انداخته اند. سپس سیاست خارجی آلمان در قبال غرب آسیا و متغیرهای تأثیرگذار بر آن را بررسی کرده اند. در این راستا، بر اساس اسناد بالادستی آلمان نظیر راهبرد امنیت ملی آن در سال 2016 به اهداف و ابزارهای عمدتاً امنیتی این کشور در منطقه پرداخته شده است. در پایان نیز پیامدهای نقش آفرینی آلمان در غرب آسیا برای جمهوری اسلامی ایران مورد بررسی قرار گرفته است.<br />  

تحولات سال های اخیر، منطقه خاورمیانه و شما آفریقا را در نقطه عطف ژئوپلیتیکی خود قرار داده و بیش از هر زمان دیگری اتحادیه اروپا را به چالش کشیده است؛ تا حدی که امروزه بخش مهمی از تهدیداتی که این اتحادیه فراروی خود می بیند از همسایگی جنوبی آن یعنی منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا نشئت می گیرند. نگرش اتحادیه اروپا به این منطقه از زمان پایان جنگ سرد تا به امروز همواره درحال تغییر و تکامل بوده و به نوبه خود به واسطه برداشت های متفاوت از خود، روابط بین منطقه ای و عرصه فرامنطقه ای، به سیاست های متفاوت و گاه متضاد انجامیده است. این مقاله با استفاده از یک الگوی نظری گلچینی به دنبال تحلیل سیاست های مناطق در قبال هم در دوره های مختلف به طور عام، و رویکرد اتحادیه اروپا در قبال منطقه خاورمیانه و شما آفریقا به شکل خاص است و نشان می دهد که چگونه اهمیت ژئوپلیتیک در عرصه منطقه ای و جهانی بازاحیا شده است. مقاله به دنبال پاسخ به این سوال است که سیاست اتحادیه اروپا در قبال این منطقه از دهه 1990 تا به امروز چه تغییراتی به خود دیده است و دلایل چنین تغییراتی چیست؟ برای پاسخ به این پرسش، مقاله با استفاده از روش تفسیری و تبیینی و با بهره مندی از منابع کتابخانه ای، در ابتدا چارچوب نظریِ طراحی شده برای سیاست مناطق در قبال یکدیگر را شرح می دهد؛ سپس، منافع و چالش های کنونی اتحادیه اروپا در این منطقه را بررسی می کند ؛ و در ادامه در پرتوی چارچوب نظریِ ارائه شده در این نوشتار، یک تحلیل سه سطحیِ درباره بازگشت اتحادیه اروپا به ژئوپلیتیک در قبال این منطقه را ارائه می نماید؛ در ادامه نیز تلاش می شود انعکاس «بازگشت به ژئوپلیتیکِ» اتحادیه اروپا در سیاست های آن در قبال منطقه مورد بررسی قرار گیرد. در پایان نیز، ضمن ارایه جمعبندی و ذکر دستاوردهای پژوهشی احتمالیِ این مقاله، الزاماتی که آنها می توانند برای سیاستگذاری خارجی جمهوری اسلامی ایران، بویژه در قبال اتحادیه اروپایی داشته باشند، خاطرنشان می گردد.

مواجه ه متناق ض اتحادی ه اروپ ا و کش ورهای اروپای ی ب ا بح ران یم ن پرس ش های متع ددی را در رابط ه ب ا اص ل راهنم ای سیاس ت خارج ی ای ن اتحادی ه و همچنی ن، رویک رد اروپ ا ب ه ح ل منازع ات مط رح ک رده اس ت. تاکی د لفظ ی اتحادی ه )و دولت های اروپای ی( ب ر ایف ای نقش ی میانجیگران ه از ی ک س و و پیگی ری مناف ع عملگرایان ه تج اری و اقتص ادی در س وی دیگ ر، شناس ایی ای ن اص ل را پیچیده ت ر ک رده اس ت. در ای ن راس تا، مقال ه پی ش رو ب ا به ره گی ری از ادبی ات نظ ری مط رح ش ده در س ند اس تراتژی جهان ی ای ن اتحادی ه و تاکی د ب ر دو مفه وم »مق اوم س ازی« و »عملگرای ی مبتن ی ب ر اص ول« در ای ن س ند، ب ه بررس ی سیاس ت اتحادی ه )و دولت ه ای عض و( در قب ال بح ران یم ن پرداخت ه اس ت. بررس ی اس ناد و سیاس ت های اعمال ی و همچنی ن، رج وع ب ه آماره ای موج ود نش ان از ک م رن گ ب ودن نق ش هنجاره ا و ارزش ه ای اروپای ی در سیاس ت اتحادیه اروپ ا در قب ال یم ن و غلب ه عنص ر عملگرای ی در ای ن سیاس ت می ده د. نظ ر ب ه نق ش و اهمی ت ای ران در ح ل بح ران یم ن، اروپ ا ت الش ک رده ت ا از اه رم نف وذ ته ران به منظ ور تاثیرگ ذاری ب ر حوثی ه ا اس تفاده کن د. ل ذا هرچن د رویک رد اروپ ا درقب ال بح ران یم ن متش تت، ثانوی ه و در م وارد متع ددی در تض اد ب ا سیاس ت های منطق ه ای ای ران اس ت، ام ا فرصت ه ای متع ددی ب رای ای ران جه ت ح ل بح ران یم ن در هم کاری ب ا اروپ ا وج ود دارد ک ه در ای ن مقال ه ب ه آنه ا پرداخت ه ش ده اس ت.